Ali Durmaz
Vergi Başmüfettişi
durmaz.ali@hotmail.com

Depremde Zayi Olan veya Hasar Gören Mallar İçin Emsal Bedel Tespiti veya Fevkalade Ekonomik ve Teknik Amortisman Oranı Belirlenmeden Önce Sigorta Tazminatı Alınması Durumunda Yapılacak İşlemler

Yaşadığımız büyük deprem felaketinde başta Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Malatya olmak üzere birçok mükellef varlıklarını kaybetti veya varlıkların bir kısmı zarar gördü. Bu kapsamda başvurulacak iki merci bulunmakta olup zayi olan veya zarar gören emtia için takdir komisyonuna, amortismana tabi iktisadi kıymetler (ATİK’ler) için Maliye Bakanlığına başvurulacaktır. Yapılacak bu başvuru için herhangi bir süre söz konusu olmamakla birlikte, 2023 hesap dönemine ilişkin yasal defterlerin kayıt süresi ve bu döneme ilişkin kurumalar/gelir vergisi beyannamelerinin verilme süreleri dikkate alınarak bir an önce başvuruda bulunulmasında fayda vardır. Ancak, Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya illeri ile Gaziantep İlinin İslahiye ve Nurdağı ilçelerindeki mükellefler için mücbir sebep hali (30.11.2023 tarihine kadar) devam etmekte ve süreler işlememektedir. Bu nedenle henüz bir hak kaybından bahsetmek mümkün değildir.

Depremde zayi olan veya hasar gören emtia için takdir komisyonuna, ATİK’ler için Maliye Bakanlığına başvuru yapılmış olmasına rağmen kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar takdir komisyonu kararı ve ATİK’ler için fevkalade ekonomik ve teknik amortisman oranı henüz belirlenmemiş olabilir. Bu arada, hasar gören söz konusu bu varlıklar için, bu kararlar tebliğ edilmeden önce, sigorta tazminatı alınması halinde ne yapılması gerekir?

1- Sigortadan Alınan Tazminat İçin Fatura Düzenlenmeli Midir?

Buna ilişkin araştırmalarımda, sadece birkaç tane özelgeye rastladım. Özelgelerde yangın nedeniyle hasar gören mallar söz konusu edilse de konu aynıdır ve aynı yasal düzenlemeler dayanak gösterilmiştir. Söz konusu bu özelgelerde, ilk olarak, sigorta poliçesi kapsamında (Emtia veya ATİK) hasar gören mallar için sigortadan tazminat alınması halinde, bu tutar için sigorta şirketi adına tazminatın tahsil edilmesinden itibaren 7 gün içinde fatura düzenlenmesi gerektiği ifade edilmiştir. Dolayısıyla idari görüşün bu şekilde olduğu söylenebilir. Söz konusu özelgelerden anlaşıldığı kadarıyla düzenlenmesi istenen bu faturanın yansıtma faturası niteliğinde olduğu ve KDV hesaplanmasının istenmediği anlaşılmaktadır. Ayrıca sigorta tazminatının belgeye bağlanması da amaçlanmış olabilir.

Ancak bu görüşe katılmak mümkün değildir. Zira, fatura düzenlenmesi talep edilen işlem faturanın tanımına uymamaktadır. Faturanın tanımı 213 Sayılı Vergi Usul Yasasının 229. Maddesinde “Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır.” Şeklinde tanımlanmıştır. Yapılan tanıma göre, fatura düzenlenmesi için satılan emtia veya yapılan bir “iş” (hizmet) bulunması zorunludur. Bu zorunluluk faturayı düzenleyen için geçerlidir. Burada, sigorta tazminatını alan mükellef herhangi bir mal teslimi yapmadığı gibi hizmet ifası da söz konusu değildir. Ayrıca sigorta şirketi borçlanmadığı gibi tazminat alan mükellef de alacaklı hale gelmez. Dolayısıyla ortada fatura düzenlenmesini gerektiren bir iş ya da işlem söz konusu değildir. Ancak, hasar gören emtianın satışı halinde fatura düzenleneceği tabidir.

Deprem nedeniyle zayi olan veya hasar gören mallar için sigorta şirketi tarafından ödenen tazminatın hasılat olarak kayıtlara yansıtılması ve banka dekontu ile belgelendirilmesi yeterlidir. Bunun için ayrıca fatura düzenlenmesine gerek olmadığı görüşündeyim. Kaldı ki sigorta şirketi tarafından ödenen tazminat için fatura düzenlenmemesi durumunda 213 Sayılı Vergi Usul Yasasının 353. Maddesine göre özel usulsüzlük cezası kesilmesi de yasaya uygun düşmeyecektir. Söz konusu cezanın kesilmesi ve dava edilmesi durumunda, cezanın iptal edilmesi büyük ihtimal dahilindedir.

