Cihan Öztürk
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
smmmcihanozturk@gmail.com

Değeri Düşen Malların Gider Yazılması, KDV’sinin İndirim Konusu Yapılması ve Muhasebe Kayıtları

İşletmeler açısından kazancı tespitini belirlemek için en önemli aşamalardan birisi de envanter çıkarmaktadır. Envanter; iktisadi bir kıymetin mevcudiyetini tespit işlemidir. İktisadi kıymetlerin varlığının tespiti, hem miktar kontrolü açısından hem de değerleme açısından fonksiyon icra eder. Bir iktisadi kıymetin varlığının kayıt ve belgeler üzerinden tespit edilmesi kaydı envanter, fiili olarak tespit edilmesi de fiili envanter olarak adlandırılır.

Değeri Düşen Mallar;

Değeri düşen mallara ilişkin olarak açıklama VUK 278’ıncı maddesi yapılmıştır. İlgili madde hükmüne göre “Yangın, deprem ve su basması gibi afetler yüzünden veyahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde iktisadi kıymetlerinde önemli bir azalış vaki olan emtia ile maliyetlerin hesaplanması mutad olmayan hurdalar ve döküntüler, üstüpü, deşe ve ıskartalar emsal bedeli ile değerlenir.”

Madde hükmünden belirtildiği üzere bir malda değer düşüklüğünden bahsedilmesi için, Yangın, deprem ve su basması gibi afette maruz kalması yahut bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi haller neticesinde meydana gelmesi gerekir.

Burada dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi de “önemli bir azalışın ne olacağıdır.”

Kanun maddesinin ifadesindeki "önemli bir azalış" iktisadi kıymetlerin piyasa değerini ve kullanılma özelliklerini normalin üzerinde kaybetmeleri anlamındadır.

Vergi Usul Kanunu nun 274. maddesinde  satın alınan veya imal edilen emtianın maliyet bedeliyle değerleneceği   belirtilmekte olup,  emtianın maliyet bedeline nazaran değerleme günündeki satış bedelleri % 10 ve daha fazla bir düşüklük gösterdiği hallerde mükellef, maliyet bedeli yerine 267. maddenin ikinci sırasındaki usul hariç olmak üzere, emsal bedeli ölçüsünü tatbik edebilir.  Hükmü yer almaktadır.

 

Bir malın VUK un 274. maddesine göre emsal bedeli ile değerlenebilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması gerekmektedir.

1. Emtianın değerleme günündeki satış değerinin emtianın maliyet bedelinden düşük olması gerekmektedir.

2. Değerdeki düşüklük maliyet bedeline nazaran % 10 veya daha fazla olmalıdır.

 

2-Değerleme Ölçütünün Belirlenmesi;

Vuk 267 ıncı maddesinde emsal bedellin hangi ölçüler ile değerleneceğini belirtmiştir. İlgili madde hükmüne göre;

Birinci sıra: (Ortalama fiyat esası) Aynı cins ve nevideki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan "Ortalama satış fiyatı" ile hesaplanır. Bu esasın uygulanması için, aylık satış miktarının, emsal bedeli tayin olunacak her bir malın miktarına nazaran % 25'ten az olmaması şarttır.

İkinci sıra: (Maliyet bedeli esası) Emsal bedeli belli edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline, toptan satışlar için % 5, perakende satışlar için % 10 ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.

Üçüncü sıra: (Takdir esası) Yukarıda yazılı esaslara göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa kıymetleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca yıpranma dereceleri nazara alınmak suretiyle yapılır. Takdir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde dava açma hakkı mahfuzdur. Ancak, dava açılması verginin tahakkuk ve tahsilini durdurmaz.

Emsal bedelinin mükellef tarafından bizzat hesaplandığı hallerde, bu hesaplara ait kayıt ve cetveller ispat edici kâğıtlar olarak muhafaza edilir.

Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza mercilerinin re'sen biçtikleri değerler ile zirai kazanç ölçülerini tesbit eden kararnamelerde yer alan unsurlar emsal bedeli yerine geçer.

Ücretle yapılan imalatta ücretin gerçek miktarının bilinmemesi veya doğru olarak tayin edilememesi hallerinde tesbit edilecek emsal ücret de aynı esaslara göre tayin olunur.

Emsal bedelin tespitinde 1. ve 2. sıranın uygulaması her zaman mümkün olmamaktadır. Bu durumda yapılması gereken emsal bedel için takdir esasının belirlenmesidir.

Takdir komisyonu dışında başka bir kurum ya da kuruluşa emsal bedel veya zarar tespiti yaptırılamaz. Ancak Gelir idaresinin son kullanım tarihi geçmiş yahut bozulmuş olan, insan sağlığı için zararlı ve imhası gereken malların takdir komisyonun muayyen bir zamanda takdiri mümkün olmadığı durumlarda ilgili bakanlık yetkilerinin de yer aldığı bir komisyon huzurunda tutanakla tespit edilmek suretiyle malların imhasının mümkün olduğu yönünde görüş bildirmiştir. (Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı Sayı: B.07,1.GİB.04.99.16.01/01-VUK-278-2009-MUK-33-04.05.2009/14663)  Emtianın tamamen değer kaybına uğramış olması sonucu değiştirmez. Bu durumda takdir komisyonu değerin tamamen kaybolduğunu, emsal bedelin sıfır bedeli olduğunu tespit eder. Vergi Usul Kanunu’nun 278. maddesi açısından işlemin takdir komisyonunca karara bağlanmış olması önemlidir. Takdir komisyonun belirlediği emsal bedel ile maliyet bedel arasındaki fark mükellef nezdinde gider olarak kayıtlara alınabilir.

