Cihan Tekin
Vergi Müfettişi
Bilirkişi
cihantekinblog@gmail.com

Finansal Türev Araçlardan Opsiyon Sözleşmeleri ve Muhasebeleştirilmesi

1. GİRİŞ

Türev araçlar, değeri başka bir finansal varlığın veya malın değerine doğrudan bağlı olan finansal araçlardır. Söz konusu araçlar, dayanak varlığın sahipliğinin el değiştirmesine gerek olmaksızın bu varlıkla ilgili hak ve yükümlülüklerin ticaretine imkân sağlar.

Türev araçlar genel olarak; forward sözleşmeler, future sözleşmeler, opsiyonlar ve swaplar olarak sınıflandırılabilir. Bu makalemizde Opsiyon Sözleşmelerinin Kurumlar Vergisi açısından değerlendirilmesi ile muhasebeleştirilmesi ele alınacaktır.

Anahtar Sözcükler: Türev Araçlar, Opsiyon Sözleşmeleri, Kurumlar Vergisi Kanunu

2. OPSİYON SÖZLEŞMELERİ

Opsiyon sözleşmeleri, belirli bir miktardaki varlığı belirli bir fiyattan gelecekte belirli bir tarihte satın alma veya satma hakkı sağlayan sözleşmelerdir.

Opsiyonun, alım ve satım opsiyonu olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Alım  opsiyonu,  opsiyon  alıcısına  dayanak  varlığı  belli  bir  fiyattan belirlenen  bir  tarihte  satın  alma hakkı;  satım  opsiyonu  ise  dayanak  varlığı,  belli  bir fiyattan gelecekteki bir tarihte  satma hakkı vermektedir.

Bir opsiyon sözleşmesinde beş temel faktör vardır:[1]

1. Sözleşmeye konu olan mal veya finansal varlığın belirlenmesi, yani hangi mal veya finansal aracın alım veya satım hakkının söz konusu olduğunun saptanması,

2. Kullanım fiyatının, yani sözleşmenin uygulanması hâlinde mal veya finansal araç için ödenecek fiyatın belirlenmesi,

3. Vade tarihinin, yani opsiyon sözleşmesinin yerine getirileceği tarihin belirlenmesi,

4. Opsiyon için ödenecek prim fiyatının belirlenmesi,

5. Değişimi yapılacak mal veya finansal aracın toplam miktarının belirlenmesidir.

2.1. Opsiyon primi

Opsiyon sözleşmelerinde, satın alma veya satma hakkını alan tarafın bu hakkı satan tarafa yaptığı ödeme opsiyon primidir.

Opsiyon primi, kurumlar vergisi mükellefleri açısından tahakkuk esası gereği, opsiyon sözleşmesinde belirtilen hakkı satan tarafça opsiyon hakkının satışı karşılığında alınan bir bedel olarak sözleşmenin düzenlendiği tarihte kesinleştiğinden, bu tarih itibarıyla gelir olarak dikkate alınacaktır.

Diğer taraftan, bu hakkı satın alan tarafça söz konusu opsiyon primi sözleşmeden doğan kazancın hesabında gider olarak dikkate alınacağından, sözleşmeden elde edilen kazancın kesinleştiği tarih olan opsiyon hakkının kullanıldığı veya sözleşmenin sona erdiği tarih itibarıyla gider olarak dikkate alınacaktır.

2.2. Opsiyon sözleşmesi

Tezgah üstü piyasalarda gerçekleştirilen opsiyon sözleşmelerinden doğan işlemlerde elde etme, opsiyon sözleşmesinde belirtilen hakkın kullanılması ile birlikte gerçekleştiğinden opsiyonun kullanıldığı tarihe kadar olan dönem içinde yapılan değerlemelerin (reeskont işlemlerinin) kurum kazancı ile ilişkilendirilmemesi gerekmektedir.

Opsiyon sözleşmesinin teslimat olmaksızın nakdi uzlaşma ile sonlandırılması durumunda, nakdi uzlaşma sonucunda elde edilen kâr veya zararın kurum kazancına dahil edilmesi gerekecektir.

2.3. Opsiyon Sözleşmelerinde Kar ve Zarar

Opsiyon sözleşmelerinde tarafların kazanç ve kayıpları opsiyon türüne ve opsiyon alıcısı veya satıcısı olmalarına göre farklılık göstermektedir. Alım opsiyonunda alıcı konumunda olan yatırımcı için kazanç, opsiyona konu olan varlığın  spot fiyatından, opsiyonun kullanım fiyatı ile opsiyonu satın almak için ödenen fiyat olarak ifade edilen primin çıkarılmasıyla bulunmaktadır. Bu kapsamda alıcının kazanç potansiyeli sınırsız iken olası  kaybı  ödediği  prim  ile  sınırlıdır.  Alım opsiyonunda  satıcı  konumundaki yatırımcı  için  ise  kazanç imkanı  primle  sınırlı  iken  kayıp  ihtimali  sınırsızdır.  Satım opsiyonunda alıcı konumundaki yatırımcı için kazanç, kullanım fiyatı ile ödediği primi ve dayanak varlığın spot fiyatı arasındaki fark kadar iken kayıp opsiyon primi kadardır. Satıcı açısından kazanç olanağı opsiyon primi kadarken, potansiyel kayıp opsiyon primi ile işleme koyma fiyatı arasındaki fark kadardır (Frush, 2008:234)[2]

