Bülent Döğer
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
bulentdoger@hotmail.com

Engelli Çalıştırmanın İşverene ve İşçiye Yönelik Avantajları Var Mıdır?

GİRİŞ

Makalemizin bu günkü konusu engelli çalıştırmanın çalışanlar ve işverenler tarafından fazlaca bilinmeyen yönlerinin açıklanması veya hatırlatılmasını amaçlamaktadır. Son günlerde İŞKUR tarafından işyerlerine engelli çalıştırma zorunluluğu hakkında tebligat ve bildirimler yapıldığı görülmektedir. Hem işveren tarafının idari para cezası yaptırımları ile karşı karşıya gelmemesi hem de  engelli işçi çalıştırmanın avantajlarının daha iyi bilinmesi adına, gerek mevzuat gerekse uygulama yönlerinden açıklamalarda bulunmaya çalışacağım.

MEVZUAT

Engelli çalıştırma yükümlülüğü 4857 sayılı İş Kanunu 30. maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre, “İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli (%3) çalıştırmakla yükümlüdürler.” Ayrıca bu yükümlülüğün uygulaması ile ilgili detaylar Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik kapsamında düzenlenmiştir. Buna göre özel sektör işyerlerinde, 50 ve daha fazla işçi çalışıyorsa, en az %3 oranında engelli istihdam edilmesi gerekiyor.

Engelli kontenjanı hesaplanırken sadece aynı işverene bağlı aynı il sınırları içerisindeki işyerleri dikkate alınıyor. Dolayısıyla birden fazla ilde işyeri bulunan işverenlerin engelli kontenjanı, Türkiye geneli değil her il için ayrı hesaplanması gerekmektedir.

Hangi engelliler kontenjandan sayılıyor

Zorunlu engelli çalıştırma kontenjanını doldurmak gerekiyor. Fakat yükümlülüğün yerine getirilebilmesi için işe alınan engellinin de bazı şartları taşıyor olması gerekiyor. Bu anlamda işe alınan engellinin, Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğin 3. maddesinde tanımlanan engelli tanımına uygun olması lazım. Yani “tüm vücut fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenen” engelliler, kontenjan dahilinde kabul ediliyor. Engellilik oranı %40’ın altında olanlar veya sağlık kurul raporu ile değil de tek hekim raporuyla engelliliğini beyan etmiş olanlar ya da 14 yaşını doldurmamış olanlar engelli sayılmamaktadır.

Engellinin işe alımı hangi yolla yapılmalı

Engelli kontenjanı dahilinde işe başlatılacak kişilerin kural olarak İŞKUR aracılığı ile işe alınması gerekiyor. Fakat işveren isterse sağlık kurul raporu olan engelliyi doğrudan kendisi işe başlatabilir. Bu durumda işverenin en geç 15  iş günü içerisinde İŞKUR’a bildirimde bulunması ve tescil ettirmesi gerekiyor. Aksi halde işe alınan engelli personel tüm şartları taşısa dahi, yükümlülük yerine getirilmemiş sayılıyor.

Emekliler de engelli kontenjanından çalıştırılabilir mi?

Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan emekli aylığı almakta olan kişiler de engelli statüsünden işe alınabilmektedir. Emekli engellinin de yine İŞKUR’a tescilinin yapılması gerekiyor. SGK bildirimi ise normal statüden değil, sosyal güvenlik destek primi statüsüyle yapılacaktır.

Engelli Çalıştırmanın İşverene Avantajları

4/a kapsamında sigortalı olarak engelli personel istihdam eden özel sektör işverenleri için sigorta prim teşviki uygulanmaktadır. Her bir engelli personel için prime esas kazanç alt sınırı (asgari ücret) üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazinece karşılanmaktadır. Engelli personelin istihdamına ilişkin verilecek olan teşvikten gerek kontenjan dâhilindeki (%3) engelli personelden gerekse de kontenjan fazlası engelli personelden yararlanılması mümkündür.

