Dursun Ali Yaz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Yeditepe Üniversitesi, MBA
aliyaz@suadiyedenetim.com.tr

33 Soruda Varlık Barışı

   Alış iadesi, fiyat farkı, tüketicinin yaptığı iadeler, gider pusulası düzenlenirken satış fişinin veya faturanın eksik olması, iade yapıldığı dönemlerde KDV oranının değişmesi gibi birbirinden çok farklı soru ve sorunlarla karşılaşmaktayız.

   Her olayı kendi mahiyeti içerisinde değerlendirmek ve çözümlemek gerekir. Alış iadeleri ile alakalı olarak temelde karşılaştığımız bir kaç konuyu makalemizin konusuna dahil ederek, mesleki sorunlara yüzümüzü dönmek istedik. Devam eden çalışmalarımızda önümüze gelen sorunları değerlendirmeye devam edeceğiz.

 

Satın alınan bir mal veya hizmetin aynı yıl içerisinde iade edilmesi ile takip eden takvim yıllarında iade edilmesi arasında satıcı ve alıcının gerçekleştireceği muhasebe kayıtlarının mali tablolara etkisi bakımından ciddi farklılıklar bulunmaktadır.

 

Alış İadesinin Aynı Yıl İçerisinde Gerçekleşmesi :

   Satıcı firma YZB Mobilya şirketi tarafından 1 adet banyo dolabı % 8 KDV ile vadeli olarak satılmıştır.

 

      Satıcının Muhasebe Kaydı                                                Alıcının Muhasebe Kaydı

----------------------15.09.2009-----------------                      ------------------15.09.2009------------

120.01. Kozuva İnşaat Ltd.         108 .-                          153.01.Dolap                 100 .-

      600.01. Yurtiçi Satışlar                      100 .-              191.01.İndirilecek KDV     8 .-

      391.01.Hesaplanan KDV                      8 .-                          320.01.YZB Mobilya 108 .-

----------------------------------------------------                       --------------------------------------------

   Aldığı malı iade eden alıcının, iade faturasını muhasebeleştirirken kullanacağı hesaba ilişkin tekdüzen hesap planında bir belirleme yapılmamıştır.

   Bunun nedeni yapılan iade işleminin, satın alıma bağlı bir tashih kaydı olarak kabul edilmesinden ileri gelmektedir. Alış iadesini ilk alımdan bağımsız bir işlem olarak değerlendirdiğimizde uygulamacıların tereddütlerine neden olmakta ve farklı muhasebe kayıtlarının yapılmasına yol açmaktadır.    

   Aynı malın alıcı firma Kozuva İnşaat tarafından Kasım ayında iade edildiği durumda satıcı ve alıcının muhasebe kayıtlarına aşağıda yer verelim.

 

         Satıcının Muhasebe Kaydı                                                    Alıcının Muhasebe Kaydı

---------------------10.11.2009----------------            ------------------10.11.2009------------

610.01. Satışlardan İadeler          100 .-                          320.01.YZB Mobilya             108 .-

191.03. Satış İadeleri KDV             8 .-                                      153.01.Dolap (Tic.Mal)  100 .-

      120.01. Kozuva İnşaat Ltd.            108 .-                             391.03.Alış İadesi KDV    8 .-

-------------------------------------------------               -------------------------------------------

   İadeye konu fatura bedeli, gelir tablosunda 61.Satış İndirimleri (-) hesap grubunda yer alan 610.Satıştan İadeler (-) hesabına işlenerek satıcının brüt satışlarından tenzil edilmiştir.

 

   Satıcı firmanın mali tablo döneminde başka bir satış işlemi olmadığını kabul edersek Gelir Tablosunun Net Satışlar kısmı aşağıdaki şekilde oluşacaktır.

 

600. YURTİÇİ SATIŞLAR           100 .-

610. SATIŞTAN İADELER (-)    -100 .-

NET SATIŞLAR                            0 .-

 

Alıcının muhasebe kaydında ise dikkat edileceği üzere, alış iadesi işlemine ilişkin olarak herhangi özel bir hesap kullanılmamaktadır. Stoklarına aldığı ürünü, herhangi bir sebeple satıcı ile anlaşarak iade etmiş, iade faturasını düzenlemiş ve stoklarından (153 hs.) düşürmüştür.

