Engin Uzuner
İş Müfettişi
av.enginuzuner@gmail.com

Süt İzni Uygulamasının İş ve Sosyal Güvenlik Yönlerinden Değerlendirilmesi

Süt izni, kadın işçilerin bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için kullanılması gereken bir hak niteliğinde olup, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74.maddesinde düzenlenmektedir. Söz konusu kanun maddesinde: “Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. (Ek fıkra: 29/1/2016-6663/22 md.) Bu madde hükümleri iş sözleşmesi ile çalışan ve bu Kanunun kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi için uygulanır” hükmü yer almaktadır.

Kanuni düzenlemeden de hareketle işçinin süt iznine hak kazanabilmesi için gereken şartlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• İşçinin kadın olması,
• Çocuğun bir yaşından küçük olması,
• İşçinin iş sözleşmesi ile çalışıyor olması,
• İşçinin ücretsiz izinde bulunmaması gerekmektedir.

Yukarıdaki şartları sağlayan kadın işçilere çocuğu bir yaşına gelene kadar süt izni verilmesi yasa gereğidir. Süt izninin süresi, işçinin kanuni doğum izninin bitiminden itibaren başlar ve çocuğun bir yaşını doldurmasıyla son erer. Süt izninin süresi toplam 1,5 saattir. Günlük çalışma süresi içerisinde kalma kaydıyla bölünerek de kullanılabilir. Süt izninin günlük çalışma saatleri içerisinde nasıl kullanılacağı işçinin talebine bırakılmıştır. Diğer yandan süt izninde geçen süreler İş Kanunu’nun 66.maddesi gereğince çalışma süresinden sayılmaktadır.

İşçinin doğum izninin bitiminden itibaren 6 aya kadar ücretsiz izin kullandığı dönemde veyahut çalışma süresinin yarısına kadar izin alındığı durumlarda süt izni kullanılamaz. Nitekim bu husus, Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmeliğin 6 (4). maddesinde: “Ücretsiz izinden yararlanan kadın işçiye, bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat olan süt izni uygulanmaz.” şeklinde düzenlemeyle açıklığa kavuşturulmuştur.

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılması Şartıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik düzenlenmiş olup, yönetmeliğin 6 (1). maddesinde: “Çalışan, gebelik ve emzirmeye başlama halinde işverenini bilgilendirir.” düzenlemesi yer almaktadır. Dolayısıyla da işçinin çocuğunu emzirmeye başladığını işverene bildirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Yönetmeliğin 9. Maddesinde, emziren kadının çalışma süresinin günde en fazla 7,5 saat olacağı belirtilmiştir. Ayrıca emziren kadın işçiye verilen 1,5 saatlik süt izni çalışma süresinden sayılacağından işçinin günlük çalışma süresi, süt iznini düştükten sonra kalan süreyi günde 6 (7,5-1,5) saati geçemeyecektir. Yine yönetmeliğin 13.maddesine göre, 100-150 kadın çalışanı olan işyerlerinde çalışanların çocuklarını emzirmesi için çalışma yerlerinden ayrı ve işyerinde en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunluluğu bulunmaktadır.

SÜT İZNİ UYGULAMASININ İDARİ VE HUKUKİ YAPTIRIMI

Süt izninin yasaya uygun şekilde kullanılmaması idari yaptırıma bağlanmıştır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 104. Maddesine göre, süt izninin kullandırmayan veya yasaya aykırı kullandıran işverenlik hakkında 2022 yılı itibariyle 4.173,00-TL idari para cezası uygulanmaktadır. Diğer yandan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 26(n) maddesi uyarınca, yönetmelikte belirtilen sayıda kadın işçi çalıştırmasına rağmen emzirme odası kurmayan, günlük süt izni kullanan işçiyi günde 7,5 saatin üzerinde çalıştıran işverene işyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısına göre tespit tarihinden itibaren aylık idari para cezası uygulanmaktadır. İş sözleşmesinin feshi bakımında ise süt izninin yasaya aykırı kullandırılması, 4857 sayılı yasanın 24/II-f maddesi uyarınca çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle işçiye iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme imkanı tanımaktadır.

Emziren kadın işçinin günlük çalışma süresinin üzerinde çalıştırılması halinde ayrıca haftalık 45 saatlik çalışma süresini geçip geçmeyeceğine bakılmaksızın fazla çalışma ücretinin ödenmesi gerekmektedir. Bu durumda günlük çalışma sınırının aşılması nedeniyle aşılan her bir saat için İş Kanunu 41. Maddesi uyarınca saat başına düşen ücretin %50 artırılması suretiyle fazla çalışma ücretinin işçiye ödenmesi gerekir. Söz konusu fazla çalışma ücretinin ödenmemesi durumunda ise işverenlik hakkında 4857 sayılı Kanunu’nun 102/c maddesi uyarınca bu durumda olan her işçi için 2022 yılı itibariyle 755,00-TL idari para cezası uygulanacaktır. Konuyu örnek vererek açıklamak gerekirse, 2022 yılı itibariyle haftada 6 gün, günde 7,5 saatten toplamda 45 saat çalışılan bir işyerinde emziren kadın işçinin haftada 2 gün 7,5 saat, diğer 4 gün 6 saat çalışması durumunda, 2 günlük süt iznini yasaya aykırı kullandırıldığından bahisle işçinin 2*1,5=3 saat fazla çalışma yaptığı kabul edilecek ve 3 saat için haftalık çalışma süresi 45 saati geçmemiş olsa bile işçiye fazla çalışma ücretinin ödenmesi gerekecektir. Söz konusu işçiler adına fazla çalışma ücretinin ödenmediği tespit edilirse işverenlik hakkında 2022 yılı itibariyle 755,00-TL*2 =1.510,00-TL idari para cezası uygulanması istenecektir.

