Eda Esra Atun
Star Gazetesi Maliyet Muhasebesi Şefi
eatun@stargazete.com

Maliyet Analizlerinin Yönetim Kararları Üzerindeki Etkileri

Maliyet
Analizi

 Maliyet
Analizi; ürün maliyetini oluşturan girdilerin ham madde, direkt işçilik,
endirekt işçilik, genel üretim giderleri ve enerji gibi giderlerin ayrıntılı
olarak hesaplanmasıdır.

 Ülkeler
arasında mal, hizmet, uluslar arası sermaye akımları ve teknolojik gelişimin
hızlı bir şekilde arttığı ve serbestleştiği ve bunlar sonucu ortaya çıkan
ekonomik gelişmenin etkisiyle işletmelerin hazırlamış oldukları maliyet
tablolarının ve ayrıntılarının bilinmesini günümüz dünyası için çok daha önemli
hale getirmiştir. Şirket ortakları ve yöneticilerinin maliyet muhasebesini
yönetim aracı olarak kullanmadıkları, maliyet analizlerine yeterince önem
vermedikleri ve maliyet muhasebesi konusunda uzman personel istihdam etmedikleri
bilinen bir gerçektir. Bunda ülkemizdeki ticaret hayatının hızla gelişen
globalleşme sürecine henüz tam anlamıyla uyum sağlayamamasının da etkisi vardır.
Ülkemizde ticaret hayatının büyük bir bölümünü oluşturan
KOBİ’lerde yönetim tarzı işletme sahiplerinin
tutumlarına endekslidir. Burada işletme sahibi ön planda olup, onun kişilik
yapısı ve değerleri doğrultusunda işletme yapısı şekillenir. Bütün bu yetki ve
sorumlulukların tek kişide toplanmasıyla ise işletme yapısı fonksiyonları
karmaşık bir hale gelir. İşletme yöneticileri ve ortakları için
verimlilik analizi, kapasite kullanımı, üretimde planlama gibi maliyetleri
önemli ölçüde etkileyen değerlerin bir anlam ifade etmemesi ve yöneticilerin
toplam sonuca göre hareket etmeleri, yönetiminde bulundukları işletmelerin,
hızla globalleşen dünyada bu değerlere önem veren ve uygulayan rakip firmalarla
rekabet etmelerini olanaksızlaştırmaktadır. Ancak şunu da belirtmek gerekir ki;
üretim planlaması ve verimlilik analizleri yapan firmaların çok kar elde ettiği
veya bu işletmelerin ürettikleri mamullerin tamamı satılıyor anlamına gelmez. 
Yapılan maliyet analizleri yönetimin karar alma sürecinde daha sağlıklı karar
almasına ve işletmenin başarılı bir yönetim politikasının olmasına yardımcı
olur.

Karar Alma

Karar
alma, belirli bir konuda alınacak kararın o konuyla ilgisi bulunan seçeneklerden
birinin benimsenmesi (kabul görmesi) anlamına gelir. Çok sayıda seçeneğin
karşılıklı olarak değerlendirilebileceği gibi az sayıda seçeneğin karşılıklı
olarak değerlendirilmesi de söz konusu olmaktadır. Burada önemli olan, yapılan
seçimin yani alınan kararın işletmenin karını maksimize etmeye veya işletme
zarar ediyorsa daha fazla zarar etmesini önlemeye yönelik doğru bir kararın
alınmasıdır. 

Kar
amacıyla kurulan işletmelerde kar elde etmek ve elde edilen karı maksimize
etmek  bütün işletmelerin ortak amacıdır. Bu amaca ulaşabilmek için işletmenin,
en düşük maliyetle en yüksek geliri elde edecek şekilde yönetilmesi
gerekmektedir. Ancak işletme her zaman kar elde etmeyebilir. Burada işletme
yönetimin karar alma mekanizması ön plana çıkmaktadır. Yönetim alacağı kararlara
göre işletmesinin kar ya da zarar etmesine sebebiyet verecektir.  

