Dursun Ali Yaz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Yeditepe Üniversitesi, MBA
aliyaz@suadiyedenetim.com.tr

Şahıslardan Noter Satışı İle Satın Alınan Araçların Şirket Envanterine Kaydının Usul ve Esasları

Gerçek usulde mükellef olan şahıs ve şirketler, tüm ticari faaliyetlerini Vergi Usul Kanunun amir hükümleri gereğince, ispat edici belgeler ile kayıt altına almak ve tevsik etmek durumundadır.  

Bu hükmün istisnai durumları da mevcut olmakla birlikte bu çalışmada mükellef olmayan şahıslardan satına alınan araçların, şirket kayıtlarına hangi tevsik edici evraklarla ve ne şekilde alınacağına ilişkin açıklamalara geniş bir şekilde yer verilecek olup konu ile ilgili İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının Mükellef Hizmetleri Usul Grup Müdürlüğü tarafından 17.09.2008 tarih ve B.07.1.G‹B.4.34.19.02/VUK-1/234-14052 17.09.2008-9436 sayılı muktezası çalışmamızın önemli derecede katkıda bulunmuştur. 

Tevsiki Zaruri Olmayan Haller

Vergi Usul Kanunu’nun 228.maddesinde yer alan, ispat edilmesi ihtiyari olan konulara kısaca kanun ifadesi ile yer vermek gerekirse; 

“Aşağıdaki giderler için ispat edici kağıt aranmaz:

1. Örf ve teamüle göre bir vesikaya istinat ettirilmesi mutat olmıyan müteferrik giderler;

2. Vesikanın teminine imkan olmıyan giderler;

3. Vergi kanunlarına göre götürü olarak tespit edilen giderler.

1 ve 2 numaralı fıkralarda yazılı giderlerin gerçek miktarları üzerinden kayıtlara geçirilmesi ve miktarlarının işin genişliğine ve mahiyetine uygun bulunması şarttır.”VUK.Md.228

 

Tevsik Mecburiyeti ve Tevsik Edici Evraklar

Vergi Usul Kanunu’nun İspat Edici Kağıtlar başlıklı 227.maddesi hükmü gereğince,”… Bu kanunda aksine hüküm olmadıkça bu kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait olan kayıtların tevsiki mecburidir.”

Yine mezkur kanunun 229.230 ve 231.maddelerinde tevsik edici en temel vesika olan faturanın tarifi, şekli ve düzenlenme nizamı hakkında hükümler yer almaktadır. 

Fatura kullanma mecburiyeti olan mükellefler VUK.’nun 232.maddesinde aşağıdaki şekilde sıralanmıştır. 

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçiler:  

1- Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara,

2- Serbest meslek erbabına,

3- Kazançları basit usulde tespit edilen tüccarlara,

4- Defter tutmak zorunda olan çiftçilere,

5- Vergiden muaf esnafa,

Yukarıdakiler dışında kalanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tesbit edilenlerden ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 670.-TL.’yi  geçmesi veya bedeli 670.-TL’den az olsa dahi istemeleri halinde emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi mecburidir.

 

Yukarıdaki ilgili kanun maddelerinde açıkça belirtildiği üzere, mükellefler sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek, diğer taraf ise fatura talep etmek ve almak mecburiyetindedir.

Fatura düzenlenmesinin zorunlu olmadığı bir kısım alım satım ve hizmet işlerinde mükellefler kayıtlarını fatura yerine geçen vesikalarla tevsik etmek zorundadırlar. V.U.K.‘ndaki düzenlemelere göre, fatura yerine geçen vesikalar; perakende satış vesikaları, gider pusulası ve müstahsil makbuzu olarak sıralanmıştır.

Mükellef Olmayan Şahıslardan Alınan Araçların Şirket Envanterine kaydı 

“Vergi mükellefi olmayan şahıs” ibaresinden, herhangi bir şekilde ticaret ile iştigal etmeyen, Kurumlar, Gelir veya Katma Değer Vergisi mükellefi olmayan, araç alım satım faaliyetini sürekli bir iştigal konusu olarak gerçekleştirmeyen gerçek kişiler anlaşılmalıdır. 