Örneğin; (B) Kurumu 14/1/2011 tarihinde (F) Bankası ile yapmış olduğu 6 ay vadeli EURO alım opsiyon sözleşmesinde alım hakkını alan taraf olup bu sözleşmeye ilişkin veriler aşağıdaki gibidir:

Sözleşme Tutarı: 1.500.000 EURO

Vade Tarihi: 14/7/2011

Sözleşme Tarihindeki Kur: 2,0630 TL

Opsiyon Kuru: 2,1200 TL

Vadede Spot Kur: 2,3250 TL

Opsiyon Primi: 15.000 EURO (1.500.000x%1)

Sözleşmeden Doğan Kâr/Zarar = 1.500.000 EURO x (2,3250 – 2,1200)

 = 307.500.- TL

Bu durumda, (B) Kurumunca ödenen opsiyon primi (15.000 x 2,0630=) 30.945.- TL opsiyon primi sözleşmenin vade tarihi itibarıyla gider olarak dikkate alınacaktır.

(B) Kurumu lehine opsiyon sözleşmesinden doğan 307.500.- TL kâr tutarı ise (F) Bankası tarafından nakit olarak ödendiğinden, bu tutar sözleşmenin vade tarihi itibarıyla (B) Kurumunun kazancına dahil edilecektir.

Aynı şekilde, (F) Bankasınca tahsil edilen opsiyon primi (30.945.- TL) sözleşme tarihi itibarıyla gelir olarak dikkate alınacaktır. Ayrıca, opsiyon sözleşmesine bağlı olarak doğan 307.500.- TL’lik zarar tutarı sözleşmenin vade tarihi itibarıyla kurum kazancının tespitinde dikkate alınacaktır.

Örneğin; Dar mükellef (N) Kurumu 15/8/2011 tarihinde tam mükellef (Y) A.Ş. ile yapmış olduğu 4 ay vadeli USD alım opsiyon sözleşmesinde alım hakkını satan taraf olup bu sözleşmeye ilişkin veriler aşağıdaki gibidir:

Sözleşme Tutarı: 3.000.000 USD

Vade Tarihi: 15/11/2011

Sözleşme Tarihindeki Kur: 1,7600

Opsiyon Kuru: 1,8400

Vadede Spot Kur: 1,8100

Opsiyon Primi: 30.000 USD (3.000.000x%1)

Sözleşmeden Doğan Kâr/Zarar =3.000.000 USD x (1,8400-1,8100) =90.000.- TL

Bu durumda, dar mükellef (N) Kurumuna (Y) A.Ş. tarafından ödenen (30.000 x 1,7600=) 52.800.- TL opsiyon primi sözleşmenin vade tarihi itibarıyla gider olarak dikkate alınacaktır.

(Y) A.Ş.’nin sözleşme vadesinde oluşan spot kurun sözleşme kurundan düşük olması nedeniyle bu alım opsiyonu hakkını kullanması durumunda 90.000.- TL zarar ortaya çıkacağından opsiyon hakkı kullanılmayacak olup, zarar tutarı ödediği opsiyon primi ile sınırlı kalacaktır.

Öte yandan, opsiyon sözleşmesinin teslimat ile sonuçlanması halinde, yapılan işlem esas itibarıyla bir varlığın satışı işleminden farklı olmayacağından, sözleşmenin vade tarihi itibarıyla alınan veya satılan varlıkların sözleşmede ki opsiyon kuru ile kayıtlara intikal ettirilmesi gerekmektedir.

Opsiyon sözleşmesi ile elde edilen sözleşmeye konu varlığın alım veya satım hakkının kullanılması durumunda;

- Alım opsiyonunda, sözleşme uyarınca alım hakkını alan tarafça sözleşmeye konu varlık için ödenen tutar sözleşmeye konu varlığın maliyet bedelini; alım hakkını satan tarafça sözleşmeye konu varlık için tahsil edilen tutar ise sözleşmeye konu varlığın satış bedelini oluşturacaktır.

- Satım opsiyonunda, sözleşme uyarınca satım hakkını alan tarafça sözleşmeye konu varlık için tahsil edilen tutar sözleşmeye konu varlığın satış bedelini; satım hakkını satan tarafça sözleşmeye konu varlık için ödenen tutar ise sözleşmeye konu varlığın maliyet bedelini oluşturacaktır.

Opsiyon sözleşmesinin verdiği hakkın kullanılmaması durumunda ise sözleşmeye istinaden herhangi bir kâr veya zararın doğması söz konusu olmayacaktır.