 

 

Alış İadesinin Sonraki Yıl İçerisinde Gerçekleşmesi :

 

   Kozuva İnşaat Ltd.şirketi aldığı ürünleri sonraki yılda iade etmiş olsaydı, satıcı ve alıcının yapacağı muhasebe kayıtlarının yukarıdakinden çok farklı olması gerekirdi. Zira, 2009 yılında gerçekleştirilen alım veya satım faaliyeti, 31.12 tarihinde her iki tarafın mali tablolarına yansıtılmıştır. Satıcı, satış tutarını hasılat (600) hesabına aktarmış, sattığı ürünün maliyetini ise ilgili maliyet hesaplarına (620/621/622 hs.) intikal ettirmiştir.

   Alıcının almış olduğu dolaplar ise, 31.12 tarihli mali tablolarında stoklar hesabının (153 hs.) ilgili kaleminde yerini almıştır.

   Satın alınan bir ürünün sonraki takvim yılında iade edilmesi durumunda, muhasebe kaydının ve buna bağlı olarak mali tablolara etkisinin farklı olması, öncelikle satıcıyı etkilemektedir. Bu etkilenmeden alıcının uzak kalabilmesi mümkün olmadığından, satıcıya bağlı olarak alıcının gerçekleştireceği iade kaydı, önceki döneme göre değişiklik arz etmektedir.

   Başka bir deyişle, sonraki dönemde yapılan alış iadesi işlemi, satıcı açısından yepyeni bir alış (iade değil) olarak kabul edilecektir. Bu durumda iadeyi yapan tarafta (ilk alıcı) bu durumdan etkilenerek yeni satıcı pozisyonuna geçmektedir.

   Hülasa, artık bu işlem kendi başına bir satış işlemidir. 3065 sayılı KDV.Kanunu’nun 35.maddesi, malların iade edilmesi durumunda değişikliğin mahiyetine uygun şekilde düzeltme yapılması gerektiği açıkça belirtmektedir.

  

   Alış iadesinin sonraki yılda yapılması durumunda yapılması gereken muhasebe kayıtlarına aşağıda yer verilmiştir.

   Alıcı firma, 04.01.2010 tarihinde malı iade ederek satıcı firma YZB Mobilyaya faturası ile beraber göndermiştir. Bu durumda düzenlenen fatura, yukarıda bahsedildiği üzere normal bir satış faturası olarak hazırlanır, herhangi bir yerine “iade faturası “ ibaresi eklenemez.

  

   Satıcının (Yeni Alıcı) Muh. Kaydı                                  Alıcının (Yeni Satıcı) Muh. Kaydı

----------------------04.01.2010-----------------                      ------------------04.01.2010------------

153.01. Dolap (Tic. Mal)              100 .-                          320.01.YZB Mobilya             108 .-

191.01. İndirilecek KDV                 8 .-                                   600.01. Yurtiçi Satışlar     100 .-

      120.01. Kozuva İnşaat Ltd.          108 .-                           391.01.Hesaplanan KDV     8 .-

---------------------------------------------------             -------------------------------------------

 

   Alış iadesinin sonraki yılda yapılması durumunda, satıcı geri aldığı ürünü ticari mal stoklarına girmek durumunda kalmıştır. Alıcının muhasebe kaydını da etkileyen faktör budur zaten. Sebebine gelince, satıcı firma, iadeye konu olan ürünün satış bedelini ve maliyetini dönem sonunda düzenlediği gelir tablosuna aktarmış (maliyeti 75.-TL. kabul edelim) ve bu satıştan 25 .-TL. kâr elde etmiştir. Sözkonusu kârı beyan ederek vergisini de ödemiştir.

 

 

   Bu durumda satıcının 31.12 tarihli  gelir tablosu aşağıdaki şekilde oluşmuştur.

 

600. YURTİÇİ SATIŞLAR             100 .-

610. SATIŞTAN İADELER (-)  -       0 .-

NET SATIŞLAR                            100 .-

   620 SATILAN MAMUL MAL.         -75.-

   BRÜT SATIŞ KARI                        25 .-

 

   Dolayısıyla, 2009 yılında gerçekleştirilen ticari faaliyetin alımı, satımı, envanter çalışması,  maliyetlemesi, vergi beyanı, tahakkuku, ödemesi gibi hususlar tamamlanmıştır. Aynı ürünün 2010 yılında iade edilmesi teknik olarak ters yönde (alıcıdan satıya doğru) yeni bir satış işleminden ibarettir.

  

Mal İadelerinde Belge Düzeni

 

Malların miktar ve bedel üzerinden takibi, cari hesapların sağlıklı işlemesi bakımından mal iadelerinin fatura düzenlenerek gerçekleştirilmesi icab eder.

