Cihan Tekin
Vergi Müfettişi
Bilirkişi
cihantekinblog@gmail.com

Dar Mükellef Kavramı ve Gelir Unsurları Karşısındaki Durumu Üzerine Örnek Uygulama

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ na göre gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tâbidir. Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır.

Gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır:

1. Ticarî kazançlar,

2. Ziraî kazançlar,

3. Ücretler,

4. Serbest meslek kazançları,

5. Gayrimenkul sermaye iratları,

6. Menkul sermaye iratları,

7. Diğer kazanç ve iratlar.

Bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, yukarıda yazılı kazanç ve iratlar gelirin tespitinde gerçek ve safi miktarları ile nazara alınır.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu gerçek kişilerin vergilendirmesinde tam mükellef ve dar mükellef olmak üzere iki tip mükellefiyet benimsemektedir. Tam mükellef gerçek kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirken, dar mükellefler kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler.

1. Gelir Vergisinde Mükellefiyet Kavramı

Vergi mükellefi, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu düşen gerçek veya tüzel kişiye denir. Gelir ise bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelir Vergisi, gerçek kişi mükelleflerin vergilendirmesini konu edinmektedir.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun 3. maddesi tam mükellefiyet kapsamında olan kişileri düzenlemiştir. Mezkûr maddeye göre, aşağıda yazılı gerçek kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilirler.

1. Türkiye'de yerleşmiş olanlar;

2. Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları (Bu gibilerden, bulundukları memleketlerde elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısiyle Gelir Vergisi'ne veya benzeri bir vergiye tabi tutulmuş bulunanlar, mezkur kazanç ve iratları üzerinden ayrıca vergilendirilmezler.)

Gelir Vergisi Kanunun 4. maddesine göre, aşağıda yazılı kimseler Türkiye'de yerleşmiş sayılır:

1. İkametgahı Türkiye'de bulunanlar (İkametgah, Kanunu Medeninin 19'uncu ve müteakip maddelerinde yazılı olan yerlerdir);

2. Bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar (Geçici ayrılmalar Türkiye'de oturma süresini kesmez.)

Ancak aşağıda yazılı yabancılar memlekette altı aydan fazla kalsalar dahi, Türkiye'de yerleşmiş sayılmazlar.

1. Belli ve geçici görev veya iş için Türkiye'ye gelen iş, ilim ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve durumları bunlara benzeyen diğer kimselerle tahsil veya tedavi veya istirahat veya seyahat maksadıyla gelenler;

2. Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerle Türkiye'de alıkonulmuş veya kalmış olanlar.

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunun 6. maddesine göre, Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler.

Dar mükellefiyete tabi kimseler bakımından kazanç ve iradın Türkiye'de elde edildiği aşağıdaki şartlara göre tayin olunur:

1. (2574 sayılı Kanunun 1'inci maddesiyle değişen bent) Ticari kazançlarda; kazanç sahibinin Türkiye'de işyerinin olması veya daimi temsilci bulundurması ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler vasıtasıyle sağlanması (Bu şartları haiz olsalar dahi iş merkezi Türkiye'de bulunmayanlardan, ihraç edilmek üzere Türkiye'de satın aldıkları veya imal ettikleri malları Türkiye'de satmaksızın yabancı memleketlere gönderenlerin bu işlerden doğan kazançları Türkiye'de elde edilmiş sayılmaz.

Türkiye'de satmaktan maksat, alıcı veya satıcının veya her ikisinin Türkiye'de olması veya satış aktinin Türkiye'de yapılmış olmasıdır. İş merkezinden maksat ise, iş bakımından muamelelerin bilfiil toplandığı ve idare edildiği merkezdir.