2- Zayi Olan veya Hasar Gören Emtia İçin Takdir Komisyonuna Başvurduk. Ancak Başvuru Sonucu Belli Olmadan Önce Sigorta Tazminatı Ödendi. Bu Durumda Ne Yapmalıyız? 

Deprem edeniyle zayi olan emtia içi takdir komisyonuna başvurulması zorunludur. Başka bir kurum ya da kuruluşa emsal bedel ya da zarar tespiti yaptırılması veya takdir komisyonu tarafından belirlenen değer hariç başka bir değer dikkate alınarak değerleme yapılması yasal düzenlemelere aykırı olacaktır. Depremde zayi olan veya hasar gören emtia (hammadde, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul mal, ticari mal) için sigorta poliçesi kapsamında sigortadan tazminat alınması halinde, henüz takdir komisyonu kararı belli değilse; Sigorta tazminatı ile emtianın maliyet bedeli arasındaki far kar/zarar hesabına nakledilecektir. Deprem sonucu hasar gören emtianın emsal bedeline ilişkin takdir komisyonu kararı ileride belli olursa mükellefe tebliğ edildiği dönemde yeniden hesaplama yapılarak farkın kar veya zarar hesabına geçirilmesi gerekir. Buna ilişkin örnek aşağıdaki gibidir.

Örnek 5: Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan İrem Tekstil A.Ş.nin 6 Şubat 2023 depreminde zayi olan mallarına ilişkin bilgiler ile bu malların maliyet bedellerine ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir. Şirketin 01.06.2023 tarihinde sigorta poliçesi kapsamında söz konusu mallar için banka hesabına yatan net sigorta tazminatları da aynı tabloda gösterilmiştir. Zayi olan mallara ilişkin olarak takdir komisyonu kararı mükellefe 30.06.2024 tarihinde tebliğ edilmiştir. Mükellefin yapması gereken hesaplamalar ile kayıtlar ayrıca aşağıda verilmiştir.

Varlık Cinsi	A	B	C=A-B
	Maliyet Bedeli (TL)	Ödenen Sigorta Tazminatı (TL)	Fark (Kar/Zarar)
Ticari Mal	2.000.000,00	1.000.000,00	-1.000.000,00
Mamul Mal	700.000,00	600.000,00	-100.000,00
Toplam	2.700.000,00	1.600.000,00	-1.100.000,00

Şirkete sigorta tazminatı 01.06.2023 tarihinde ödenmiştir. Buna göre sigorta tazminatı alındığı tarihte yapılması gereken kayıtlar aşağıdaki gibidir;

------------------------------ 01.06.2023 ----------------------------------------------------------------------------------

102- Bankalar (Sigorta Tazminatı)                                         1.600.000

689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar                               1.100.000

                   153- Ticari Mallar                                                                       2.000.000

                   152-Mamuller                                                                                700.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2023 yılına ait kurumlar vergisi beyannamesi verilinceye kadar takdir komisyonu kararı mükellef şirkete tebliğ edilmediğinden 2023 yılında bu şekilde kayıt yapılacaktır. Dolayısıyla 2023 yılında başka bir işlem yapılmayacaktır. Takdir komisyonu kararı mükellef şirkete 30.06.2024 tarihinde tebliğ edilince bu tarihte ama takdir komisyonu tarafından verilen emsal bedel kararına göre yeniden hesaplama yapılarak kayıt yapılacaktır. Buna göre örneğimizde yer alan emsal bedellere göre önce aşağıdaki tabloda yeniden hesaplama yapılmış ve ardından yapılması gereken kayıtlar gösterilmiştir.

Varlık Cinsi	A	B	C=B-A	D	E=(B+C) - A
	Maliyet Bedeli (TL)	Ödenen Sigorta Tazminatı (TL)	Fark (Kar/Zarar) (TL)	Takdir Edilen Emsal Bedel (TL)	Emsal Bedele  Göre Kar/Zarar (TL)
Ticari Mal	2.000.000,00	1.000.000,00	-1.000.000,00	300.000,00	-700.000,00
Mamul Mal	700.000,00	600.000,00	-100.000,00	0,00	-100.000,00
Toplam	2.700.000,00	1.600.000,00	-1.100.000,00	300.000,00	-800.000,00

Takdir komisyonu kararı mükellef tebliğ edildikten sonra takdir komisyonu tarafından verilen emsal bedel kararına göre yeniden yapılan hesaplama baz alınarak aşağıdaki gibi kayıt yapılacaktır.