Katma Değer Vergisi Yönünden;

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 30. maddesinin (c) bendinde, "Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait Katma Değer Vergisi"nin mükellefin vergiye tabi işlemleri üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden indirilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Deprem, sel felaketi ve Maliye Bakanlığı’nın yangın sebebiyle mücbir sebep ilan ettiği yerlerdeki yangın sonucu zayi olanlar hariç olmak üzere, zayi olan mallara ait yüklenilen kdv’nin indirimi mümkün değildir. İndirim konusu yapılamayan Kdv’nin gider olarak kayıtlara alınması gerekmektedir. Ancak değeri düşen malların zayi olması söz konusu değildir. Malın tamamen yok olmaması, ancak değerinde önemli derecede düşüklük meydana gelmesi halinde malın zayi olması hükümleri geçerli olmayacaktır. Bu durumda malların zayi olması değil düşük bedelle veya zararına satışı söz konusu olacağından, bu malların iktisabı dolayısıyla yüklenilen KDV nin indirim konusu yapılabileceği tabiidir. Burada belirmek isterim ki; değeri düşen mallarda zayi olan kısmına ilişkin KDV’nin indirim konusu yapılamayacağı yönünde Danıştay Kararı mevcuttur. Danıştay ilgili kararında “…Öte yandan, söz konusu emtianın ayrılmaz parçası olan ve fiziksel değişiklik nedeniyle yüklenilen KDV’nin değer kaybına isabet eden kısmının indirimler dışında bırakılması, yeniden ve hasarlı haliyle teslim konusu edilmesi durumunda, hurda veya hasarlı bedele isabet eden ve bu kısım için yüklenilen KDV ‘nin indirim konusu yapılması KDV uygulaması ve vergide adalet prensibi yönünden uygun olacaktır.” şeklinde karar vermiştir.

Değeri Düşen Mallara ilişkin Muhasebe Kayıtları;

1 Sıra nolu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne göre, aktiflerle ilgili olarak ayrılan karşılık giderleri “654-Karşılık Giderleri” hesabında izlenir.

Yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ve bozulmak, çürümek, paslanmak, kırılmak, çatlamak, teknolojik gelişmeler ve moda değişiklikleri nedeniyle stokların fiziki ve ekonomik değerlerinde önemli azalışların ortaya çıkması veya  bunların dışında diğer nedenlerle stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi halinde, kayıpları karşılamak üzere ayrılan karşılıklar, “158-Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı” hesabında izlenir. Bu hesabın karşılığında “654-Karşılık Giderleri” hesabına borç kaydı yapılır. Karşılık ayrılan stok kaleminin işletme içinde kullanılması ya da satılması halinde karşılık hesabı, “644-Konusu Kalmayan Karşılıklar” hesabına aktarılmak suretiyle kapatılır. 

_________________          /                                 ____________

654 Karşılık Giderleri Hesabı            XX

                      158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı  XX

Karşılık gideri ayrılması

________________           /                            ______________

 

690 Dönem Karı Zararı Hesabı          XX

                                     654 Karşılık Giderleri Hesabı          XX

Karşılık giderlerinin dönem sonuçlarına intikali

__________________       /                   ___________________

 

120 Alıcılar Hesabı     XX

                                        600 Yurtiçi Satışlar Hesabı           XX

                                        391 Hesaplanan Kdv Hesabı        XX

Değeri Düşen Malın Satılması

__________________        /                   ___________________

 

158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı                        XX

                   644 Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı         XX

Karşılık hesabının kapatılması

__________________       /                   ___________________

  

Sonuç:

Dönem sonlarında işletmeler için en önemli hususlardan birisi envanter çıkarmaktır. Envanter neticesin işletmeler ellerindeki malların ne kadarının zayi olduğunu ne kadarının ise değer düşüklüğüne tabii olduğunu tespit edebilmektedir. Değeri düşüklüğünün tespiti VUK 278’ıncı maddede tanımlanmıştır. Değeri düşen mallara zayi olan mal olarak nitelendirilmediği için bu mallara ilişkin yüklenilen kdv’nin indirimi mümkün bulunmaktadır. Ancak Danıştay’ın değeri düşen malların zayi olan kısmına ilişkin kısmı kdv düzeltmesi yapılması yönünde görüşleri mevcuttur.

Kaynakça:

·         193 - Gelir Vergisi Kanunu
·         213 - Vergi Usul Kanunu
·         3065 - Katma Değer Vergisi Kanunu
·         1 Sıra Numaralı  Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği
·         Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliğ
·         Büyük Mükellefler Vergi Dairesi Başkanlığı Sayı:B.07,1.GİB.04.99.16.01/01-VUK-278-2009-MUK-33-04.05.2009/14663 özelgesi
·          Dn. 11. D.’nin, 02.12.1997 tarih ve E. 1997/2808, K. 1997/4353 sayılı Karar

21.03.2016

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.