2. Zirai kazançlarda: Zirai faaliyetlerin Türkiye'de icra edilmesi;

3. Ücretlerde:

a) Hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

b) (2361 sayılı Kanunun 3'üncü maddesiyle değişen fıkra) Türkiye'de kain müesseselerin idare meclisi başkan ve üyelerine, denetçilerine tasfiye memurlarına ait huzur hakkı, aidat, ikramiye ve benzerlerinin Türkiye'de değerlendirilmesi;

4. Serbest meslek kazançlarında: Serbest meslek faaliyetlerinin Türkiye'de icra edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

5. Gayrimenkul sermaye iratlarında: Gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

6. Menkul sermaye iratlarında: Sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması;

7. (4369 sayılı Kanunun 81/C-1 inci maddesiyle değişen ibare Yürürlük; 1.1.1999) Diğer kazanç ve iratlarda:(*)

Bu kazanç veya iratları doğuran işin veya muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi;

Bu maddenin 3'üncü, 4'üncü, 5'inci ve 7'inci bentlerinde sözü edilen değerlendirmeden maksat, ödemenin Türkiye'de yapılması veya ödeme yabancı memlekette yapılmışsa, Türkiye'de ödeyenin veya nam ve hesabına ödeme yapılanın hesaplarına intikal ettirilmesi veya kârından ayrılmasıdır.

2. Dar Mükellefler İçin Gelirin Beyan Durumu

Gelir Vergisine göre Beyanname Çeşitleri aşağıdaki gibidir.

1. Yıllık,

2. Muhtasar,

3. Münferit,

Yıllık beyanname, muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine mahsustur.

Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirmesine mahsustur.

Münferit beyanname, dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur.

Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez.

3. Dar Mükellef Gerçek Kişilerin Vergilendirilmesinde Gelirin Toplanması Ve Beyanı Üzerine Örnekler

Örnek:

Alman vatandaşı olan ve Berlin’ de ikamet eden Prof. Dr. Agustine, 2021 yılında Türkiye’ de 5 ay bulunmuş olup bu süre zarfında aşağıdaki işlemleri yapmıştır.

1. Prof. Dr. Agustine, 15.01.2021 tarihinde Bodrumda bir daire satın almıştır ve söz konusu daireyi işyeri olarak Bay Çınar’ a kiraya vermiş olup, karşılığında toplam 30.000 ₺ kira geliri elde etmiştir. (Söz konusu kira geliri tevkifata tabidir)

2. Prof. Dr. Agustine’ nin Almanya ve Belçika’ da da 3 adet dairesi bulunmakta olup, bunların kiralanması karşılığında 100.000 Euro kira geliri elde etmiştir.

3. Prof. Dr. Agustine, ‘’ Covid-19 Aşısı ile ilgili Türkiye’ de 5 Tv programına katılmış olup, karşılığında 25.000 ₺ kazanmıştır.

4. Prof. Dr. Agustine, Almanya’daki bankadan 15.000 Euro mevduat faizi elde etmiştir.

5.  Prof. Dr. Agustine, Türkiye’ deki A Bank’ dan 5.000 ₺ mevduat faizi elde etmiştir.

6. Prof. Dr. Agustine, 1.500 ₺ alacak faizi elde etmiştir.

7. Prof. Dr. Agustine’ nin 2.000 ₺ repo geliri bulunmaktadır.

8. Prof. Dr. Agustine’ nin elde etmiş olduğu ücret tutarları aşağıdaki gibidir.

   - (X) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 10.000 ₺

   - (Y) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 5.000 ₺

   - (Z) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 3.000 ₺

 9. 10.03.2005 tarihinde ihraç edilen devlet tahvilinden elde ettiği faiz geliri 2.000 ₺’ dir.

10. 10.03.2015 tarihinde ihraç edilen devlet tahvilinden elde ettiği faiz geliri 3.000 ₺’ dir.

Çözüm:

Alman vatandaşı olan ve Berlin’ de ikamet eden Prof. Dr. Agustine, 2021 yılında Türkiye’ de 5 ay yaşamıştır. Prof. Dr. Agustine’ nin İkametgahı Türkiye'de bulunmadığı ve bir takvim yılı içinde Türkiye'de devamlı olarak altı aydan fazla oturmadığı için dar mükellef esasına göre vergilendirilecektir.