Birinci ve ikinci sınıf tüccarların, satın aldıkları araçları mükellef olmayan şahıslardan temin etmesi durumunda, ne şekilde evrak düzenlenecektir. Sözkonusu teslim Katma Değer Vergisine veya vergi tevkifatına tabi olacak mıdır?  

Vergi mükellefi olmayan şahıslardan, (nihai tüketicilerden) satın alınan araçlarında diğer ticari işlemler gibi tevsik edici bir evraka bağlanması gerekmektedir. Ancak nihai tüketici konumunda olan bir şahsın, sattığı aracı için fatura düzenlemesi hukuken ve teknik olarak mümkün değildir. Şirketlerin duraksamaları da bu noktada ortaya çıkmaktadır. Zira bu kişilerden araç, demirbaş veya herhangi bir mal veya hizmet alan ticari işletmeler sözkonusu alımlarını ne şekilde kayıt altına alacaklardır? Konumuz gereği satın alınan araçlar için kendilerine herhangi bir fatura tevdi edilemeyeceğine göre, noter satış senedi araç alımında tevsik edici bir belge olarak yeterli olacak mıdır? 

i) Noter satış senedi, Vergi Usul Kanunu’nun 227.maddesinde yer alan tevsik edici belgeler arasında yer almadığından dolayı bu belgenin tek başına vergi mevzuatı yönünden kabul göreceği bir belge olduğunun kabulü mümkün bulunmamaktadır. 

Ancak yukarıda değinildiği üzere, satıcının fatura düzenlemesi de mümkün değildir. Bu durumda; gerçek usulde vergiye tabi mükelleflerin, vergi mükellefiyeti olmayan kişilerden noter satış senedi ile satın aldıkları taşıtlar için gider pusulası düzenlemeleri gerekmektedir.  

ii) Vergi mükellefi olmayan, esnaf muaflığından yararlanmayan şahıslardan başka bir ifadeyle tüketicilerden teslim alınan araçlar adına düzenlenecek gider pusulalarında yer alan bedel üzerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmasına gerek bulunmamaktadır. 

iii) Düzenlenecek Gider Pusulasını, Katma Değer Vergisi yönünden incelediğimizde; Katma Değer Vergisi (KDV) Kanununun 1/1’inci maddesine göre; “Türkiye'de ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler katma değer vergisine tabidir.”
Gerçek usulde Katma Değer Vergisi mükellefi olmayan bir şahsın, ilgili satış işlemini mutad ve sürekli bir faaliyet olarak sürdürmemesi nedeniyle, sözkonusu teslim üzerine düzenlenecek Gider Pusulasında, Katma Değer Vergisi’nin aranmayacaktır. 

Şahıslardan Alınan Araçların Ödeme Yönünden Tevsik Edilmesi 

Ticari işlemler ve finansal hareketleri gerçekleştiren taraflarının izlenmesi ve vergiyi doğuran olayların mali kurumların kayıt ve belgeleri yardımıyla tespit edilmesi amacıyla Vergi Usul Kanunu’nun 257/2.maddesi hükmü gereğince; Mükelleflere muameleleri ile ilgili tahsilat ve banka, benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etmeleri zorunluluğunu getirmeye ve bu zorunluluğun kapsamını ve uygulamaya ilişkin usul ve esaslarını belirlemeye,” yetkili kılınmıştır. Bakanlık, sözkonusu yetkisini düzenli aralıklarla kullanarak 320, 323, 324 ve 334 Sıra No’lu VUK Genel tebliğleri ile uygulamanın gidişatına yön vermeye çalışmıştır.