------------------------------ 30.06.2024 ----------------------------------------------------------------------------------

157- Diğer Stoklar                                                                   300.000

                   671- Önceki Dönem Gelir ve Karları                                           300.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Örneğimizde, hasar gören veya zayi olan emtia için takdir komisyonu kararı belli olmadığından ve başka bir bedel ile değerleme yapılamayacağından, emtianın maliyet bedelinin tamamı kar/zarar hesabına nakledilmiştir. Takdir komisyonu hasar gören ticari malın emsal bedelini 300.000,00 TL olarak belirlediği için hasar gören ticari malın bu değer ile 157- Diğer Stoklar hesabına alınması gerekmektedir. Çünkü artık bu ticari mal, diğer ticari mallardan farklı olarak hasar görmüş ve niteliği değişmiştir. Bu durumda fazladan çıkan kar 2024 yılında vergiye tabi kara eklenecektir. 

Bu durumda şöyle bir soru akla gelebilir; Başka bir bedel ile değerleme yapamıyorsak neden maliyet bedelinin tamamını kar/zarar hesabına geçiriyoruz? Ancak bu durumda herhangi bir değerleme işlemi yapılmamaktadır. Daha önce maliyet bedeli ile kayıtlara geçirilen emtianın maliyet bedelinin tamamı kar/zarar hesabına geçirilmektedir. Takdir komisyonu kararı belli olduğunda da belli olan emsal bedel ile maliyet bedeli arasındaki fark kar olarak kaydedilmektedir. Zira daha önce fazladan zarar kaydı yapılmıştır. Buna göre, ileri verilecek olan özelgelerde de bu şekilde işlem yapılması gerektiği açık bir şekilde izah edilmiştir.

3- Zayi Olan veya Hasar Gören Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler İçin Takdir Komisyonuna Başvurduk. Ancak Başvuru Sonucu Belli Olmadan Önce Sigorta Tazminatı Ödendi. Bu Durumda Ne Yapmalıyız?

Bilindiği gibi, 213 Sayılı Vergi Usul Yasasında yangın, deprem ve su basması gibi âfetler yüzünden zayi olan veya zarar gören amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (ATİK) değerlemesinde farklı bir yöntem benimsenmiştir. yangın, deprem ve su basması gibi âfetler yüzünden zayi olan ATİK için yapılacak değerleme 213 Sayılı VUK’nun 317. maddesinde açıklanmış olup; Yangın, deprem ve su basması gibi âfetler yüzünden zayi olan amortismana tabi iktisadi kıymetler için “fevkalede ekonomik ve teknik amortisman nispetleri” uygulanarak değerleme yapılacaktır. Madde metninde yapılan düzenlemeye göre, yangın, deprem ve su basması gibi âfetler yüzünden zayi olan ATİK için, mükelleflerin kendi başlarına değerleme yapmaları hiçbir şekilde mümkün değildir. Söz konusu değerleme işlemi sadece Maliye Bakanlığınca her işletme için (işin mahiyetine göre) ayrı ayrı belli edilecek olan "Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri" dikkate alınarak yapılacaktır. Bunun için de ilgili mükelleflerin Maliye Bakanlığına (vergi dairesine) başvuruda bulunmaları gerekmektedir.

Fevkalade ekonomik ve teknik amortisman oranı belirlenmeden ve ilgili mükellefe tebliğ edilmeden önce sigorta şirketinden tazminat alınması halinde, Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi hükmü gereğince fevkalade ekonomik ve teknik amortisman uygulanması mümkün değildir. Bu durumda sigortadan alınan tazminat ile deprem nedeniyle hasara uğrayan ATİK'lerin net defter değerlerinin kıyaslanması sonucu bulunacak tutarın kar-zarar hesabına nakledilmesi gerekir. Deprem sonucu hasar gören ATİK'lerin amortisman oranları belirlenip mükellefe tebliğ edildiği dönemde yeniden hesaplama yapılarak farkın kar veya zarar hesabına geçirilmesi gerekir. Buna ilişkin örnek aşağıdaki gibidir.