3. OPSİYON SÖZLEŞMELERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Örneğin; (X) A.Ş. 31.08.2017 tarihinde 500.000 Dolar döviz alma opsiyonu satın almış olsun.  İşletme vade tarihi olan 30.11.2017 tarihinde keşideci bankadan sözleşmede belirtilen kur tutarı 2,50 TL üzerinden bu dövizi satın alabilecektir. Banka yazmış olduğu opsiyon için 10.000 Dolar tahsil etmiştir (kur 1$=2,35 TL). 30.11.2017 tarihinde kur 2,40 TL’ dir. Opsiyon primi vade sonunda giderleştirilmiştir.

_______________________31.08.2017_______________________

180 Gelecek Aylara Ait Giderler 23.500

                                                          100 Kasa 23.500

Opsiyon priminin ödenmesi (2,35*10.000)

_______________________ 31.08.2017______________________

960 Opsiyon Sözleşmesinden Borçlular 1.250.000

                                                              961 Opsiyondan Sözleşmesinden Alacaklılar 1.250.000

                                               Opsiyon alımı

__________________________30.11.2017______________________

127 Diğer Ticari Alacaklar 25.000

                                                       646 Kambiyo Karları 25.000

                                                   Kur farkı

________________________________________________________

İşletme 30.11.2017 tarihinde opsiyonu kullanmaya karar vermiştir.

__________________________30.11.2017________________________

100 Kasa 25.000

                                                   127 Diğer Ticari Alacaklar 25.000

                          Alacak ve borç hesaplarının kapatılması

_________________________30.11.2017_________________________

780 Finansman Giderleri 23.500

                                                        180 Gelecek Aylara Ait Giderler 23.500

                             Opsiyon priminin giderleştirilmesi

_________________________30.11.2017_________________________

961 Opsiyondan Alacaklılar 1.250.000

                                                               960 Opsiyondan Borçlular 1.250.000

                                Opsiyon sözleşmesinin sona ermesi

____________________________________________________________

4. SONUÇ

Türev araçlar genel olarak forward sözleşmeler, future sözleşmeler, opsiyonlar ve swaplar olarak sınıflandırılabilir. Bunlardan opsiyon sözleşmeleri, belirli bir miktardaki varlığı belirli bir fiyattan gelecekte belirli bir tarihte satın alma veya satma hakkı sağlayan sözleşmeleri ifade eder.

1 Seri No lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği’ ne göre opsiyon primi, kurumlar vergisi mükellefleri açısından tahakkuk esası gereği, opsiyon sözleşmesinde belirtilen hakkı satan tarafça opsiyon hakkının satışı karşılığında alınan bir bedel olarak sözleşmenin düzenlendiği tarihte kesinleştiğinden, bu tarih itibarıyla gelir olarak dikkate alınacaktır. Diğer taraftan, bu hakkı satın alan tarafça söz konusu opsiyon primi sözleşmeden doğan kazancın hesabında gider olarak dikkate alınacağından, sözleşmeden elde edilen kazancın kesinleştiği tarih olan opsiyon hakkının kullanıldığı veya sözleşmenin sona erdiği tarih itibarıyla gider olarak dikkate alınacaktır.

KAYNAKÇA

1 Seri No lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği

Bozkaya Burçin, ‘’ Dövize Dayalı Vadeli İşlemler Ve Muhasebe Uygulamaları ‘’, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara:2010.

Meslekî Eğitim Ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, ‘’ Muhasebe Ve Finansman Türev Piyasa Araçları ‘’, Ankara, 2007, s.10. (Erişim Tarihi: 28.05.2019, http://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/074/finansal%20teknikler.pdf )

K. Yrd. Doç. Dr. Mustafa, ‘’ Pay Opsiyon Sözleşmelerinin Muhasebeleştirilmesi ‘’, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICAFR 16 Özel Sayısı, s.656.

(ErişimTarihi:28.05.2019,https://www.researchgate.net/publication/311480404_PAY_OPSIYON_SOZLESMELERININ_MUHASEBELESTIRILMESI)

(Bu makalem Yaklaşım Dergisi’ nde yayımlanmıştır.)

---

[1] Meslekî Eğitim Ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, ‘’ Muhasebe Ve Finansman Türev Piyasa Araçları ‘’, Ankara, 2007, s.10. (Erişim Tarihi: 28.05.2019, http://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/074/finansal%20teknikler.pdf )

[2] Yrd. Doç. Dr. Mustafa KILLI, ‘’ Pay Opsiyon Sözleşmelerinin Muhasebeleştirilmesi ‘’, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICAFR 16 Özel Sayısı, s.656. (Erişim Tarihi: 28.05.2019, https://www.researchgate.net/publication/311480404_PAY_OPSIYON_SOZLESMELERININ_MUHASEBELESTIRILMESI)

20.04.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.