Engelli Çalıştırmanın İşçiye Avantajları

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununa göre çalışma gücü kaybı oranına göre engellilik indirimi uygulamaktadır. Engelli çalışanın kendisi veya bakmakla yükümlü olduğu engelli bulunan ücretli çalışan kişiler yararlanabilmektedir.

Buna göre engelli personel çalıştıran veya bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan sigortalının vergi dairesinden alınacak engelli indirim yazısı bulunuyorsa 2025 yılı için aşağıda belirtilen tutarlar hesaplanan Gelir Vergisinden indirilir.

Peki bu ifade kişinin hangi yakınlarını kapsar; 222 nolu Gelir Vergisi Kanunu Genel Tebliğine göre; Kişinin annesi, Babası, Eşi, Yaş fark etmeksizin çocukları bakmakla yükümlü olunan kişi statüsünde bulunabilir

2025 yılı Engelli Çalıştırana vergi indirimi tutarları:

Engel Derecesi	İndirim Kategorisi	Vergi İndirimi
%40-%59	3. Derece Engellilik İndirimi	2.400,00 TL
%60-%79	2. Derece Engellilik İndirimi	5.700,00 TL
%80 ve üzeri	1. Derece Engellilik İndirimi	9.900,00 TL

Yukarıda er alan tabloya göre 1.derece engelli olan birisi aylık yaklaşık 1.485,00-TL yıllık olarak ise 17.820,00-TL, 2.derece engelli olan birisi aylık 855,00-TL yıllık 10.260,00-TL, 3.derece engelli olan aylık 360,00-tl yıllık ise 4.320,00-TL daha fazla ücret alma avantajı elde etmektedir. Tabi burada yapılan hesaplama asgari ücret üzerinde ücret geliri elde eden ve vergi matrahına göre hesaplanan gelir vergisinin vergi indiriminden fazla olması durumunda sağlanmaktadır.

Not: Engelli raporuna ilişkin vergi indirim yazısı olmadan faydalandırılmaması gerektiğine dikkat edilmelidir.

Engelli Çalışanlar İçin Emeklilik Avantajları

Engellilerin emekliliğe hak kazanabilme süreleri değişiklik gösterebilir. Bu nedenle de aşağıda yer alan tablo dikkatle incelenmelidir.

1 Ekim 2008 Öncesi SSK’lı Engelli Rapor Oranı ve Derecesi Olanlar
Sigortalılık Başlangıcı	1. Derece (%80 üzeri)	2. Derece (%60-79)	3. Derece (%40-59)
05.08.1991 ve daha önce	15 Yıl - 3600 Gün	15 yıl - 3600 gün	15 yıl - 3600 gün
06.08.1991 - 05.08.1994	15 Yıl - 3600 Gün	15 yıl, 8 ay - 3680 gün	16 yıl - 3760 gün
06.08.1994 - 05.08.1997	15 Yıl - 3600 Gün	16 yıl, 4 ay - 3760 gün	17 yıl - 3920 gün
06.08.1997 - 05.08.2000	15 Yıl - 3600 Gün	17 yıl - 3840 gün	18 yıl - 4080 gün
06.08.2000 - 05.08.2003	15 Yıl - 3600 Gün	17 yıl, 8 ay - 3920 gün	19 yıl - 4240 gün
06.08.2003 - 30.09.2008	15 Yıl - 3600 Gün	18 yıl - 4000 gün	20 yıl - 4400 gün

 