Örnek 5: Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan İrem Tekstil A.Ş.nin 6 Şubat 2023 depreminde zayi olan mallarına ilişkin bilgiler ile bu malların kayıtlı değerleri ile birikmiş amortismanlarına ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir. Şirketin 01.06.2023 tarihinde sigorta poliçesi kapsamında söz konusu ATİK’ler için banka hesabına yatan net sigorta tazminatları da aynı tabloda gösterilmiştir. Zayi olan amortismana tabi iktisadi kıymetlere ilişkin olarak Maliye Bakanlığı tarafından belli edilen karar mükellefe 30.06.2024 tarihinde tebliğ edilmiştir. Mükellefin yapması gereken hesaplamalar ile kayıtlar ayrıca aşağıda verilmiştir.

Cinsi	A	B	C=A-B	D
	Kayıtlı Değer (TL)	Birikmiş Amortisman (TL)	Net Aktif Değeri (TL)	Ödenen Sigorta Tazminatı (TL)
İdari Bina	15.000.000,00	1.500.000,00	13.500.000,00	15.000.000,00
Makine-1	3.000.000,00	1.200.000,00	1.800.000,00	2.500.000,00
Makine-2	8.000.000,00	2.400.000,00	5.600.000,00	4.700.000,00
Demirbaşlar	500.000,00	400.000,00	100.000,00	300.000,00
Ticari Araç	750.000,00	500.000,00	250.000,00	500.000,00
Toplam	27.250.000,00	6.000.000,00	21.250.000,00	23.000.000,00

Şirkete sigorta tazminatı 01.06.2023 tarihinde ödenmiştir. Ödenen sigorta tazminatından net aktif değeri çıkarıldığında (23.000.000 – 21.250.000)= 1.750.000 TL kar ortaya çıkmaktadır. Buna göre sigorta tazminatı alındığı tarihte yapılması gereken kayıtlar aşağıdaki gibidir;

------------------------------ 01.06.2023 ----------------------------------------------------------------------------------

102- Bankalar (Sigorta Tazminatı)                                       23.000.000

                   252-Binalar                                                                           13.500.000

                   253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                 1.800.000

                   253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                 5.600.000

                   254-Taşıtlar                                                                               100.000

                   255-Demirbaşlar                                                                        250.000

                   679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar                                      1.750.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetlerine ilişkin karar 30.06.2024 tarihinde mükellef tebliğ edildikten sonra belirlenen amortisman nispetleri baz alınarak aşağıdaki gibi yeniden hesaplama yapılacaktır.

Cinsi	A	B	C	D=A*C	G=A-D
	Net Aktif Değeri (TL)	Ödenen Sigorta Tazminatı (TL)	MB Tarafından Belirlenen Fevkalade Teknik Amortisman Oranı	Ayrılacak Amortisman (TL)	Karar Sonrası Yeni Net Aktif Değeri (TL)
İdari Bina	13.500.000,00	15.000.000,00	100%	13.500.000,00	0,00
Makine-1	1.800.000,00	2.500.000,00	80%	1.440.000,00	360.000,00
Makine-2	5.600.000,00	4.700.000,00	60%	3.360.000,00	2.240.000,00
Demirbaşlar	100.000,00	300.000,00	100%	100.000,00	0,00
Ticari Araç	250.000,00	500.000,00	100%	250.000,00	0,00
Toplam	21.250.000,00	23.000.000,00		18.650.000,00	2.600.000,00

01.06.2023 tarihinde yapılan ilk kayıtta 1.750.000 TL kar hesabına geçirilmişti. Ancak yukarıdaki verilere göre, fevkalade ekonomik ve teknik amortisman tutarı 18.650.000 TL olarak hesaplanınca sigorta tazminatı ile fevkalade ekonomik ve teknik amortisman tutarı arasındaki fark (Kar) (23.000.000 – 18.650.000)= 4.350.000 TL olmaktadır. Ödenen sigorta tazminatı ile fevkalade ekonomik ve teknik amortisman tutarı arasındaki farkın bir kısmı (1.750.000 TL) daha önce kar olarak kar hesabına aktarıldığından, yeni hesaplamaya göre fevkalade ekonomik ve teknik amortisman kararının belli olmasıyla (4.350.000 – 1.750.000)= 2.600.000 TL kar hesabına nakledilecektir. Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetlerine ilişkin karar 30.06.2024 tarihinde mükellef tebliğ edildikten sonra yapılacak kayıtlar aşağıdaki gibi olacaktır.

------------------------------ 30.06.2024 --------------------------------------------------------------------------------------

253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                    360.000

253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                 2.240.000

                   671- Önceki Dönem Gelir ve Karları                                                   2.600.000

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ayrıca amortisman oranı %100 olarak belirlenen ATİK’lerin kayıtlı değeri ile birikmiş amortismanları defter kayıtlarından düşülecektir.

