Dursun Ali Yaz
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Yeditepe Üniversitesi, MBA
aliyaz@suadiyedenetim.com.tr

İş Adamlarının Basiret Sınıvı Ve Bir Çıkış Yolu

Tanımlar

Tacir (işadamı) kavramı, TTK.’nun 14.maddesinde  “ Bir ticari işletmeyi, kısmen dahi olsa  kendi adına işleten kimseye tacir denir”. şeklinde tanımlanmıştır.

Ticari işletme esası üzerine kurulmuş olan T.T.K.“tacir” sıfatına bir çok nimet ve külfetler yüklemiştir. Kanundaki en önemli külfet ise, “Her tacirin, ticaretine ait bütün faaliyetlerinde basiretli bir iş adamı gibi hareket etmesi lazımdır.” hükmüdür. (TTK.Md.20/2) 

Arapça’dan türemiş olan “basiret” kelimesini; ileri görüşlülük, sezgi, muhakeme gücü, dikkat, kavrayış şeklinde anlamlandırmak mümkündür.

Basiretli bir iş adamı gibi hareket etme eylemi için yukarıdaki kanun maddesine ek olarak herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak kanun koyucu tarafından hukuki niteliği tam olarak çizilmemiş mezkur eylem, iş adamlarının en zayıf tarafı olarak Yargı Kararlarında karşımıza çıkmaktadır. 

Bilindiği üzere ülkemizde sözleşmelerin çoğu yabancı para üzerinden yapılmaktadır.

1946 yılından beri süregelen devalüasyon kararları, yabancı para birimleri üzerinden yapılan sözleşmelerdeki borçlu tarafını zor durumda bırakmaktadır.

Bu şekilde bir çok uyarlama davası Yargıtay’a kadar götürülmüş ve dövizle borçlanan tarafı hiç de memnun etmeyecek temyiz kararları artık Yargıtay’da müstekar hale gelmiştir. 

Basiretli Bir İş adamı ve Yargıtay’ın Görüşü

Yabancı para üzerinden imzalanan sözleşme koşullarının borçlu açısından çekilmez hal alması ve işlem temelinin çökmesi iddiası ile yapılan temyiz başvurularına ilişkin aşağıda detaylarına yer verilen Yargıtay Karar’larında özetle;

Ülkemizde yıllardır kronik enflasyon vardır. Elli yıldan beri devalüasyonlar olmaktadır. Ancak devalüasyon ve ekonomik krizler bir anda değil belli ekonomik darboğazlardan sonra meydana gelmektedir.

Dolayısıyla, Yabancı para karşısında sürekli değer kaybeden Türk Parası yerine dövizle sözleşme yapan iş adamının, ekonomik krizlere ait işaretlerin olduğu mevcut ekonomik koşullarda yabancı para ile sözleşme yapması durumunda “basiretli bir iş adamı gibi davranma” dığı sonucuna vararak sözleşme şartlarına riayet etmesi yönünde “oybirliği” ile hüküm bildirmiştir. 

Son 12 aylık dönemde dış ticaret açığımızın 22 milyar dolar, toplam dış borç stoğunun   185 milyar doları aştığı, tüm bu olumsuz enerji birikimlerine ek olarak iç ve dış siyasi risklerin daha da artacağı önümüzdeki günlerde, yabancı para üzerinden sözleşme yapacak tarafların aşağıdaki Yargıtay kararları üzerinde düşünmeleri yararlı olacaktır. 

Örnek Yargıtay Kararları

 1- Yargıtay 13.Hukuk Dairesi 10.06.2003 tarih ve 3622 Esas Num.7636 Karar Num.

....Somut olayda dava; yabancı para olarak kararlaştırılan kira parasının günün ekonomik koşulları altında çekilmez hal alması ve böylece işlem temelinin çökmesi olgusuna dayalı kira parasının uyarlanması isteğine ilişkindir. 

