Ebubekir Kaleli
Sosyal Güvenlik Denetmeni
Bilim Uzmanı
İş Güvenliği Uzmanı
ekalelisgk@hotmail.com

Sigortalılara Verilen Yemek Kuponu, Sodexo, Ticket, Multinet, Setcard Gibi Yardımlar Sigorta Primine Tabi Midir?

GİRİŞ

İşverenler çalışanlarına nakdi olarak yemek ücreti ödedikleri gibi, işyeri bünyesinde yemek çıkararak veya yemek kuponları vererek işyeri sınırları dışında yemek hizmeti sunabilmektedirler. Son zamanlarda giderek yaygınlaşan ve birçok işverenin çalışanlarına işyerinde yemek vermek yerine, anlaşmalı işyerlerinde yemek veya gıda alış verişi imkânı sağlayan yemek kuponları, sodexo, ticket, multinet, setcard gibi yardımların sigorta primine esas kazanca dâhil edilip edilmeyeceği, ayni yardım mı yoksa nakdi yardım mı sayılacağı tartışılmaktadır. Bu hususta bazı SGK Müfettiş ve Denetmenleri’nin yaptıkları incelemelerde; bu yardım kuponlarının nakdi yardım gibi çalışanlara imkan sağladığını ve bazı işverenlerin bu istisnadan faydalanarak bu durumu suiistimal ettiklerini rapor etmeleri, bu yardımların sigorta primine dâhil edilip edilmeyeceği konusundaki tereddütleri daha da artırmıştır. Bu yazımızda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, İşveren Uygulama Tebliği, SGK Başkanlığı’nın görüşleri ve Yargı Kararları doğrultusunda konu ele alınarak bu yardımların sigorta primine dâhil edilip edilmeyeceği incelenecektir.

A-SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATI AÇISINDAN SİGORTA PRİMİNE TABİ OLAN VE OLMAYAN KAZANÇLAR

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Prime Esas Kazançlar” başlıklı 80.maddesi a bendinde, 4-a (SSK) kapsamındaki çalışanların prime tabi tutulacak ve prime tabi tutulmayacak kazançları aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

I) Prime esas kazançlar

• Hak edilen ücretler
• Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemeler
• İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarlar
• İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemeler

II) Prime tabi olmayan kazançlar

• Ayni yardımlar
• Ölüm, doğum ve evlenme yardımları
• Görev yollukları
• Seyyar görev tazminatı
• İhbar ve kıdem tazminatı
• İş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme
• Keşif ücreti
• Kasa tazminatları

III) Kısmen prime tabi olan kazançlar

Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek;

• Yemek parası
• Çocuk zammı
• Aile zammı
• İşverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.

Yukarıda belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz… denilmiştir.

Yukarıdaki kanun hükümlerinden görüleceği üzere ayni yardımlar prime esas kazanca tabi tutulmayan ödemeler sınıfında yer alırken, yemek yardımı kısmen prime tabi tutulacak ödemeler sınıfında yer almaktadır. Yargı kararlarında “ayni yardım” sayılan yemek yardımı istisnasına geçmeden önce “ayni yardım” kavramını açıklamak faydalı olacaktır. Ayni yardım, para olarak değil mal veya hizmet olarak sağlanan yardım anlamına gelmektedir. Örneğin; çalışana yemek parası yerine işyerinde veya işyeri dışında yemek verilmesi, giyecek parası verilmesi yerine giyecek verilmesi gibi. 01.09.2012 tarih ve 28398 sayılı resmi gazetede yayımlanan işveren uygulama tebliği 7.başlığı altında kısmen prime tabi tutulacak olan yemek parası istisnası aşağıdaki gibi açıklanmıştır:

7.7- Kısmen Prime Tabi Tutulacak Kazançlar

7.7.1- Yemek Paraları (Yardımı)

Sigortalılara yemek parası adı altında yapılan ödemelerin, işyerinde veya müştemilatında işveren tarafından yemek verilmemesi şartıyla, fiilen çalışılan gün sayısı dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için belirlenen günlük asgari ücretin % 6 sının, yemek verilecek gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarı,  prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim kesilmeyecektir.

Bu durumda, yemek parası adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar,

Brüt Günlük Asgari Ücret X  % 6 X (Ay İçinde Fiilen Çalışılan Gün Sayısı) Yemek Parası Verilen Gün Sayısı = İstisna Tutarı,

Ödenen Yemek Parası – İstisna Tutarı = Prime Esas Kazanca Dahil Edilecek Yemek Parası,

formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.