------------------------------ 30.06.2024 ---------------------------------------------------------------------------------------

257- Birikmiş Amortismanlar                                   6.000.000

                   252-Binalar                                                                                       1.500.000

                   253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                            1.200.000

                   253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                            2.400.000

                   254-Taşıtlar                                                                                          400.000

                   255-Demirbaşlar                                                                                   500.000

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4- Deprem Nedeniyle Hasar Gören Veya Zayi Olan Amortismana Tabi İktisadi Kıymetler İçin Sigorta Şirketi Tarafından Tazminat Ödendi. Ancak Fevkalade Ekonomik Ve Teknik Amortisman Nispetleri Henüz Belli Olmadı. Bunların Yenilenmesine Karar Verilmesi Halinde Ne Yapmalıyız?

213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 329. Madde hükmüne göre, yangın, deprem, sel, su basması gibi afetler yüzünden tamamen veya kısmen zıyaa uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetler (ATİK) için alınan sigorta tazminatı bunların değerinden (net aktif değerinden) fazla veya eksik olduğu takdirde farkı kar veya zarar hesabına geçirilir. Bu kapsamda, 213 Sayılı VUK’nun 329. maddesinde, mükelleflerin amortismana tabi iktisadi kıymetleri yenilerini iktisap etmek istemeleri halinde, sigorta tazminatından doğacak karın vergilendirmesini 3 yıl erteleme imkanı verilmektedir. Buna göre, alınan sigorta tazminatı ile tamamen veya kısmen zarar gören amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (ATİK’lerin) yenilenmesi veya benzer mahiyetteki bir iktisadi kıymetin iktisabı, işin niteliğine göre zorunlu bulunur veya bu hususta işletme yönetimi tarafından karar verilmiş ve teşebbüse geçilmiş olursa tazminat fazlası, tazminatın alındığı tarihi takip eden üçüncü takvim yılının sonuna kadar pasifte geçici bir hesapta tutulacaktır. Pasifte geçici bir hesapta tutulan tazminat fazlası, finansal kiralama yoluyla edinilenler de dâhil olmak üzere açıklanan esaslar dâhilinde iktisap edilen bir veya birden fazla kıymetin ayrılacak amortismanlarına mahsup edilecektir. Bu arada, fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri belli olmadan sigorta şirketi tarafından tazminat ödenmesi halinde, deprem nedeniyle hasara uğrayan ATİK'lerin net defter değerlerinin kıyaslanması sonucu bulunacak tutarın özel fon hesabına nakledilmesi gerekir. Buna ilişkin örnek aşağıdaki gibidir.

Örnek 6: Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan Begüm Tekstil A.Ş.nin 6 Şubat 2023 depreminde zayi olan mallarına ilişkin bilgiler ile bu malların kayıtlı değerleri ile birikmiş amortismanlarına ilişkin bilgiler aşağıdaki gibidir. Söz konusu iki makine tamamen zayi olmuş ve kullanılamayacak hale gelmiştir. Şirketin 01.06.2023 tarihinde sigorta poliçesi kapsamında söz konusu ATİK’ler için banka hesabına yatan net sigorta tazminatları da aynı tabloda gösterilmiştir. Zayi olan amortismana tabi iktisadi kıymetlere ilişkin olarak Maliye Bakanlığı tarafından belli edilen karar mükellefe 30.06.2024 tarihinde tebliğ edilmiştir. Şirket zayi olan makinelerin yenilerini 01.12.2023 tarihinde satın almış olup maliyet bedelleri ile yapılan kayıt aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetlerine ilişkin karar 30.06.2024 tarihinde mükellef tebliğ edilmiş olup fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri %100 olarak tespit edilmiştir. Makineler hurda olarak KDV hariç 100.000 TL bedel karşılığında  satılmış ve bedeli banka hesabına transfer edilmiştir. (KDV ihmal edilecektir.) Mükellefin yapması gereken hesaplamalar ile kayıtlar ayrıca aşağıda verilmiştir.

