Cihan Tekin
Vergi Müfettişi
Bilirkişi
cihantekinblog@gmail.com

Gelir Vergisinde Gelirin Toplanması ve Beyanı Üzerine Örnek Uygulamalar

1. GİRİŞ

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ na göre gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.

Gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır :

1. Ticarî kazançlar,

2. Ziraî kazançlar,

3. Ücretler,

4. Serbest meslek kazançları,

5. Gayrimenkul sermaye iratları,

6. Menkul sermaye iratları,

7. Diğer kazanç ve iratlar.

Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, yukarıda yazılı kazanç ve iratlar gelirin tespitinde gerçek ve safi miktarları ile nazara alınır.

2. GELİR VERGİSİNDE BEYAN UNSURU VE VERGİLEME

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 83.maddesine göre, hilafına hüküm olmadıkça, Gelir Vergisi mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunacaktır.

Gelir Vergisi Kanunu’ na göre Gelir Vergisi beyanları aşağıdaki beyanname çeşitleri ile yapılır.

1. Yıllık

2. Muhtasar

3. Münferit

Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur.

Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsustur.

Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 85. maddesine göre, mükellefler ikinci maddede yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu kanuna göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur.

Tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu hüküm şirketlerin faaliyet ve tasfiye dönemlerine şamil olmak üzere kollektif şirket ortakları ile komanditeler hakkında da uygulanır.

Yabancı memleketlerde elde edilen kazanç ve iratlar:

1. Mükellefin bunları Türkiye'de hesaplarına intikal ettirdiği yılda;

2. Türkiye'de hesaplara intikal ettirilmemesinin mükellefin iradesi dışındaki sebeplerden ileri geldiği tevsik olunan hallerde, mükellefin bunlara tasarruf edebildiği yılda elde edilmiş sayılır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86. maddesine göre,

- Aşağıda belirtilen gelirler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez.

1. Tam mükellefiyette;

a) Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar, bu Kanunun 75 inci maddesinin 15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları, kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı,

b) Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ücretler (birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dâhil),

c) Vergiye tâbi gelir toplamının [(a) ve (b) bentlerinde belirtilenler hariç] 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı aşmaması koşuluyla, Türkiye'de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,

d) Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 600 milyon lirayı (317 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile 2022 yılı için 3.800 TL) aşmayan, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları.

2. Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar.

3. GERÇEK KİŞİLERİN VERGİLENDİRİLMESİNDE GELİRİN TOPLANMASI VE BEYANI ÜZERİNE ÖRNEKLER

Örnek-1

 Tuna Vergi Dairesi Müdürlüğü’ nün 1111111111 Vergi Kimlik Numaralı mükellefi Bay Ahmet 01.02.2015 tarihinde tekstil faaliyetine başlamış olup, 2022 yılında gerçekleştirdiği faaliyetler aşağıdaki gibidir.

1. Bay Ahmet, 2022 yılında tekstil faaliyetinden dolayı 1.000.000 ₺ kazanç elde etmiştir.

2. Bay Ahmet, yurtiçinde faaliyet gösteren A Bankası’ ndan 50.000 ₺ mevduat faiz geliri elde etmiştir.

3. Bay Ahmet, Almanya’ daki bir bankadan 40.000 ₺ mevduat faiz geliri elde etmiştir.

4. Bay Ahmet, 10.000 ₺ repo geliri elde etmiştir.

5. Bay Ahmet, 2022 yılında 80.000 ₺ konut kira geliri elde etmiştir. Söz konusu kira gelirinin 10.000 ₺ si 2021 yılına ait olup, kiracı tarafından 2022 yılında ödenmiştir.  5.000 ₺ si ise 2023 yılına ilişkin kiranın peşin ödenmesinden kaynaklıdır.

Bay Ahmet, mesken kira geliri için götürü gider yöntemini tercih etmiştir.

Çözüm-1:

1. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 85. maddesine göre tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu nedenle Bay Ahmet, 2022 yılında tekstil faaliyetinden dolayı elde ettiği 1.000.000 ₺ kazancını yıllık gelir vergisi beyannamesine dahil etmelidir.

2. Bay Ahmet’ in yurtiçinde faaliyet gösteren A Bankası’ ndan elde ettiği 50.000 ₺ mevduat faiz geliri Gelir Vergisi Kanunu’ nun Geçici 67. maddesi uyarınca tevkifat suretiyle vergilendirilecek olup ve bu nihai vergilendirme olacaktır. Bay Ahmet, söz konusu faiz geliri için yıllık beyanname vermeyecektir.