Yemek Kuponları

Öte yandan, sigortalılara ay içinde yemek parası olarak nakit ödeme yapılmaksızın, çalıştıkları işyerinin dışında yemek üretimi yapan başka firma veya şahıslar tarafından (örneğin yemek kuponu karşılığında) gerek işyerinde, gerekse işyerinin dışında yemek verilmesi halinde, işverenlerce bu firma veya şahıslara fatura karşılığında yemek bedeli olarak ödenen fatura bedelleri prime esas kazanca dâhil edilmeyecektir.

Örnek- Aylık brüt ücreti 4.000 TL olan (E) sigortalısına 2020/Nisan ayında 300 TL tutarında yemek parası ödenmiştir. (E) sigortalısının ilgili ayda hafta sonları (Cumartesi ve Pazar günleri) ve 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramında fiilen çalışmadığı göz önüne alındığında yemek parası adı altında yapılan ödemelerden prime esas kazanca dahil edilecek tutar;

Brüt Günlük Asgari Ücret X  % 6 X (Ay içinde Fiilen Çalışılan gün sayısı) Yemek Parası Verilen Gün Sayısı = İstisna Tutarı

98,10 TL X % 6 X 21 Gün= 123,60 TL (İstisna Tutarı)

300 TL – 123,60 TL= 176,40 TL ( Prime Esas Kazanca dahil edilecek yemek parası)

İşveren uygulama tebliğinden görüleceği üzere; günlük brüt asgari ücretin % 6’sı ve yemek kuponları ile hizmet alımı şeklinde sunulan yemek hizmetinin fatura bedelleri sigorta priminden istisnadır. Tebliğin lafzından ve yorumundan nakdi olarak istisna edilen tutar kadar yemek bedelinin kupon veya karta yüklenmesi halinde yüklenen bu tutarın da istisna sayılacağı anlaşılmaktadır. Ancak tebliğde yüklenecek tutarın “yemek istisnası kadar olan tutar” olduğu açıkça belirtmediğinden bu durum uygulamada suiistimal edilebilmekte, söz konusu kupon ve kartlara istisna tutarının oldukça fazlası yüklenebilmektedir. Bu nedenle yüklenen bu tutarlar birçok teftiş ve incelemede ücret gibi değerlendirilebilmektedir.

Yemek istisnasının hesaplanmasında iki hususa dikkat etmek gerekmektedir. Birincisi, günlük brüt ücret hesap edilirken yukarıdaki örnekte olduğu gibi işçinin günlük brüt ücreti değil asgari ücretin günlük brüt tutarı esas alınmalı, ikincisi ise gün sayısı olarak sigorta priminde esas alınan 30 gün değil işçinin fiilen çalıştığı gün sayısı esas alınmalıdır. Uygulamada bazı işverenler işçinin tatil günlerini hesaba katmayarak, işçinin ay içerisinde 30 gün yemek yediğini varsayarak istisna tutarını 30 ile çarparak hesaplama yapmaktadırlar. Bu durumun denetim ve incelemelerde tespit edilmesi halinde, bildirilmesi gereken prim tutarları istisna varsayılarak bildirilmediğinden, bu tutarlar gecikme zammı ve gecikme cezası ile birlikte geriye dönük olarak işverenden tahsil edilecek olup bildirim yapılmayan aylar için de aylık prim ve hizmet belgesi bazında ilgili dönemdeki brüt asgari ücretin 2 katı tutarına kadar idari para cezası uygulanacaktır (Terzioğlu ve Koç, 2016:231).

B-YARGI KARARLARI VE SGK GÖRÜŞLERİ AÇISINDAN YEMEK PARASI İSTİSNASI

Çalışanlara yemek yardımı kapsamında verilen nakdi tutarlar ve yemek kuponları yargı kararlarına göre de, sigorta primine dâhil edilmemesi gerekmektedir. Nitekim Yargıtay 21. Hukuk Dairesi 2016/4159 Esas, 2016/10433 Kararında: “…...Ayni yardımdan amaç, sosyal veya kişisel bir ihtiyacın karşılanması yolunda yapılan bir yardımdır. Yardımın ayni veya para olarak yapılmasının önemi bulunmamaktadır. Örneğin; işverenin sigortalılarına dağıttığı elbise, ayakkabı, sigortalı çocukları için, kitap, kırtasiye gibi yardımlar, doğrudan ayni nitelik taşımasına karşın bu yardımlar yemek bedeli, taşıt gideri, yakacak bedeli, dikiş ücreti mesken veya sağlık yardımı, öğrenim yardımı türünden nakitte olabilir. Bu tür somut biçimde belli edilmiş bir ihtiyaca yönelik yardımlar ayni yardım olarak kabul edilir ve prim hesabında dikkate alınmazlar….” şeklinde hükmetmiştir (Uğurlu, 2017:3).