Cinsi	A	B	C=A-B	D	E=D-C
	Kayıtlı Değer (TL)	Birikmiş Amortisman (TL)	Net Aktif Değeri (TL)	Sigorta Tazminatı (TL)	Kar/Zarar (TL)
Makine-1	3.000.000,00	1.200.000,00	1.800.000,00	5.000.000,00	3.200.000,00
Makine-2	7.000.000,00	3.800.000,00	3.200.000,00	10.000.000,00	6.800.000,00
Toplam	10.000.000,00	5.000.000,00	5.000.000,00	15.000.000,00	10.000.000,00

Şirkete sigorta tazminatı 01.06.2023 tarihinde ödenmiştir. Ödenen sigorta tazminatından net aktif değeri çıkarıldığında (23.000.000 – 21.250.000)= 1.750.000 TL kar ortaya çıkmaktadır. Buna göre sigorta tazminatı alındığı tarihte yapılması gereken kayıtlar aşağıdaki gibidir;

------------------------------ 01.06.2023 ----------------------------------------------------------------------------------

102- Bankalar (Sigorta Tazminatı)                                       15.000.000

                   253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                 1.800.000

                   253-Tesis Makine ve Cihazlar                                                 3.200.000

                   549- Özel Fonlar                                                                   10.000.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri %100 olarak tespit edildiğinden tekrar hesaplama yapılmasına gerek yoktur. Ancak söz konusu makinelerin aktifteki ve birikmiş amortismanlarındaki değerlerin tamamının yok edilmesi (kapatılması) gerekir. Makinelerin değeri artık aktifte sıfır olduğundan hurda satış bedeli hasılat olarak kaydedilecek ve tamamı kurum kazancına yansıyacaktır. Buna göre 2023 ve devam eden yıllara ait amortisman kayıtları aşağıda gösterilmiştir.

Cinsi	A	B	C=A*B	D	E=D-C
	Yeni alınan Makine Bedeli (TL)	Amortisman Oranı	2023 Yılına Ait Amortisman	Toplam Özel Fon (TL)	Kalan Özel Fon(TL)
Makine-1	5.000.000,00	15%	750.000,00	3.200.000,00	2.450.000,00
Makine-2	12.000.000,00	15%	1.800.000,00	6.800.000,00	5.000.000,00
Toplam	17.000.000,00		2.550.000,00	10.000.000,00	7.450.000,00

------------------------------ 31.12.2023 ----------------------------------------------------------------------------------

549- Özel Fonlar                                                                   2.550.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-1)                               750.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-2)                             1.800.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------ 31.12.2024 ----------------------------------------------------------------------------------

549- Özel Fonlar                                                                   2.550.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-1)                               750.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-2)                             1.800.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------ 31.12.2025 ----------------------------------------------------------------------------------

549- Özel Fonlar                                                                   2.550.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-1)                               750.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-2)                             1.800.000

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------ 31.12.2026 ----------------------------------------------------------------------------------

549- Özel Fonlar                                                                   2.350.000

                   730- Genel Üretim Giderleri                                                    400.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-1)                                 750.000

                   257-Birikmiş Amortismanlar  (Makine-2)                              1.800.000

                   671- Önceki Dönem Gelir ve Karları                                       200.000

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Cinsi	A	B	C	D	E	F=B+C+D+E	G=A-F
	Toplam Özel Fon	2023 Yılına Ait Amortisman	2024 Yılına Ait Amortisman	2025 Yılına Ait Amortisman	2026 Yılına Ait Amortisman	Toplam Ayrılan Amortisman	Amortismanlardan Mahsup Edilemeyen Özel Fon
Makine-1	3.200.000,00	750.000,00	750.000,00	750.000,00	750.000,00	3.000.000,00	200.000
Makine-2	6.800.000,00	1.800.000,00	1.800.000,00	1.800.000,00	1.800.000,00	7.200.000,00	-400.000
Toplam	10.000.000,00	2.550.000,00	2.550.000,00	2.550.000,00	2.550.000,00	10.200.000,00

Yukarıdaki tabloda hesaplamalar ve işlemler makine bazında yapılmıştır. Olması gereken de budur. Buna göre 1. makine için 3.200.000 TL fon ayrılmış olup bunun 3.000.000 TL’si amortismanlardan mahsup edilmiş olup kalan 200.000 TL üçüncü yılın sonunda kar/zarar hesabına nakledilmiştir. Örneğimizdeki 2. makine için dört yıllık toplam 7.200.000 TL amortismanın 6.800.000 TL’si fonlardan mahsup edilmiş, kalan 400.000 TL ise 2026 yılının amortisman gideri olarak dikkate alınmıştır.

5- Hasar Gören Binalar İçin Sigorta Şirketinden Hasarın Onarılması İçin Tazminat Ödendi. Onarım ve Tadilat Şirketimiz Tarafından Yaptırılacak. Bu Durumda Ne Yapmalıyız?