.... Her talep vukuunda sözleşmeyi değişen hal ve şartlara uydurmak mümkün değildir. Aksi halde özel hukuk sistemimizde geçerli olan " irade özgürlüğü", "sözleşme serbestliği" ve "Sözleşmeye bağlılık" ilkelerinden sapma tehlikesi ortaya çıkar. Sözleşmeye müdahale müessesesi istisnai, tali (ikinci derece de) yardımcı niteliktedir. Sözleşmeye bağlılık ve saygı esastır.

Türkiye'de yıllardan beri ekonomik paketler açılmakta, ancak istikrarlı bir ekonomiye kavuşamamaktadır. Devalüasyonların Ülkemiz açısından önceden tahmin edilemeyecek bir keyfiyet olmadığı, kur politikalarının güvenilir olmadığı bir gerçektir.

.... Devalüasyon ve ekonomik krizlerin bir anda oluşmadığı, piyasadaki belli ekonomik darboğazlardan sonra meydana geldiği bir gerçektir. Tacir olan davacının ekonomik krizin işaretlerinin belli olduğu bir dönem de yabancı para üzerinden kira sözleşmesi yapması basiretli bir tacir olarak davranmadığı sonucuna varılmalıdır.

...Ülkemiz de 1958 yılından beri devalüasyonlar ilan edilmekte, sık sık para ayarlamaları yapılmakta, Türk parasının değeri dolar ve diğer yabancı paralar karşısında düşürülmektedir. Ülkemizdeki istikrarsız ekonomik durum tacir olan davacı tarafından tahmin olunabilecek bir keyfiyettir. Somut olayda uyarlamanın koşullarından olan öngörülmezlik unsuru oluşmamıştır.

...... Yukarıda açıklanan nedenlerle temyiz olunan kararının davalı yararına BOZULMASINA ... oybirliği ile karar verildi.
 

Aynı doğrultuda müstekar hale gelmiş Yargıtay’ın diğer kararlarında ise kısaca;

2- Yargıtay 13.HD. 03.07.2003, 4607 E. /   9022 K.

3- Yargıtay 13.HD. 23.09.2003, 5912 E. / 10490 K. 

“.... Türk Parası yerine döviz ile sözleşme yapan ve borç altına giren tacirin alabileceği tedbirlerle önleyebileceği bir imkansızlığa dayanması da kabul edilemez. Davacının bunu tahmin etmesi gerekir. Açıklanan nedenlerle davanın reddine .....” hükmüne varılmıştır.
 

SONUÇ :  

İş adamlarımızın ticari muamelelerinde, ülkemizdeki mevcut ekonomik durumu ve yapıyı göz önünde tutarak sözleşme yapmaları, basiretli bir iş adamı için hukuki bir zorunluluk olmuştur.   

Yargıtay’a göre tacir, ticari muamelelerinin icrasında siyasi atmosferi, mevzuatı, ekonomik çalkantıları, ticari hayatın  icab ve teamüllerini göz önünde bulundurmalı, vereceği kararlarda ihtiyatlı, bugünün ve geleceğin koşullarını gerçek ve ölçülü bir şekilde değerlendirmek mecburiyetindedir.

Aksi halde, İşadamı (tüccar), Kanun koyucu nezdinde basiretli bir iş adamı olmak sıfatından uzaklaşarak mukavelelere konan cezai şartların fahiş olması halinde bile ifasını yerine getirmek durumunda kalacaktır. 

BİR ÇIKIŞ YOLU : 

Bunlarla birlikte, dövizle sözleşme yapmak zorunda olan kişi ve kurumlar, olası kur dalgalanmalarına karşı 2002 yılından beri  çok önemli bir korunma müessesesine sahiptirler. 

Global ve ekonomik dalgalanmaların döviz fiyatlarına yapacağı etkilerden korunmak isteyenlere, liberal ekonomik sistemlerin vazgeçilmez kurumlarından olan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) önemli fırsat ve enstrümanlar sunarak, stratejik ve iktisadi fonksiyonları ile ekonominin daha sağlıklı işlemesine katkı sağlamaktadır.

 

21.11.2006

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.