Yönetim
kararlarına etki eden maliyetler, az veya çok sayıda seçenek arasından birinin
seçilmesi bakımından “geçerli maliyetler” ve “batmış maliyetler”
olarak sınıflandırılır.   

a. Geçerli
Maliyetler

İşletme
yönetimi bir karar alırken; alacağı kararın gelecekle ilgili olması ve
seçenekler arasında fark göstermesi gerekmektedir. Bu iki durum bir maliyetin
geçerli bir maliyet olabilmesinin temel unsurlarıdır. Şöyle ki, işletme alacağı
kararda geçmiş dönemde meydana gelen maliyetleri göz önünde bulundurmamalıdır.
Geçmişte meydana gelen fiili maliyetler daha önce alınmış kararlar neticesinde
ortaya çıkmıştır ve gelecekte alınacak kararlar bu maliyetleri
değiştirmeyecektir. Geçmişte meydana gelen fiili maliyetler sadece gelecek
dönemlere ilişkin maliyet tahminlerinde yol gösterici olabilir. Bunun dışında,
alınan kararın karar seçenekleri arasında fark göstermesi gerekmektedir.
 İşletme yönetimi aldığı kararda, seçtiği yöntemde, gelecekle ilgili maliyet
beklentisinde tutar olarak değişmeyen maliyetler geçerli maliyet olarak kabul
edilmeyecektir. Örneğin, baskı hizmeti veren bir matbaada acil olarak
yetiştirilmesi gereken bir baskı hizmeti vardır. Matbaada baskı için hiç kağıt
kalmamıştır.  İşletmenin bu kağıdı 2 farklı firmadan farklı birim fiyatlarla
temin etme imkanı bulunmaktadır. Firmalardan birisi kağıdı,  kg’si 1 YTL’den
diğeri de 1,3 YTL’den satmaktadır. Birim fiyatı 1 YTL olan firma matbaaya
nakliyeyi en erken bir sonraki gün yapabilecekken, birim fiyatı 1,3 YTL olan
firma ise gün içinde hemen nakliyat yapabilecek durumdadır. Buradaki örneğe
bakıldığında birim fiyatı 1 YTL olan firmadan kağıt almak maliyetleri düşürmek
açısından daha mantıklı görünmektedir. Diğer taraftan ise, baskı hizmetinin acil
olduğunu ve hizmetin verilmesinin gecikmesi durumunda mevcut müşteriyi kaybetme
olasılığı göz önünde bulundurulduğunda alınacak karar, birim fiyatı 1,3 YTL’den
olan firmadan kağıdı temin etmektir. Kağıdın tutarı iki firma arasında da farklı
olduğu için kağıt geçerli bir maliyettir ve alınan kararlar karar seçenekleri
arasında fark göstermektedir.  

b.  Batmış
Maliyetler

Batmış
maliyetler ise, karar alma sürecinde seçenekler arasında bulundurulmayan,
alınacak karardan etkilenmeyen maliyetlerdir. Geçerli maliyet niteliğini
taşımayan maliyetler batmış maliyet olarak nitelendirilebilir. Örneğin, alınacak
karar seçenekleri arasında tutarı hiç değişmeyen bir maliyet unsuru batmış
maliyettir.  

Ucuz
işçilik, ucuz malzeme ve ucuza mal olan makineleri satın almak maliyetleri
düşürmez aksine daha fazla arttırır...

