Celal Çelik
Yeminli Mali Müşavir
Değer YMM AŞ
Eski Baş Hesap Uzmanı
Eski Marmara ve Boğaziçi Kurumlar Vergi Dairesi Başkanı
celal.celik@degerymm.com.tr

5746 Sayılı Araştırma Ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun İle Yapılan Düzenlemeler

A- GENEL AÇIKLAMA

 5746 sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi
Hakkında Kanun” 12 Mart 2008 tarih ve 26814 sayılı Resmi Gazete’de 
yayınlanmıştır. Söz konusu kanunun çıkarılması ile ARGE (Araştırma ve
Geliştirme) harcamalarının teşvik edilmesi suretiyle Türkiye ekonomisinin
uluslar arası rekabetçi gücünün artırılması hedeflenmektedir.

5746 sayılı Kanun ile bu Kanunda düzenlenen teşviklerin yanı sıra Gelir ve
Kurumlar Vergisi Kanunlarında yer alan ARGE harcaması teşviğinin oranı da
%40’tan %100’e çıkarılmıştır. Söz konusu değişiklik de 1 Nisan 2008 tarihinde
yürürlüğe girmektedir.

5746 sayılı Kanunun (ARGE Kanunu) 01 Nisan 2008 – 31 Aralık 2023 tarihleri
arasında uygulanması öngörülmüştür. Diğer taraftan 5746 sayılı Kanunda yer alan
düzenlemeler Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi
Başkanlığı tarafından 12.04.1990 tarihli ve 3624 sayılı Kanuna göre oluşturulan
teknoloji merkezlerini (teknoloji merkezi işletmeleri) de kapsamaktadır.

Söz konusu 5746 sayılı Kanunda yer alan detay hususlar (Türkiye Bilimsel ve
Teknolojik Araştırma Kurumu)  TÜBİTAK’ın görüşü alınmak suretiyle Maliye
Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir
Yönetmelikle belirlenecektir. Birçok detay konuya ilişkin düzenlemenin yer
alacağı Yönetmelik halen (14 Mart 2008 tarihi itibariyle) Maliye Bakanlığı Gelir
Politikaları Genel Müdürlüğü’nün internet sayfasında taslak olarak
bulunmaktadır.[1]
Ancak Yönetmeliğin şekillenmesinde Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve TÜBİTAK’ın da
görüşleri etkili olacak olup söz konusu taslağın değişmesi ihtimal dahilindedir.
Bu nedenle yazımızda taslak yönetmelikte yer alan düzenlemelere
değinilmemektedir. Ancak konunun çok önemli olması nedeniyle yönetmeliğin
yayınlanması beklenmeksizin 5746 sayılı Kanununda yer alan teşvikler yazımızın
izleyen bölümlerinde açıklanmıştır.

 

B- 5746 SAYILI KANUNDA DÜZENLENEN TEŞVİKLER

1- Tanımlar

a) Araştırma ve geliştirme faaliyeti (Ar-Ge): Araştırma ve
geliştirme, kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının
artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere
kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen yaratıcı çalışmaları, çevre
uyumlu ürün tasarımı veya yazılım faaliyetleri ile alanında bilimsel ve
teknolojik gelişme sağlayan, bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan,
çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan faaliyetleri ifade
etmektedir.

b) Yenilik: Sosyal ve ekonomik ihtiyaçlara cevap verebilen,
mevcut pazarlara başarıyla sunulabilecek ya da yeni pazarlar yaratabilecek; yeni
bir ürün, hizmet, uygulama, yöntem veya iş modeli fikri ile oluşturulan
süreçleri ve süreçlerin neticelerini ifade etmektedir.

c) Ar-Ge merkezi: Dar mükellef kurumların Türkiye’deki
işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan sermaye
şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde
örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme
faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer Ar-Ge
personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimlerini
ifade etmektedir. Asgari Ar-Ge personeli sayısının hesabında fiilen ve tam
zamanlı olarak çalışan personelin üçer aylık dönemler itibarıyla ortalaması esas
alınır.