Depremde hasar gören bina veya makine-teçhizatın onarımı ve tamiri/tadilatı için sigorta şirketinden tazminat alınması ve daha sonra söz konusu bina veya makine-teçhizatın onarımı ve tadilatı için harcama yapılması mümkündür. Bu durumda alınan tazminat ile onarım ve tadilat için yapılacak harcamalar birbirleri ile ilişkilendirilmeden işlem yapılacaktır. Öncelikle alınan tazminat doğrudan hasılat olarak kayıtlara alınacaktır. Bu kapsamdaki harcamalar ise duruma göre maliyet ve doğrudan gider olarak kayıtlara alınacaktır.

Bu durumda hasarın ve yapılacak onarım ve tadilatın kapsamı ve niteliği önemlidir. Makinelerin onarımı için yapılacak söz konusu iktisadi kıymetin değerini veya ömrünü arttırıcı nitelikte olması pek beklenmeyen bir durum olduğundan, söz konusu harcamaların doğrudan gider olarak kayıtlara alınması gerekmektedir. Aynı şekilde, binaların boya, badana gibi basit tadilat niteliğinde olan ve binanın iktisadi değerini artırıcı olmayan harcamaların doğrudan gider olarak kaydedilmesi mümkündür. Bununla birlikte, binaların tamir ve onarımına ilişkin olarak yapılan, iktisadi kıymetin değerini veya ömrünü arttırıcı nitelikteki giderlerin, bina maliyetine dahil edilmesi gerekmektedir. Bina kiralanmış ise iktisadi kıymetin değerini veya ömrünü arttırıcı nitelikte giderlerin, özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilmesi ve kalan kira süresine göre eşit yüzdelerle itfa edilmesi gerekmektedir. Konuya ilişkin iki özelge aşağıda paylaşılmıştır.

İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığının 06/03/2022 tarih ve 39044742-130[Özelge]-259107 Sayılı Özelgesi: Buna göre;

1- Sigorta poliçesi kapsamında şirketiniz tarafından sigortadan tazminat alınması halinde, bu tutar için sigorta şirketi adına tazminatın tahsil edilmesinden itibaren 7 gün içinde fatura düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca, sigorta poliçesine istinaden bedeli sigorta şirketince daha sonra ödenmek üzere şirketinizce yapılan, yangında zarar gören iş yerinin inşa harcamalarının sigorta şirketine yansıtılması halinde de sigorta şirketi adına yansıtma faturası düzenlenmesi gerekmekte olup, bu kapsamdaki harcamaların özel maliyet olarak kayıtlara intikal ettirilmemesi, şirketinizce yapılan söz konusu inşa harcamalarının ilgili dönemde doğrudan gider olarak, bu harcamalar için sigorta şirketine düzenlenen faturadaki tutarın ise gelir olarak kayıtlara alınması gerekmektedir.

2- Yangında zarar gören amortismana tabi iktisadi kıymetler ile hammadde ve emtianın değerinin Vergi Usul Kanununun 267 nci maddesine göre takdir komisyonunca tayin edilecek emsal bedel ile değerlenmesi, dolayısıyla yangın sonucu hasar gören hammadde ve malların maliyet bedeli ile takdir komisyonunca tespit edilen emsal bedeli arasındaki tutarın takdir komisyonu kararının tarafınıza tebliğ edildiği yılda kazancınızın tespitinde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır. Emtianın emsal bedelinin takdir komisyonunca takdir edileceği tarihe kadar sigorta şirketinden tazminat alınması halinde ise, Vergi Usul Kanununun 278 inci maddesi hükmünün uygulanması mümkün bulunmayıp, bu durumda, Vergi Usul Kanununun 330 uncu maddesi kapsamında sigortadan alınan tazminat ile yangın nedeniyle hasara uğrayan emtianın net defter değerlerinin kıyaslanması sonucu bulunacak tutarın kar-zarar hesabında gösterilmesi gerekmektedir.

3- Yangın sonucu hasar gören amortismana tabi iktisadi kıymetlerinin net aktif değerinden takdir