Konuya ilişkin Yargı içtihatlarına da değinmek gerekir. Yargıtay 22. H.D. 2017/19628 E., 2019/2718 K., 07.02.2019 tarihli süt izninin kullandırılmasıyla ilgili verdiği bir kararında: “4857 sayılı yasanın 104. maddesinde işverenin işin düzenlenmesine ilişkin bu madde hükmüne aykırı hareket etmesi durumunda para cezası uygulanacağı düzenlemesi de getirilerek süt izni kullandırılması idari yaptırıma bağlanarak güvenceye alınmıştır. Dairemizin yerleşik içtihatları ile bu durum açıklığa kavuşturulmuş ve gece yapılan fazla çalışmaların zamlı ücret üzerinden ödenmesi gerektiği kabul olunmuştur. Süt izni konusunda da benzer yorum yapılmasının hakkaniyete ve Anayasa ve Kanun koyucunun amacına daha uygun olduğu değerlendirilmiştir. Zikredilen kararda, aynen; "Yasa uyarınca kadın işçilere çocuklarını emzirmeleri için günde birbuçuk saat (aksi yönde ve fakat işçi lehine olmak üzere taraflar arasında süre düzenlemesi yapılabileceği gibi) süt izni verilmesi hususu işverenin insiyatifinde olan bir durum olmayıp, 4857 sayılı İş Kanunun 74/7. fıkrası uyarınca da bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağının işçi tarafından belirleneceği hüküm altına alınmış olup, işçinin süt izni kullanması gerektiği halde bu iznin kullandırılmaması durumunda, kullandırılmayan sürenin tespiti ile % 50 zamlı ücret üzerinden hesaplama yapılması gerektiğinin kabulünün Anayasanın 50/2. maddesine ve amaçsal yorum benimsemek suretiyle 4857 sayılı kanunun ruhuna daha uygun düşeceği " gerekçesiyle hükmün bozulmasına karar verilmiştir.

Yargıtay 9. H.D. 2017/5607 E., 2018/7152 K., 02.04.2018 tarihli kararında; “İşverence süt izni verilmemesinin yaptırımı da, idari para cezası olarak anılan yasanın 104. maddesinde öngörülmüştür. Belirtmek gerekir ki ceza yaptırımına bağlanan bir davranışın hukuki bir yaptırımı da olmalıdır. Süt izni yasadan kaynaklanan bir mazeret iznidir ve yasal haktır. Kural olarak da ücrete tabidir. Ancak ertelenmeme özelliği vardır ve sonradan kullanılamaz. Bu nedenle de doğduğu an kullanılması için işçi tarafından talep edilmesi gerekir. Her ne kadar süt izni karşılığı ücret öngörülmemiş ise de işçiye verilmemesi halinde bağlanan cezai yaptırım gibi hukuki bir yaptırım da bağlanmalıdır. İşçi süt izni olan günlük 1,5 saatlik zamanda çalışmış ise bunun karşılığı mesai yaptığından, fazla mesai olarak değerlendirilmeli ve fazla mesainin karşılığı ücret hesaplanıp hüküm altına alınmalıdır“ şeklinde gerekçeyle hüküm kurulmuştur.

İşçinin süt iznini kullandığı sırada kaza geçirmesi halinde sosyal güvenlik mevzuatı açısından iş kazası sayılmaktadır. Bu kapsamda kadın sigortalının çocuğunun bulunduğu yer ile bu yere gidiş geliş sırasında ve emzirme sürelerinde geçirdiği kazalar iş kazası sayılacaktır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “İş Kazasının Tanımı, Bildirilmesi ve Soruşturulması” başlıklı 13.(I-d) maddesinde: “İş Kazası; Bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda… meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olaydır” düzenlemesi yer almaktadır. Bu itibarla kadın sigortalının çocuğunu emzirdiği sırada iş kazası geçirmesi halinde kolluk kuvvetlerine derhal, Sosyal Güvenlik Kurumu da kazadan sonraki 3 iş günü içerisinde bildirilmesi gerekmektedir. Örneğin; 11.04.2022 tarihinde sigortalının çocuğuna süt verdiği sırada düşme sonucu iş kazası geçirmesi durumunda söz konusu iş kazasının kuruma en geç 14.04.2022 tarihinde kuruma bildirilmesi gerekmektedir.

SONUÇ

Yukarıda açıklanan mevzuat hükümler ve yargı içtihatları birlikte nazara alındığında, süt izinin yasaya aykırı kullandırılması veya hiç kullandırılması yaptırıma bağlanmıştır. Süt izninin kullandırılması işverenin yönetim hakkı kapsamında değerlendirilemez ve işçinin talebi doğrultusunda hareket etmek gerekir. Başka bir deyişle süt izninin kullandırılmasında işçinin talebini dikkate almak, tek taraflı değerlendirme yapmamak gerekir. Süt izni kullanan işçilerin çalışma sürelerinin haftalık olduğu kadar günlük de takip edilmesi tavsiye edilir. Süt izninin günlük kullandırılması esas olup, toplu şekilde kullanılması mevzuata aykırılık teşkil etmektedir. Bu nedenle de süt izninin kullandırılmasında mevzuat hükümlerine riayet edilmesi önem arz etmektedir.

KAYNAKÇA

1- 4857 sayılı İş Kanunu

2- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

3- Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik

4- Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılması Şartıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik

5- Yargıtay 22. H.D. 2017/19628 E., 2019/2718 K., 07.02.2019 (Corpus İçtihat Bankası)

6- Yargıtay 9. H.D. 2017/5607 E., 2018/7152 K., 02.04.2018 (Corpus İçtihat Bankası)

28.04.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.