3. Bay Ahmet, Almanya’ daki bir bankadan 40.000 ₺ mevduat faiz geliri Gelir Vergisi Kanunu’ nun Geçici 67. Maddesi kapsamında değildir. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/1-d maddesine göre, bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 600 milyon lirayı (2022 yılı için 3.800 TL) aşmayan, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları beyan edilmez. Buna göre söz konusu mevduat faizi 3.800 TL’ yi aştığı için yıllık beyannameye dahil edilecektir.

4. Bay Ahmet’ ın elde ettiği 10.000 ₺ repo geliri menkul sermaye iradı olup, Gelir Vergisi Kanunu’ nun Geçici 67. maddesi uyarınca tevkifat suretiyle vergilendirilecek ve bu nihai vergilendirme olacaktır. Bay Ahmet, söz konusu repo geliri için yıllık beyanname vermeyecektir.

5. Bay Ahmet, 2022 yılında 80.000 ₺ konut kira geliri elde etmiştir. Söz konusu kira gelirinin 10.000 ₺ si 2021 yılına ait olup, kiracı tarafından 2022 yılında ödenmiştir.  5.000 ₺ si 2023 yılına ilişkin kiranın peşin ödenmesinden kaynaklıdır.

Bay Ahmet, 2022 yılında elde ettiği 80.000 ₺ konut kira geliri gayrimenkul sermaye iradıdır.

GVK 72. maddesine göre gayrimenkul sermaye iradında gayrisafi hasılat, 70'inci maddede yazılı mal ve hakların kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde o yıla veya geçmiş yıllara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutarıdır. Bu nedenle Bay Ahmet tarafından elde edilen konut kira gelirinin 2021 yılına ilişkin kısmı olan 10.000 ₺ si, 2022 yılında beyan edilecek olup, 2023 yılına ilişkin olup 2022 yılında peşin ödenen 5.000 ₺ si ise 2023 yılında dikkate alınacaktır.

GVK’ nın 21. maddesine göre binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 9.500 TL’ si (2022 yılı için 9.500 TL) gelir vergisinden müstesnadır. Söz konusu maddeye göre ticari kazancını yıllık beyanname ile bildirmek mecburiyetinde olanlar istisnadan yararlanamayacaktır.

Bay Ahmet, ticari kazancını yıllık beyannameye ile beyan etmek zorunda olduğundan, GVK’ nın 21. maddesinde yer alan istisnadan yararlanamayacaktır. Buna göre Bay Ahmet, kira gelirinin tespitinde götürü gider yöntemini seçtiği için yıllık beyannameye dahil edeceği tutar şöyle olacaktır.

Bay Ahmet’ ın 2022 Takvim Yılı Gelir Vergisi Beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

Örnek-2

Zincirlikuyu Vergi Dairesi Müdürlüğü’ nün 2222222222 Vergi Kimlik Numaralı mükellefi Bay Cemal’ in 2022 yılında gerçekleştirdiği faaliyetler aşağıdaki gibidir.

1. Bay Cemal, 2022 yılında emekli olup, 2022 yılında toplam 100.000 ₺ emekli aylığı almıştır.

2. Bay Cemal, daha önce Fransa ‘ da da çalışmış olup, 2022 yılında toplam 250.000 ₺ emekli aylığı almıştır.

3. Bay Cemal, bir kanalda yayınlanan bilgi yarışmasında 50.000 ₺ kazanmıştır.

4. Bay Cemal, piyangodan 100.000 ₺ kazanmıştır.

5.Bay Cemal, bir firmanın yaptığı araba çekilişinden 500.000 ₺ değerinde araç kazanmıştır.

Çözüm-2:

1. ve 2.  Bay Cemal’ nin yurtiçi ve yurtdışından aldığı emekli aylığı GVK’ ya göre ücrettir. Ancak, GVK’ nın 23. maddesine göre söz konusu emekli aylıkları Gelir Vergisinden istisnadır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/1-a maddesine kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmeyecektir.

3. , 4. ve 5.  Bay Cemal’ nin bilgi yarışmasında kazandığı 50.000 ₺, piyangodan kazandığı 100.000 ₺ ile araba çekilişinden kazandığı 500.000 ₺ Gelir Vergisi Kanunu’ na tabi olmayıp, Veraset ve İntikal Vergisi hükümlerine göre vergilendirilecektir.