Buna göre,

1. Prof. Dr. Agustine, 15.01.2021 tarihinde Bodrumda bir daire satın almıştır ve söz konusu daireyi işyeri olarak Bay Çınar’ a kiraya vermiş olup, karşılığında toplam 30.000 ₺ kira geliri elde etmiştir. (Söz konusu kira geliri tevkifata tabidir)

Gelir Vergisi Kanunu’ nun 7. maddesine göre, Gayrimenkul sermaye iratlarının Türkiye’ de elde edilmesi için gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekir. Ancak Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; gayrimenkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin söz konusu gayrimenkul sermaye iradı için yıllık beyanname verilmeyecektir.

2. Prof. Dr. Agustine’ nin Almanya ve Belçika’ da da 3 adet dairesi bulunmakta olup, bunların kiralanması karşılığında 100.000 Euro kira geliri elde etmiştir.

Gelir Vergisi Kanunu’ nun 7. maddesine göre, Gayrimenkul sermaye iratlarının Türkiye’ de elde edilmesi için gayrimenkulün Türkiye'de bulunması ve bu mahiyetteki mal ve hakların Türkiye'de kullanılması veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekir. Bu nedenle söz konusu Almanya ve Belçika’ daki dairelerin kira geliri Türkiye’ de vergiye tabi olmayacaktır.

3. Prof. Dr. Agustine, ‘’ Covid-19 Aşısı ile ilgili Türkiye’ de 5 TV programına katılmış olup, karşılığında 25.000 ₺ kazanmıştır. Prof. Dr. Agustine’ nin mesleki bilgi ve ihtisasa dayanan bilgi/birikimini TV programlarında paylaşması serbest meslek faaliyetidir.

TV kanalları serbest meslek erbabına yapacakları ödemeler üzerinden Gelir Vergisi Kanunu’ nun 94. Maddesi uyarınca tevkifat yapmak zorundalar. (Serbest Meslek Erbabına yapılacak ödemelerden; işlem GVK 18. Maddesi kapsamındaysa % 17, diğer ödemeler kapsamındaysa % 20 tevkifat yapılır)

Ancak Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; serbest meslek kazançları için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin söz konusu serbest meslek kazançları için yıllık beyanname verilmeyecektir.

4. Prof. Dr. Agustine, Almanya’daki bankadan 15.000 Euro mevduat faizi elde etmiştir. 

Mevuat faiz gelirleri Menkul Sermaye İradı niteliğindedir. Gelir Vergisi Kanunu’ nun 7. maddesine göre, menkul sermaye iratlarının Türkiye’ de elde edilmesi için sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması gerekir. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin Almanya’daki bankadan elde ettiği 15.000 Euro mevduat faiz geliri Türkiye’ de vergiye tabi olmayacaktır.

5. Prof. Dr. Agustine, Türkiye’ deki A Bank’ dan 5.000 ₺ mevduat faizi elde etmiştir. Söz konusu gelir sermaye Türkiye'de yatırılmış olması nedeniyle Türkiye’ de vergiye tabi olacaktır. Ancak Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; menkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin söz konusu mevduat faiz geliri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

6. Prof. Dr. Agustine, 1.500 ₺ alacak faizi elde etmiştir. GVK 75/6. maddeye göre her nevi alacak faizleri, Menkul Sermaye İradı niteliğindedir. Gelir Vergisi Kanunu’ nda alacak faizlerine tevkifat yapılacağına ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle alacak faizinin tutarı ne olursa olsun dar mükellef gerçek kişilerce beyan edilmesi gerekir.