komisyonunun tespit ettiği (emsal bedel) hurda değerinin düşülmesi suretiyle bulunacak tutarın, Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi hükümlerince fevkalade ekonomik ve teknik amortisman olarak ayrılması, dolayısıyla bu tutarın ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilmesi mümkündür. Ancak, amortismana tabi iktisadi kıymetler için Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi uyarınca fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetinin tespiti amacıyla Hazine ve Maliye Bakanlığına (Gelir İdaresi Başkanlığına) başvurulması gerektiği tabiidir. Öte yandan, amortismana tabi iktisadi kıymetler için fevkalade ekonomik ve teknik amortisman ayırdıktan sonra sigorta şirketinden bir tazminat alınması halinde alınan miktarın hasılat olarak kayıtlara yansıtılması gerekmektedir. Fevkalade ekonomik ve teknik amortismanın ayrılacağı tarihe kadar sigorta şirketinden tazminat alması halinde ise, Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi hükmü gereğince fevkalade ekonomik ve teknik amortisman uygulanması mümkün bulunmamaktadır. Bu durumda, Vergi Usul Kanununun 329 uncu maddesi kapsamında sigortadan alınan tazminat ile yangın nedeniyle hasara uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin net defter değerlerinin kıyaslanması sonucu bulunacak tutarın kar-zarar hesabında gösterilmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra, iş yerinizin tamir ve onarımına ilişkin olarak yapılan, iktisadi kıymetin değerini veya ömrünü arttırıcı nitelikte giderlerin (yukarıda 1 numaralı sırada belirtilen durum hariç), özel maliyet bedeli olarak aktifleştirilmesi ve kalan kira süresine göre eşit yüzdelerle itfa edilmesi gerekmekte olup, kira süresi dolmadan işyerinin boşaltılması halinde henüz itfa edilmemiş olan giderlerin, işyerinin boşaltıldığı yılda bir defada gider yazılması icap etmektedir.

Antalya Vergi Dairesi Başkanlığının 19/07/2022 tarih ve 49327596-125[KVK.ÖZ.2020.14]-173478 Sayılı Özelgesi:

- Yangında zarar gören amortismana tabi iktisadi kıymetler ile hammadde ve emtianın değerinin Vergi Usul Kanununun 267 nci maddesine göre takdir komisyonunca tayin edilecek emsal bedel ile değerlenmesi, dolayısıyla yangın sonucu hasar gören hammadde ve malların maliyet bedeli ile takdir komisyonunca tespit edilen emsal bedeli arasındaki tutarın takdir komisyonu kararının tarafınıza tebliğ edildiği yılda kazancınızın tespitinde gider olarak dikkate alınması mümkün bulunmaktadır. Ancak, emtianın emsal bedelinin takdir komisyonunca takdir edileceği tarihe kadar sigorta şirketinden tazminat alınması halinde, Vergi Usul Kanununun 278 inci maddesi hükmünün uygulanması mümkün bulunmayıp, bu durumda Vergi Usul Kanununun 330 uncu maddesi kapsamında sigortadan alınan tazminat ile yangın nedeniyle hasara uğrayan emtianın net defter değerlerinin kıyaslanması sonucu bulunacak fark tutarın kar-zarar hesabında gösterilmesi gerekmektedir. Öte yandan, emtianın emsal bedelinin takdir komisyonunca takdirini müteakiben, yangın sonucu hasar gören hammadde ve malların maliyet bedeli ile emsal bedel arasındaki tutarın gider olarak dikkate alınmasından sonra sigorta şirketinden bir tazminat alınması halinde ise, alınan tutarın hasılat olarak kayıtlara yansıtılması gerekmektedir.

- Yangın sonucu hasar gören amortismana tabi iktisadi kıymetlerinin net aktif değerinden takdir komisyonunun tespit ettiği (emsal bedel) hurda değerinin düşülmesi suretiyle bulunacak tutarın, Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi hükümlerince fevkalade ekonomik ve teknik amortisman olarak ayrılması, dolayısıyla bu tutarın ticari kazancın tespitinde gider olarak indirilmesi mümkün bulunmakla birlikte, bunun için Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi uyarınca fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetinin tespiti amacıyla Hazine ve Maliye Bakanlığına (Gelir İdaresi Başkanlığına) başvurulması gerektiği tabiidir. Fevkalade ekonomik ve teknik amortismanın ayrılacağı tarihe kadar sigorta şirketinden tazminat alması halinde ise, Vergi Usul Kanununun 317 nci maddesi hükmü gereğince fevkalade ekonomik ve teknik amortisman uygulanması mümkün bulunmamaktadır. Bu durumda, Vergi Usul Kanununun 329 uncu maddesi kapsamında sigortadan alınan tazminat ile yangın nedeniyle hasara uğrayan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin net defter değerlerinin kıyaslanması sonucu bulunacak fark tutarın kar-zarar hesabında gösterilmesi gerekmektedir. Öte yandan, amortismana tabi iktisadi kıymetler için fevkalade ekonomik ve teknik amortisman ayırdıktan sonra sigorta şirketinden bir tazminat alınması halinde, alınan miktarın hasılat olarak kayıtlara yansıtılması gerekmektedir.

Faydalı olması dileklerimle…Soru, görüş ve önerileriniz için lütfen mail gönderiniz….

06.11.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.