Örnek-3

Bakırköy Vergi Dairesi Müdürlüğü’ nün 3333333333 Vergi Kimlik Numaralı mükellefi Bay Mehmet,  mali müşavirlik faaliyeti ile iştigal etmektedir.

Bay Mehmet’ in 2022 yılında gerçekleştirdiği faaliyetler aşağıdaki gibidir.

1. Bay Mehmet, mali müşavirlik faaliyeti nedeniyle 500.000 ₺ serbest meslek kazancı elde etmiştir.

2. Bay Mehmet’ e İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası’ nın yönetim kurulu üyesi olması nedeniyle 20.000 ₺ huzur hakkı ödenmiştir.

3. Bay Mehmet, mesleki bir sınavla ilgili sınav komisyonunda yer almış olup, karşılılığında kendisine 25.000 ₺ ödeme yapılmıştır.

4.  Bay Mehmet, 2022 yılında Matrah Artırımı ile ilgili katıldığı bir TV kanalından 10.000 ₺ almıştır.

5. Bay Mehmet, 2022 yılında mesleki yayınlarda yazdığı makaleler karşılığında 5.000 ₺ kazanmıştır.

Çözüm-3:

1. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 85. maddesine göre tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Bu nedenle Bay Mehmet, 2022 yılında mali müşavirlik faaliyeti nedeniyle elde ettiği 500.000 ₺ serbest meslek kazancı yıllık beyannameye dahil etmelidir.

2. ve 3. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 61. maddesine göre,

Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.
           Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez.

Bu kanunun uygulanmasında, aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılır:

…

3. Türkiye Büyük Millet Meclisi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler;

Buna göre, Bay Mehmet’ in aldığı 20.000 ₺ huzur hakkı ile komisyonunda yer alması nedeniyle kazandığı 25.000 ₺ ücret sayılacaktır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/1-b maddesine göre tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ücretler (birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı ve birinci işverenden alınan dâhil ücret gelirleri toplamı 103 üncü maddede yazılı tarifenin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan mükelleflerin, tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretleri dâhil) beyan edilmeyecektir.

2022 yılı için 103 üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutar 70.000 TL’ dir. Buna göre Bay Mehmet’ in aldığı birinciden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı söz konusu sınırın altında kalacağı için ücret gelirini beyan etmeyecektir.

4.  Bay Mehmet, 2022 yılında Matrah Artırımı ile ilgili katıldığı bir TV kanalından 10.000 ₺ kazanmıştır. Bay Mehmet’ in, 2022 yılında söz konusu kazancı 82/4. maddesi gereğince arızi serbest meslek kazancıdır. GVK’ nun 82. maddesine göre, 2022 yılı için Arızi Kazançların 58.000 TL’lik kısmı gelir vergisinden istisna tutulmuştur. Buna göre söz konusu tutar Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a maddesi hükmüne göre yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

5. Bay Mehmet, mesleki yayınlarda yazdığı makaleler karşılığında 5.000 ₺ kazanmıştır. Bay Mehmet’ in söz konusu kazancı Gelir Vergisi Kanununun 18 inci maddesi kapsamında bulunduğundan, istisnadan yararlanacaktır ve Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a maddesi hükmüne göre yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

Bay Mehmet’ in 2022 Takvim Yılı Gelir Vergisi Beyanı aşağıdaki gibi olacaktır.

4. SONUÇ

Gelir Vergisi Kanunu’ na göre gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir ise bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelire giren kazanç ve iratlar kanunda sayılmıştır. Bir kazanç veya iradın Gelir Vergisi’ ne tabi olması için kanunda sayılan kazanç ve iratlardan olması gerekir.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 83. maddesine göre Gelir Vergisi, mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh olunacaktır.

Gelir Vergisi Kanunu’ nun 85. maddesine göre,  mükellefler ikinci maddede yazılı kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu kanuna göre beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunludur. Tacirlerle, çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar bile, yıllık beyanname verirler. Öte yandan Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86. Maddesinde belirtilen durumlar için ise yıllık beyanname verilmeyecek olup, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

KAYNAKÇA

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu.

G. Onur, ‘’ Gelir Vergisi Matrahının Tespiti ve Beyanı ’’, Vergi Müfettişleri Derneği Yayınları, Ankara, Ekim 2016.

24.03.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.