Ancak Vergi Usul Kanunu’nun belge düzeni hakkındaki amir hükümlerinde, iade faturası hakkında herhangi bir kanun maddesi ihdas edilmemiştir.

Dolayısıyla bu konudaki yasal boşluğu Maliye Bakanlığı’na yöneltilen sorular karşılığında alınan özelgeler doldurmaktadır.

Nitekim, Maliye Bakanlığı’nın 16.08.2004 tarih ve 37556 sayılı özelgesinde;

 

 “213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 229. maddesinde faturanın tanımı yapılmıştır. Buna göre; fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır.

Aynı Kanun’un 231. maddesinin 5 numaralı bendinde ise; faturanın, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami yedi gün içinde düzenleneceği ve bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturaların hiç düzenlenmemiş sayılacağı hükme bağlanmıştır.

Diğer taraftan, 03.04.1986 tarih ve 19067 Resmi Gazete’de yayımlanan 178 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nin (C) bölümünde “Satılan mallara ilişkin faturaların malın tesliminden önce düzenlendiği ve malın daha sonra sevk edildiği durumlarda faturayı düzenleyenler faturada malın daha sonra sevk edileceğini belirteceklerdir.” hükmü yer almaktadır.

Bu itibarla, anılan Kanun’da “iade faturası” şeklinde bir düzenleme yer almadığından, mal iade işlemlerinin de teslim kapsamında değerlendirilmesi ve yukarıda bahsi geçen hükümler çerçevesinde fatura düzenlenmesi gerekmektedir.” şeklinde idari görüş belirtmiştir.

 

   KDV Oranlarındaki Değişikliğin İade İşlemine Etkisi

 

2009/15081 Karar Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 30 Eylül 2009 tarihine kadar uygulanmak üzere mobilyada KDV oranı % 8 çekilmiştir. Dolayısıyla iadenin gerçekleştiği Kasım ayında alım satıma konu olan dolabın KDV oranı % 18’e yükselmiştir.

Alım işlemi 15.09.2009 tarihinde yani dolabın KDV oranının % 8’e çekildiği tarihte olmuştur. Alış iadesi ise KDV oranının tekrar eski seviyesine % 18’e çekildiği dönemde gerçekleşmiştir. Bu durumda alıcının düzenleyeceği iade faturasında hangi KDV oranı kullanılacaktır?

 

Bu sorun KDV oranlarının değiştirildiği dönemlerde sürekli olarak ortaya çıkmaktadır. Maliye Bakanlığı’nca verilen 16.08.2004 tarih ve 37556 sayılı özelgede;

“Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 35. maddesinde malların iade edilmesi, işlemin gerçekleşmemesi, işlemden vazgeçilmesi veya sair sebeplerle matrahta değişiklik vuku bulduğu hallerde, vergiye tabi işlemleri yapmış olan mükellefin bunlar için borçlandığı vergiyi, bu işlemlere muhatap olan mükellefin ise indirme hakkı bulunan vergiyi değişikliğin mahiyetine uygun şekilde ve değişikliğin vuku bulduğu dönem içinde düzelteceği hükme bağlanmıştır.

Bu çerçevede, malların iade edilmesi “Matrahta değişikliğin vuku bulduğu hal” olarak kabul edildiğinden, malların iadesi halinde ilk teslimin tabi olduğu oran geçerli olacak ve karşılıklı düzeltmeler bu oran üzerinden gerçekleştirilecektir.” şeklinde idari görüş bildirilmiştir. 

 

Detayına yer verilen özelgeden de anlaşılacağı üzere; satın alınan malın iadesi esnasında KDV oranları değişiklik arz edebilir. İade işleminde baz alınacak KDV oranı, ilgili malın alım faturasında yer alan KDV oranı olacaktır.

 

Son olarak, satılan bir ürünün irsaliyesi VUK.Md.231/5.bendi hükmü gereğince 7 gün içinde düzenlenebilir. Bu yedi günlük süre içerisinde satılan malın KDV oranı indirilmiş veya artırılmış olabilir. Bu durumda, katma değer vergisini doğuran olay, malın teslim edildiği başka bir ifadeyle sevk irsaliyesinin düzenlendiği tarihtir.

Bir ürünün teslim edildiği tarihte geçerli olan KDV oranı, teslim tarihinden sonraki yasal süre içerisinde düzenlenen faturalar içinde geçerlidir.

23.11.2009

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.