Tevsik Zorunluluğunun Kapsamı, İşlem Tutarı ve Başlangıç Tarihi

04.07.2003 tarihli 320 Sıra No’lu VUK.Genel Tebliği ile; Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak zorunda olan çiftçiler, serbest meslek erbabı ile vergiden muaf esnafın kendi aralarında yapacakları ticari işlemleri ile nihai tüketicilerden (Türkiye'de mukim olmayan yabancılar hariç) mal veya hizmet bedeli olarak yapacakları (5.000.-Türk Lirasını)* aşan tahsilat ve ödemelerinin (avanslar dahil) banka veya özel finans kurumları aracı kılınarak yapılması ve bu kurumlarca düzenlenen dekont veya hesap bildirim cetvelleri ile tevsiki zorunludur.

Tespit edilen tutarın üzerinde kalan işlemlerin tevsik zorunluluğundan kaçınmak amacıyla parçalara ayrılması kabul edilmeyecek, aynı günde aynı kişi veya kurumlarla yapılan işlemler tek bir ödeme veya tahsilat kabul edileceğinden bu yollara başvurulmamasının gerektiği, tebliğde ayrıca belirtilmeye ihtiyaç duyulmuştur.

320 Sıra No’lu Tebliğ hükmü ile Tevsik zorunluluğu kapsamına giren kişiler ile nihai tüketicilerin genel ve katma bütçeli idareler ile döner sermaye işletmelerine yapacakları ödeme veya tahsilat işlemlerinde ve 01.08.2005 tarih ve 323 Sıra No’lu VUK.Genel Tebliğinin 4.maddesinde; buna ilaveten SPK’ya tabi aracı kurumlarda, Döviz büfelerinde, Tapu Dairelerinde ve  Noterlerde yapılan işlemlere konu ödeme ve tahsilatların belirtilen kurumlar aracı kılınarak yapılması zorunlu bulunmamaktadır.

Bu açıklamalara göre, noter satış senedi ile mükellef olmayan şahıslardan alınan araçların ödeme tutarları (8.000.- TL.)* veya üzerinde dahi olsa, banka veya finans kurumları aracılığıyla yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

Noter satış senediyle şirketler tarafından satın alınan araçların ödemesi (8.000.-TL.)*’nin altında veya üzerinde olmasına rağmen banka veya özel finans kurumları aracılığıyla yapılmasının daha yerinde bir uygulama olacağı açıktır.
 

Sonuç 

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, Vergi mükellefi olamayan şahıslardan, başka bir ifadeyle (nihai tüketicilerden) araç satın aldıklarında, noter satış senedine ilaveten evrak düzenlemek zorunda mıdır? Zorunda ise hangi belgeleri hangi şartlarda düzenleyeceklerdir? Sözkonusu satış işlemine KDV veya stopaj uygulanmalı mıdır? Satın alınan araçların ödemeleri banka veya finans kurumlarından yapılma zorunluluğuna girmekte midir? 

Bu soruların cevaplarını, yukarıdaki açıklamalar ışığında özetlemek gerekirse, vergi mükellefiyeti olmayan kişilerden noter satış senedi ile satın alınan taşıtlar için; 

i)   Gider pusulası düzenlenmesi gerekmektedir.

ii)  Gelir vergisi tevkifatı yapılmasına gerek bulunmamaktadır.

iii) Düzenlenecek olan Gider Pusulası, KDV’ne tabi değildir.

iv) Ödemenin banka veya finans kurumundan yapılmasına gerek yoktur.

 

Yararlanılan Kaynaklar 

1- VUK.229-242.Maddeleri ile 320-323 No’lu VUK. Genel Tebliğleri

2- Talha APAK.YMM. http://www.alomaliye.com/talha_apak_fatura_sevk_irsfatura.htm

3- İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının 17.09.2008 tarih ve B.07.1.G‹B.4.34.19.02/VUK-1/234-14052 17.09.2008-9436 tarih ve sayılı muktezası.

* 320 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği ile 5.000.-TL. olarak belirlenen bu tutar, 323 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği ile 10.000.-TL’ye yükseltilmiştir. 332 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği ile 1 Mayıs 2004 tarihinden geçerli olmak üzere 8.000.-TL. olarak  tekraren değiştirilmiştir.

02.07.2009

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.