1 Ekim 2008 Sonrası SSK’lı Engelli Rapor Oranı ve Derecesi Olanlar
Sigortalılık Başlangıcı	%60 ve üzeri	%50-59	%40-49
01.10.2008-31.12.2008	15 Yıl - 3700 Gün	16 Yıl - 3700 Gün	18 Yıl - 4100 Gün
01.01.2009-31.12.2009	15 Yıl - 3800 Gün	16 Yıl - 3800 Gün	18 Yıl - 4200 Gün
01.01.2010-31.12.2010	15 Yıl - 3900 Gün	16 Yıl - 3900 Gün	18 Yıl - 4300 Gün
01.01.2011-31.12.2011	15 Yıl - 3960 Gün	16 Yıl - 4000 Gün	18 Yıl - 4400 Gün
01.01.2012-31.12.2012	15 Yıl - 3960 Gün	16 Yıl - 4100 Gün	18 Yıl - 4500 Gün
01.01.2013-31.12.2013	15 Yıl - 3960 Gün	16 Yıl - 4200 Gün	18 Yıl - 4600 Gün
01.01.2014-31.12.2014	15 Yıl - 3960 Gün	16 Yıl - 4300 Gün	18 Yıl - 4680 Gün
01.01.2015 ve daha sonra	15 Yıl - 3960 Gün	16 Yıl - 4320 Gün	18 Yıl - 4680 Gün

Engelliler için en erken emeklilik tarihi 15 yıldır. Kısaca özetlemek gerekirse %60 ve üzeri engelliler, 15 yıllık sigortalıysa ve 3600 ila 3960 prim gününü (sigortalı olduğu tarihe göre değişiklik gösterebilir) doldurmuşsa emekliliğe hak kazanır. Ancak bilinmesi gereken önemli bir husus daha bulunur. Eğer iş sırasında kaza veya meslek hastalığı nedeniyle malul olan bir çalışan, bakıma muhtaç olacak noktadaysa doğrudan emekli olabilir. 

Ayrıca %40 ve üzeri engel oranı almış olan kişiler aşağıdaki indirim ve muafiyetlerden yararlanabilmektedirler

• Engelli   kimlik   kartına   sahip   olan   her   engelli   birey, kullandığı toplu taşıma araçlarında ücretsiz seyahat hakkından yararlanır. Tüm resmi ve özel halk otobüsleri, deniz ulaşım araçları ve TCDD bünyesindeki trenlerden engelli bireyler ücretsiz faydalanmaktadır. Engelli bireyin ücretsiz seyahat hakkından yararlandırılmama yahut hakkının kullanımının zorlaştırılması durumlarında olayın geçtiği yerin Mülki İdare Amirliği’ne olay tarihi, zamanı, araç plakası ve olay yeri ile ilgili ayrıntıları içerecek şekilde şikayette bulunulması gerekmektedir.
• Tüm iç ve dış hatlar uçuşlarında % 20 indirim sağlamaktadır.
• Konut vergisi muafiyeti 200 metrekareden küçük tek konutu olan engelliler emlak vergisinden muaftır.
• Engellilerin eğitimleri,   meslekleri,   günlük   yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programlarının temini KDV’den müstesnadır.
• Müze ve Ören Yerlerine giriş ücretsizdir.
• Milli parklar, tabiatı koruma alanları ve tabiat parklarına giriş ücretsizdir.
• Devlet tiyatrolarından ücretsiz yararlanmaktadırlar.
• TOKİ,  hazırladığı  projeler  kapsamında   planlanan   konut sayısının %5’i kadarını engelli vatandaşlarımıza ayırmaktadır.  Kimlik  fotokopisi  ve  engelli  sağlık  kurulu raporu  ile  başvuru  yapılmakta,  hak  sayipleri  kura  ile belirlenmektedir.
• GSM    operatörleri,     engelli     kişilere     özel     tarifeler uygulamaktadır.

SONUÇ

Yukarıda yapılan açıklamalar çerçevesinde işyerinde engelli çalışmasına önem verilmesinin, gerek işçi gerekse işverenler için birden fazla avantajının bulunduğu göz önünde bulundurulduğunda, engelli çalıştırma hükümlerine uygunluk sağlanmasının iki taraf içinde faydalı olacağı, idari yaptırımlardan korunulacağı kanaati hasıl olmaktadır. Ayrıca ülkemizin işsizlik oranlarının da aşağı seviyelere inmesine olumlu yönde etkileri olacaktır.                                                                    

YARARLANILAN KAYNAKLAR:

1-         4857 Sayılı İş Kanunu

2-         193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu

3-         İŞKUR web sitesi

14.03.2025

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.

>> YILIN KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL + KDV  Ayrıntılar için tıklayın.