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu 24.05.1974 tarihli kararında ise; yemek parasını görülen iş karşılığında işçinin ücreti olarak değil, ücretin istisnası ve ayni yardım olarak kabul etmiş, kanunun bu konuda istisna tanıdığına ve bu yardımın yemek yerine bedelinin işçiye ödenmesi şeklinde yapılmasının yardımın niteliğini değiştirmeyeceğine, herhangi bir sebeple yemek verilmeyen sigortalı işçilere ödenen yemek paralarının sigorta priminin hesabına esas tutulacak ücretlerin aylık tutarının tespitinde nazara alınmayacağına hükmetmiştir (Özkaraca, 2007:181).

Yargıtay 10.Hukuk Dairesi, 2015/18754 Esas, 2016/18443 Kararında da: “…Görüldüğü gibi anılan madde hükmünde, hangi kazançların prim hesabına esas alınamayacağı sayma yöntemiyle belirlenmiş olup, Türk hukukunda egemen olan kurala göre, ayrık hükümler genişletici değil, daraltıcı yoruma tabidirler ve anılan kural, 23.05.1960 tarihli 11/10 sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında da vurgulanmıştır. Bu karar da sigortalılara ödenen yemek paralarının ayni yardım niteliğinde bulunduğu sonucuna varılmış ve prime esas kazancın belirlenmesinde dikkate alınamayacağı görüşü benimsenmiştir.” şeklinde hükmetmiş ve yemek paralarının ayni yardım kabul edilerek prime esas kazancın belirlenmesinde dikkate alınmaması gerektiğini belirtmiştir (Uğurlu, 2017:4).

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ise, 31.07.2014 tarihli yazısında; “…alışveriş hediye çeklerinin hamiline üzerinde yazılı tutar kadar alışveriş yapma imkanı sağlayan bir ödeme aracı olduğu, bu çeklerin, işçilere gördükleri işe karşılık olmaksızın, belli ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak işveren tarafından yardım amaçlı verildiği ve sadece  ayakkabı, giyim, erzak vb. gibi çekte belirtilen ihtiyaca karşılık çek hamiline alışveriş yapma imkanı sağladığı, dolayısıyla ücret yada ücret niteliğinde kazanç kavramı içinde yer almadığından, alışveriş/hediye çeklerinin prime esas kazanca dahil edilmemesi gerekmektedir…” şeklinde görüş bildirmiştir. Yine SGK Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü, bir işverenin talebi üzerine düzenlediği 07.01.2016 tarihli yazısında ise; “…Ticket, Sodexo, Multinet ve Setcart gibi yemek kartlarına işverenlerce yüklenen tutar kadar, yemek çekleri ise hamiline üzerinde yazılı tutar kadar, sigortalıya yemek yeme imkanı sağlayan bir ödeme aracı olduğundan, bu kartların/çeklerin sigortalılara, gördükleri işe karşılık olmaksızın, işverenler tarafından yardım amaçlı verildiği, işverence söz konusu karta yüklenen yada çekte yazılı bedelde belirtilen tutarın ihtiyaca karşılık yemek yeme imkanı sağladığı, dolayısıyla ücret ya oda ücret niteliğinde kazanç kavramı içinde yer almadığından, bahse konu yemek kartları/çeklerinin prime esas kazanca dahil edilmemesi gerekmektedir…” şeklinde görüş bildirmiştir (Yavuz, 2019:1).

Yukarıda belirtilen SGK görüşlerinden anlaşılacağı üzere yemek parası kapsamında çalışanlara verilen yemek kuponlarına yüklenen tutarlar, prime esas kazancın hesaplanmasında dikkate alınmaması gereken kazançlardır. Hatta yukarıdaki kararlardan görüleceği üzere yüksek mahkeme yapılan bu yardımın, işverenin iş sözleşmesinden kaynaklanan bir zorunluluğu olmadığını, işverenin kendi takdiriyle yaptığı bir ödeme olduğunu, bu bağlamda bu yardımın “sosyal yardım” niteliğinde ayni yardım olduğunu varsayarak, nakdi olarak ödenmesinin yardımın şeklini değiştirmeyeceğini dolayısıyla bu tutarların sigorta priminden tamamen istisna olması gerektiğini belirtmektedir.