ç) Ar-Ge projesi: Amacı, kapsamı, genel ve teknik tanımı,
süresi, bütçesi, özel şartları, diğer kurum, kuruluş, gerçek ve tüzel kişilerce
sağlanacak aynî ve/veya nakdî destek tutarları, sonuçta doğacak fikri mülkiyet
haklarının paylaşım esasları tespit edilmiş ve Ar-Ge faaliyetlerinin her
safhasını belirleyecek mahiyette ve bilimsel esaslar çerçevesinde hazırlanan
projeyi ifade etmektedir.

d) Rekabet öncesi işbirliği projeleri: Birden fazla
kuruluşun; ölçek ekonomisinden yararlanmak suretiyle yeni süreç, sistem ve
uygulamalar tasarlayarak verimliliği artırmak ve mevcut duruma göre daha yüksek
katma değer sağlamak üzere, rekabet öncesinde ortak parça veya sistem
geliştirmek ya da platform kurabilmek amacıyla yürütecekleri, Ar-Ge
faaliyetlerine yönelik olarak yapılan ve fizibiliteye dayanan işbirliği
anlaşması kapsamında, bilimsel ve teknolojik niteliği olan projelerini ifade
etmektedir.

e) Teknogirişim sermayesi: Örgün öğrenim veren
üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek
durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek
lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok beş yıl
önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren
merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından desteklenmesi uygun
bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma
potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için yapılan
sermaye desteğini ifade etmektedir.

f) Teknoloji merkezleri:[2]
3624 sayılı Kanun kapsamında üniversite ve araştırma merkezlerinin imkanlarından
yararlanarak yeni ve ileri teknolojiye dayalı bilgilerin derlendiği,
değerlendirildiği, geliştirildiği ve uygulamaya yönelik üretime hazır hale
getirilerek işletmelerin kullanımına sunulmak için kurulan veya kurdurulan
merkezlerdir.

g) Ar-Ge personeli: Ar-Ge faaliyetlerinde doğrudan görevli
araştırmacı ve teknisyenleri ifade etmektedir.

            1) Araştırmacı: Ar-Ge faaliyetleri ile yenilik
tanımı kapsamındaki projelerde, yeni bilgi, ürün, süreç, yöntem ve sistemlerin
tasarım veya oluşturulması ve ilgili projelerin yönetilmesi süreçlerinde yer
alan en az lisans mezunu uzmanları ifade etmektedir.

            2) Teknisyen: Mühendislik, fen ve sağlık
bilimleri alanlarında yüksek öğrenim görmüş ya da meslek lisesi veya meslek
yüksek okullarının teknik fen ve sağlık bölümlerinden mezun, teknik bilgi ve
deneyim sahibi kişileri ifade etmektedir.

h) Destek personeli: Ar-Ge faaliyetlerine katılan veya bu
faaliyetlerle doğrudan ilişkili yönetici, teknik eleman, laborant, sekreter,
işçi ve benzeri personeli, şeklinde tanımlanmıştır. Bu personelin gelir vergisi
stopajı ve sigorta primi işveren hissesine ilişkin teşviklerden yararlanacak
olan tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının
yüzde onunu geçemez.

 

2- Ar-Ge indirimi:

Ar-Ge indirimi aşağıdaki yerlerde ve projelerde yapılan “Ar-Ge ve yenilik
harcamalarının” %100’ü olarak uygulanacaktır.

·       
Teknoloji merkezi işletmeleri.

·       
Ar-Ge merkezleri.

·       
Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya
uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde,

·       
Rekabet öncesi işbirliği projelerinde.

·       
Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen
harcamalar.

500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden 
Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının
bir önceki yıla göre artışının yarısı da ilave Ar-Ge indirimi olarak dikkate
alınacaktır.

 Ar-Ge indirimi 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10’uncu maddesine göre
kurum kazancının ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89’uncu maddesi uyarınca
ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılacaktır. Kazancın yetersiz olması
nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki hesap
dönemlerine devredilecektir. Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı
Vergi Usul Kanununa göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında
artırılarak dikkate alınacaktır.

Ayrıca yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamaları, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na
göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilecek, bir iktisadi
kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılacaktır. Diğer bir deyişle AR-GE
ve yenilik harcamalarına ilişkin AR-GE indirimi yapılması, harcamaların
aktifleştirilerek amortisman yoluyla ya da bir iktisadi kıymet oluşmaması
halinde ise doğrudan gider yazılmasına bir alternatif olmayıp, her iki uygulama
bir arada olacaktır. 

3- Gelir vergisi stopajı teşviki:

5746 sayılı Kanuna göre Ar-Ge indirimi kapsamında çalışan personelin
ücretlerinin %80’lik kısmı (doktoralı personelde %90’ı) gelir vergisinden
istisna tutulmuştur. Kamu personeli  ücret teşviki kapsamı dışında tutulmuştur.
Buna göre aşağıdaki yerlerde ve projelerde çalışan Ar-Ge  ve destek personeli (destek
personelinin Ar-Ge personeline oranı %10’u aşamaz) ücretlerinde %80
(doktoralılarda %90) oranında stopaj gelir vergisi istisnası uygulanacaktır.