İşletmelerin çoğunda maliyetleri düşürmek demek, hammadde ve malzeme, işçilik
gibi girdileri ucuza mal etmek, daha ucuza mal olan makineleri kullanmak
anlaşılmaktadır. Halbuki bu anlayış maliyetlerin düşürülmesinde etkili
olmayacağı gibi aksine yapılan üretimin kalitesizliğine, verimliliğin düşmesine
ve maliyetlerin artmasına sebep olacaktır. Örneğin, işletmenin maliyetleri
düşürmek için kalifiye olmayan ucuz, niteliksiz ve tecrübesiz işçi çalıştırması
halinde bu işletmede bir çalışanın yapacağı işi iki çalışan ancak
yapabilecektir. Bu da ucuz ve niteliksiz çalışanın üretimde kayıplara yol
açmasına sebep olacaktır. Başka bir örnek, iki çalışanın yapması gereken işi tek
çalışana yüklemek üretimin aksamasına ve yavaşlamasına sebep olacaktır. Bu durum
aynı zamanda üretimde kullanılan makinelerin boşa çalışmasına ve boş yere enerji
tüketimine yol açarak üretim yerinde istihdam edilmeyen çalışanın istihdam
edilmesi halinde işletmeye olan maliyetinden daha yüksek bir maliyeti ortaya
çıkaracaktır. Benzer şekilde makinelerin eski olması üretimde tüketilen enerji
miktarının artmasına, son teknoloji ürünü makinelere göre daha fazla enerji
tüketerek daha az üretim yapmasına ve dolayısıyla üretim maliyetlerinin
artmasına sebep olacaktır.  Sonuç olarak böyle bir durumun varlığı, işletme
maliyetlerini düşürmek yerine arttıracak, kalifiye olmayan ucuz, niteliksiz ve
tecrübesiz işçi üretimde kayıplara yol açacak, eksik istihdam ve boşa çalışan
makineler enerji israfına yol açacak ve eski teknolojinin kullanılması daha
fazla maliyet ve daha az üretim sonucunu ortaya çıkaracaktır.

Makinelerin Yenilenmesine İlişkin Bir Uygulama: 

Yine
matbaa işletmesi üzerinden örnek verelim. Kullanılan eski makinenin yararlı ömrü
10 yıldır. Makinenin piyasa değeri bulunmayıp hurdaya ayrılması durumunda
satılması söz konusu değildir. Makinenin kullanılmasıyla ortaya çıkan toplam
sabit gider 40.000 YTL birim, değişken gider 5 YTL’dir.

Yeni
makinenin yıllık sabit giderlerde meydana getireceği toplam artış 5.000 YTL’dir.

Birim
değişken giderlerde sağlayacağı tasarruf 2 YTL’dir 

	Eski Makinenin Kullanılması	Yeni Makinenin Alınması
Net Satışlar	1.000.000	1.000.000
Toplam Değişken Giderler	500.000	300.000
Toplam Katkı Payı	500.000	700.000
Toplam Sabit Giderler	40.000	45.000
Net Kar	460.000	655.000
Net Kar Oranı	%46	%65.5

Toplam
Katkı Payı = Net Satışlar – Toplam Değişken Giderler 

Eski
Makinenin Kullanılması Halinde   
→         
1.000.000 – 500.000 = 500.000

Yeni
Makinenin Kullanılması Halinde  
→          
1.000.000 – 300.000 = 700.000 

 

Net Kar
Oranı = Net Kar / Net Satışlar 

Eski
Makinenin Kullanılması Halinde  →           460.000 / 1.000.000 = 0,46       

Yeni
Makinenin Kullanılması Halinde  →           655.000 / 1.000.000 = 0,66 

 

Tabloyu
incelediğimizde eski makinenin yerine teknolojik donanımı yüksek yeni bir makine
alınması halinde işletmenin net karının %46’dan %65,5’e çıkacağını
söyleyebiliriz. Yeni makinenin alınması aynı zamanda toplam değişken giderlerin
de azalmasını sağlayacaktır.  (Toplam sabit giderlerdeki artış amortismandan
kaynaklanmaktadır.) Şüphesiz ki makinenin yenilenmesi işletmenin karını
arttırmada tek başına etkili değildir. Ancak tabloda da görüldüğü gibi yeni
makinenin alınması işletmeye oldukça yarar sağlayacaktır. Örneğimizde muhasebe
departmanı tarafından işletme yönetimine sunulacak bu maliyet analizi, yönetimin
alacağı kararda son derece etkili olacaktır.

Sonuç
olarak işletme yönetimi İki karar seçeneği arasında daha sağlıklı bir tercih
yapabilecek ve işletme, gelecekte makinelerin yenilenmesi nedeniyle elde edeceği
kar veya zararın boyutunu daha net belirlemiş olacaktır.

 

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

1.      

BÜYÜKMİRZA,
Kamil, Maliyet ve Yönetim Muhasebesi, Fersa Matbaacılık,
Ankara, 2003 

2.      

Öz,
Ersan, Globalleşme Nedir? ,
Dış Ticaret Dergisi Temmuz 2001

3.      


www.kobi.org.tr

 

 

07.04.2008

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.