SONUÇ

Mevcut çalışma hayatında giderek artan ve birçok işverenin çalışanlarına işyerinde yemek vermek yerine anlaşmalı işyerlerinde yemek veya gıda alış verişi imkânı sağlayan yemek kuponları, sodexo, ticket, multinet, setcard gibi ödeme araçları yargı kararları ve SGK görüşlerinden anlaşılacağı üzere sigorta primine esas kazançtan istisnadır. Bununla birlikte bazı kesimlerce bu durumun mevzuatsal bir istisnadan ötürü suiistimal edildiği savunulmaktadır. Bu görüşü savunanlara göre bu ödeme aracı arkasına sığınılarak, vergi ve sigorta primi istisnasından yararlanmak suretiyle işçilerin asıl ücretlerinin bir kısmı bu şekilde ödenmektedir. Çünkü işveren uygulama tebliği bu kartlara yüklenecek tutarı aylık yemek istisnası tutarı ile sınırlandırmadan, tamamen sigorta priminden istisna tuttuğundan kartlara yüklenen tutarlar yemek istisna tutarından oldukça fazla olabilmektedir. Kanun koyucu bu düzenlemeyi her ne kadar işçi ve işverenin işlerini kolaylaştırması için yapmış olsa da, bazı kesimlerce suiistimal edildiği yapılan denetim ve incelemelerde ortaya çıkmaktadır. Önceden sadece belli birkaç yemek firmasında yemek yeme imkânı sunan bu kartlar, artık anlaşmalı olduğu işyeri sayısının da artmasıyla birlikte sadece çalışana değil hamiline yazılı çek gibi elinde bulundurana birçok işyerinde yemek yeme ve alış veriş yapma imkanı sağlamaktadır.

Yüksek mahkeme, çalışanlara yapılan yemek yardımını ayni yardım kabul edip, nakdi ödenmesinin yardımın niteliğini değiştirmeyeceğini savunarak hiçbir istisna uygulamadan tamamen primden istisna tutulmasını öngörürken; hali hazırda nakden ödenen yemek yardımlarında günlük brüt asgari ücretin % 6’sının üzerinde kalan yemek parası tutarının sigorta primine esas kazanca dâhil edilerek SGK’ya bildirilmesi kanuni zorunluluktur. Bununla birlikte SGK Müfettiş ve Denetmenleri tarafından yapılan denetim ve incelemelerde işçilere verilen yemek kuponlarının suiistimal edilerek işçiye yapılan asıl ücret ödemelerinin bir kısmının bu yolla ödendiğinin tespit edilmesi halinde; yasal sınır olan günlük brüt asgari ücretin % 6’sının üzerinde yüklenen yemek paraları, prime tabi tutularak geriye dönük gecikme zammı ve gecikme cezası ile birlikte işverenden tahsil edilebilir. Ayrıca her ay için aylık prim ve hizmet belgesi bazında ilgili dönemdeki brüt asgari ücretin iki katı tutarına kadar idari para cezasıyla karşı karşıya kalacaklardır. Bu risk devam ettiği için bu konunun işverenlerce suiistimal edilmemesi elzemdir. Bununla birlikte kanun koyucu tarafından da yargı kararları çerçevesinde yeni bir yasal düzenleme yapılması gerektiği açıktır.

KAYNAKÇA

Özkaraca, Ercüment: “Çalışma ve Toplum 2007/4”

http://www.calismatoplum.org/sayi15/Ozkaraca_karar_incelemesi.pdf

Terzioğlu, Ali; Koç, Yahya Kemal: “Çalışanlara Sağlanan Ticket, Multinet, Sodexo, Setcard Ve Yemek Kuponu Gibi Yardımların Sigorta Primine Tabi Tutulmasında Tereddüt Edilen Hususlar” İSMMMO Mali Çözüm Dergisi. 2016 Mart-Nisan

Uğurlu, Ali Hikmet: Nakdi Ödenen Yol Ve Yemek Paralarından Kesilen Sgk Primlerini Firmalar Dava Yoluyla Geri Alabiliyor! İhaleli İşlerde Kamu Zararı Riskine Dikkat!, www.e-taseron.net

Yavuz, Mehmet Uğur: “Yemek Kuponları ve Yardım Kartları SGK Primine Tabi Olmaz”

https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/mehmetuguryavuz/053/

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve İşveren Uygulama Tebliği

06.08.2020

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.