·       
Teknoloji merkezi işletmeleri

·       
Ar-Ge merkezleri

·       
Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde

·       
Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya
uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge
ve yenilik projelerinde,

·       
Rekabet öncesi işbirliği projelerinde.

 

4- Sigorta primi desteği:

 Kamu personeli dışında aşağıdaki yerlerde veya projelerde çalışan Ar-Ge ve
destek personelinin bu çalışmaları karşılığında elde ettiği ücretler üzerinden
hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı her bir çalışan için beş
yıl süreyle Maliye Bakanlığı tarafından karşılanacaktır.

·       
Teknoloji merkezi işletmeleri.

·       
Ar-Ge merkezleri.

·       
Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmeler.

·       
Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya
uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve
yenilik projeleri.

·       
Rekabet öncesi işbirliği projeleri.

Öte yandan 26.06.2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji
Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2’nci maddesi uyarınca ücreti gelir
vergisinden istisna olan personelle ilgili olarak da yukarıda bahsedilen 
“sigorta prim desteği” uygulanacaktır. “Sigorta primi desteğinden”
yararlanacak olan destek personelinin tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam
tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının yüzde onunu geçemeyecektir.

 

5- Damga vergisi istisnası:

 5746 sayılı Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile
ilgili olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmayacaktır. 

6- Teknogirişim sermayesi desteği:

5746 sayılı Kanunun 2/e maddesinde teknogirişim sermayesi, “örgün öğrenim
veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun
olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans,
yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini ön başvuru tarihinden en çok
beş yıl önce almış kişilerin, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini,
desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından
desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve
nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini
teşvik etmek için yapılan sermaye desteği” olarak tanımlanmıştır.
Teknogirişim ile ilgili olarak Kanunun 2/e maddesinde yazılı şartları
taşıyanlara, Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından bir
defaya mahsus olmak üzere teminat alınmaksızın 100.000 Yeni Türk Lirasına kadar
teknogirişim sermayesi desteği hibe olarak verilecektir. 5746 sayılı Kanun
kapsamında bir yıl boyunca Ar-Ge projelerinin desteklenmesi amacıyla merkezi
yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin tümü tarafından yapılacak ödemelerin
toplamı, her takvim yılı için 10.000.000 Yeni Türk Lirasını geçemeyecektir. Bu
tutarlar, takip eden yıllarda 213 sayılı Kanuna göre her yıl belirlenen yeniden
değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanacaktır.

 

7- Uygulama ve denetim esasları

5746 sayılı Kanunun uygulamasına ve denetimine ilişkin usul ve esaslar,
TÜBİTAK’ın görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı tarafından birlikte çıkarılacak yönetmelikle belirlenecektir. Halen
(14 Mart 2008 tarihi itibariyle) yönetmelik yayınlanmamış olmakla birlikte 
Maliye Bakanlığı Gelir Politikaları Genel Müdürlüğü’nün internet sitesinde
taslak olarak almaktadır.

5746 sayılı Kanun kapsamındaki destek ve teşvik unsurlarından yararlananların
Kanunda öngörülen şartları taşıdıklarına ilişkin tespitler en geç iki yıllık
süreler itibarıyla yapılacaktır.

5746 sayılı Kanunda öngörülen şartların ihlali veya teşvik ve destek
unsurlarının amacı dışında kullanılması halinde, zamanında tahakkuk ettirilmemiş
vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş sayılacaktır. Sağlanan vergi dışı destekler
ise 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre
ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilecektir.

5746 sayılı Kanun kapsamındaki indirim, istisna, destek ve teşviklerden
yararlananlar; 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesinin birinci
fıkrasının (9) numaralı bendi, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10’uncu
maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi  ve 29.01.2004 tarihli ve 5084 sayılı
Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanunun aynı mahiyetteki hükümlerinden ayrıca yararlanamayacaklardır.

 

8- Diğer Hususlar

 

a) Ar-Ge ve
yenilik faaliyetlerinde bulunanların; kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan
vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler özel bir fon
hesabında tutulacaktır. Bu fon, 193 sayılı Kanun ve 5520 sayılı Kanuna göre
vergiye tabi kazancın ve ilgili yılda yapılan Ar-Ge harcaması
tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Diğer bir deyişle AR-GE
indirimine baz tutar belirlenirken harcamalar toplamından bahse konu
vakıf/uluslar arası fon destekleri düşülmeyecektir. Bu fonun, elde edildiği
hesap dönemini izleyen beş yıl içinde sermayeye ilâve dışında herhangi bir
şekilde başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi halinde,
zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler ziyaa uğratılmış sayılacaktır.