7. Prof. Dr. Agustine’ nin 2.000 ₺ repo geliri bulunmaktadır. Söz konusu gelir, Menkul Sermaye İradı niteliğinde olup, sermaye Türkiye'de yatırılmış olması nedeniyle Türkiye’ de vergiye tabi olacaktır. Ancak Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; menkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin söz konusu repo geliri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

8. Prof. Dr. Agustine’ nin elde etmiş olduğu ücret tutarları aşağıdaki gibidir.

   - (X) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 10.000 ₺

   - (Y) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 5.000 ₺

   - (Z) Hastane A.Ş.’ den alınan ücret (vergi tevkifatına esas tutar): 3.000 ₺

Gelir Vergisi Kanunu’ nun 7. maddesine göre Ücretlerin Türkiye’ de elde edilmesi için, hizmetin Türkiye'de ifa edilmiş veya edilmekte olması veya Türkiye'de değerlendirilmesi gerekmektedir. Hizmetin Türkiye’ de ifa edilmiş olması nedeniyle söz konusu ücret gelirleri Türkiye’ de vergiye tabi olmalıdır.  Ancak Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücretler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin söz konusu ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

9. 10.03.2005 tarihinde ihraç edilen devlet tahvilinden elde ettiği faiz geliri 2.000 ₺’ dir. Devlet tahvilinden elde edilen faiz geliri GVK 75. maddeye göre, Menkul Sermaye İradı niteliğindedir. Gelir Vergisi Kanunu’ nun 7. maddesine göre, menkul sermaye iratlarının Türkiye’ de elde edilmesi için sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması gerekir.

01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilen devlet tahvilleri GVK 94. Maddeye göre tevkifata tabidir.  Ancak Gelir Vergisi Kanunu’ nun 86/2. maddesine göre dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; menkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez. Bu nedenle Prof. Dr. Agustine’ nin söz konusu devlet tahvilleri faiz geliri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

10. 10.03.2015 tarihinde ihraç edilen devlet tahvilinden elde ettiği faiz geliri 3.000 ₺’ dir. Devlet tahvilinden elde edilen faiz geliri GVK 75. maddeye göre, Menkul Sermaye İradı niteliğindedir. Gelir Vergisi Kanunu’ nun 7. maddesine göre, menkul sermaye iratlarının Türkiye’ de elde edilmesi için sermayenin Türkiye'de yatırılmış olması gerekir.,

01.01.2006 tarihinden sonra ihraç edilen devlet tahvilleri üzerinden Gelir Vergisi Kanunu’ nun Geçici 67. maddesi uyarınca tevkifat yapılacak ve söz konusu gelirler yine Geçici 67. maddesi uyarınca beyan edilmeyecektir.

Buna göre, Prof. Dr. Agustine’ in 2021 yılına ilişkin beyan edilecek tek geliri alacak faizidir.

 

GVK 84. maddeye göre dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanları münferit beyanname ile bildirmeleri gerektiği belirtilmiştir. GVK 101. maddeye göre ise, dar mükellefiyete tabi olan mükelleflerden yıllık beyanname vermeye olmayanların vergisi tevkif suretiyle alınmamış menkul sermaye iratlarını, irada ilişkin ödemenin Türkiye’ de yapıldığı yerin vergi dairesine münferit beyanname ile bildirmeye mecbur oldukları ifade edilmiştir. Söz konusu beyannamelerin ise bu kazanç ve iratların iktisap olunduğu tarihten itibaren 15 gün içinde ilgili vergi dairesine verilmesi mecburidir. Mezkûr kanunun 107. maddesine göre ise, dar mükellefiyette mükellefin Türkiye' de daimi temsilcisi mevcutsa mükellef hesabına daimi temsilci (Türkiye'de birden fazla daimi temsilcinin mevcudiyeti halinde, mükellefin tayin edeceği, tarhiyat tarihine kadar böyle bir tayin yapılmamışsa, temsilcilerden herhangi birisi), daimi temsilci mevcut değilse, kazanç ve iratları yabancı kişiye sağlıyanlar tarhiyatın muhatabı olacaktır.

Kaynakça

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu.

G. Onur, ‘’ Gelir Vergisi Matrahının Tespiti ve Beyanı ’’, Vergi Müfettişleri Derneği Yayınları, Ankara, Ekim 2016.

07.02.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.