Arif Temir
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
ariftemir1@gmail.com

Denkleştirme Esasına Göre Çalışma

4857 sayılı İş Kanununun  düzenlemiş olduğu esnek çalışma düzenlemelerinden biride denkleştirme esasına göre çalışma sistemidir. Denkleştirme esasına göre çalışma, belirli bir zaman dilimi içerisinde haftalık çalışma sürelerinin üzerinde ve altında yapılan çalışmaların ortalamasının haftalık 45 saati geçmeyecek şekilde taraflarca yazılı olarak kararlaştırılmasıdır. Bu çalışma sisteminde de Çalışma süresi haftada en çok 45 saat olarak muhafaza edilmiştir. Haftalık çalışma süresinin iş günlerine eşit ölçüde bölünmesi kuralına esneklik getirilerek, sözleşmelerle haftalık normal çalışma süresinin işyerinde haftanın çalışılan günlerine farklı bir şekilde dağıtılabileceği kabul edilmiştir. Bu arada işçilerin sağlıklarını korumak amacıyla, Avrupa Birliği’nin değişik 23.11.1993 tarih ve 93/104 sayılı Direktifi’ne uygun olarak, 24 saat içinde işçiye kesintisiz 12 saatlik bir dinlenme olanağı sağlayacak şekilde günlük çalışma süresinin bir işçi için en fazla ara dinlenmeleri hariç 11 saat olması benimsenmiştir (*).

Bu yazımızda; 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelik kapsamında denkleştirme esasına göre çalışmanın usul ve esaslarını açıklamaya çalışacağız.

A- Denkleştirme Esasına Göre Çalışma

Denkleştirme esasına göre çalışma, belirli bir zaman dilimi içerisinde haftalık çalışma sürelerinin üzerinde ve altında yapılan çalışmaların ortalamasının haftalık 45 saati geçmeyecek şekilde taraflarca yazılı olarak kararlaştırılmasıdır.

Tarafların yazılı anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine günde onbir saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilir. Burada üzerinde durulması gereken konu iş sözleşmesi ile denkleştirme esasına göre çalışmanın kabul edilip edilmeyeceğidir. Denkleştirme esasına göre çalışma işin yoğunluk durumuna göre belirleneceğinden iş sözleşmesi ile bu hususu önceden belirlemek çok güçtür. İş sözleşmesinde belirtildiği gibi hiç sapma olmadan haftalık çalışma sürelerine aynen uyulursa iş sözleşmesi ile de taraflar denkleştirme esasına göre hangi dönemlerde çalışma yapabileceklerini belirleyebilirler. Bize göre en makul olanı, her denkleştirme süresi için denkleştirme esasına göre çalışma (iş) sözleşmesi (Ek) düzenlenmesidir.

Denkleştirme iki aylık süre içinde yapılabilecek ve bu süre toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilecektir. Turizm sektöründe diğer sektörlerden farklı olarak dört aylık süre içerisinde denkleştirme uygulaması yapılabilir.

Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği kapsamında çalışanlar için denkleştirme süresi 6 aydır. Bu yönetmelik kapsamına çoğunlukla uzun yollarda araç kullananlar girmektedir.

Parça başına, akort veya götürü gibi yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde de Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin  denkleştirmeye ilişkin hükümleri uygulanır.

Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri İş Süreleri Yönetmeliği’nin 5. maddesine göre işverence belirlenir. Denkleştirme süresi ayın herhangi bir gününde başlayabilir. İki aylık süre, denkleştirme esasının başladığı tarihten itibaren hesap edilir. İki aylık süre her ayın birinde başlayan bir süre değildir. Bu süre ayın herhangi bir günü başlayabilir. Denkleştirme süresi 2 aylık süreler içerisinde kalınmak kaydı ile 2 haftalık bir sürede de uygulanabilir. Bu iki haftalık sürenin 2 aylık zaman dilimi içerisinde kalması koşulu ile birbirini takip etmesi de zorunlu değildir. Ayrıca iki, dört ve altı aylık, denkleştirme süresinde ayların birbirini takip eden ay olması da gerekmiyor. Denkleştirme esasına göre çalışmayı bir örnekle açıklayalım:

Örnek: Haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılması durumunda, o işyerinde haftada 6 gün çalışılıyorsa bir işçi haftada en çok (11 x 6 =) 66 saat, 5 gün çalışılıyorsa en çok (11 x 5=) 55 saat çalıştırılabilecektir. Böylece, çeşitli nedenlerle iş yerlerinde “yoğunlaştırılmış iş haftası” uygulanabilecektir. Bu tür çalışmalarda işverene iki aylık bir denkleştirme süresi tanınmıştır. Bu süre toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar arttırılabilir. Bu şekilde, yoğunlaştırılmış iş haftasından sonraki haftalarda işveren işçiyi daha az sürelerle çalıştırması durumunda, işçiye fazla çalışma ücreti ödemek zorunda kalmayacaktır. Buna göre, örneğin haftanın 5 günü çalışılan bir işyerinde işçi üç hafta boyunca haftalık toplam 55 saat çalışmışsa, daha sonraki üç hafta boyunca haftada 35 saat çalıştırılmak suretiyle, haftalık ortalama çalışma süresi olan 45 saat aşılmamış olacaktır.

B-Denkleştirme Esasına Göre Çalışma Yaptırılmayacak İşler ve İşçiler

• Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik kapsamında bulunanlara,
• Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik hükümleri gereğince gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere,
• Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik  hükümleri gereğince gece postalarında çalışan kadınlara
• Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkındaki Yönetmelik  kapsamına giren işlerde,

Denkleştirme esasına göre çalışma yaptırılamaz.

Denkleştirme esasına göre çalışmaya başlamadan önce  tarafların çeşitli karışıklıklara ve hak kaybına yol açmamaları için denkleştirme esasına göre çalışmaya ilişkin  mutlaka yazılı bir sözleşme ile kararlaştırılması gerekmektedir. Mevzuat gereğince de denkleştirme esasını  ilişkin iş sözleşmesi  düzenlemesinin yazılı olarak yapılması gerekiyor.
 --------------------------------------------------------------------

 *Arif Temir, Denkleştirme Esasına Göre Çalışma Uygulaması Yaklaşım Dergisi, Haziran 2005, Sayı: 150.

04.03.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.