 

b) Rekabet öncesi işbirliği projelerinde işbirliğini oluşturan kuruluşların bu
işbirliğine yaptıkları katkılar, işbirliği protokolünde belirlenen kuruluşlardan
biri adına açılacak özel bir hesapta izlenecektir. Özel hesaba aktarılan bu
tutarlar, harcamanın yapıldığı dönemde katkı sağlayan kuruluşların Ar-Ge
harcaması olarak kabul edilecek ve proje dışında başka bir amaç için
kullanılamayacaktır. Proje hesabında toplanan tutarlar, proje özel hesabı açan
kuruluşun kazancının tespitinde gelir olarak dikkate alınmaz.  

 

C- SONUÇ

           

12 Mart 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 5746 sayılı Araştırma ve
Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile ARGE harcamalarının
geliştirilmesi suretiyle, ülke genelinde teknolojik bilgi üretilmesi, üretim
kalitesinin yükselmesi, verimliliğin artırılması gibi amaçlar güdülmüştür. 1
Nisan 2008 tarihinde yürürlüğe girecek 5746 sayılı Ar-Ge Kanunu ile getirilen
teşvikler aşağıdaki gibidir.

·       
Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Kanunlarında yer alan ARGE indirimi
oranı %40’tan %100’e çıkarılmıştır. (Bu suretle 100 YTL Ar-Ge harcaması yapan
bir Şirket bu rakamın net 40,- YTL’lık kısmını devletten dolaylı olarak almış
olacaktır.)[3]

·       
Ar-Ge (ve destek) personelinin elde etmiş olduğu ücret gelirlerine %80
(doktoralı olanlarda %90) oranında gelir vergisi[4]
istisnası ihdas edilmiştir.

·       
Ar-Ge ve destek personelinin elde etmiş oldukları ücretler dolayısıyla
ödenmesi gereken sosyal sigorta işveren hissesinin[5]
%50’lik kısmı 5 yıl süresince Maliye Bakanlığı tarafından karşılanacaktır.

·       
5746 sayılı Ar-Ge Kanunu kapsamında yapılan sözleşmelerle ilgili Damga
Vergisi istisnası getirilmiştir.

·       
Üniversitelerden en çok 5 yıl önce mezun olanlara ya da 1 yıl içerisinde
mezun olacaklara teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini bir iş planı
çerçevesinde sunmaları halinde ve bu planların uygun bulunması halinde Merkezi
yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından 100.000,- YTL’na kadar hibe
yardım yapılması imkânı getirilmiştir.

 

Yasada yer alan düzenlemeler yukarıda açıklanmakla birlikte uygulamaya ilişkin
esaslar TÜBİTAK’ında görüşü alınmak suretiyle Maliye Bakanlığı ve Sanayi Ticaret
Bakanlığı tarafından ortak çıkarılacak yönetmeliğin yayınlanmasından sonra
şekillenecektir.

 

---

DİPNOTLAR





[1]

Yönetmelik Taslağı için aşağıdaki linki tıklayabilirsiniz.

[2] Bu tanımlama ARAŞTIRMA
VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİNE YÖNELİK UYGULAMA VE
DENETİM YÖNETMELİĞİ taslağının 6’ncı maddesinde yer almaktadır. (www.geb.gov.tr
Erişim:13.03.2008)

[3] Hesaplama şu
şekildedir. (Harcama Tutarı * Vergi Oranı + Ar-Ge indirimi Tutarı*Vergi
Oranı= Toplam Vergi Avantajı) Yapılan 100,- YTL gider ve maliyet
yazılmak yada amortisman suretiyle kurumlar vergisi matrahından
düşülmektedir. 100,- YTL harcama yapma ödenecek kurumlar vergisi
tutarını 20,- YTL azaltmaktadır. Ayrıca aynı tutar Ar-Ge indirimine
mesnet teşkil ettiği için 100,- YTL Ar-Ge indirimi hakkı
kazanılmaktadır. 100,- YTL Ar-Ge indirimi sayesinde ödenecek kurumlar
vergisi tutarı 20,- YTL daha düşmektedir.  Dolayısıyla sağlanan toplam
kurumlar vergisi avantajı %20 vergi oranında 40,- YTL olmaktadır.

[4] Gelir Vergisi oranı
elde edilen gelir büyüklüğüne bağlı olarak %15 - %35 arasında
değişmektedir.

[5] SSK işveren primi
oranı işyerinin tehlike sınıfına göre ödenen prime tabi aylık kazancın
%19,5 - %22,5 arasında değişmektedir.

 

24.03.2008

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.