Ali Deniz İnan
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilim Uzmanı
denizinanmuhasebe@gmail.com

Geçici Vergi Döneminde Yapılması Gerekenler

2022 yılı ile beraber geçici vergi dönemlerinde yeni bir süreç başlamış olup 4‘üncü geçici verginin kaldırılması ile geçici vergi dönemleri 31.03, 30.06, 30.09 dönemleri olarak 3 döneme indirgenmiştir. 2023 yılında da aynı dönemler itibariyle uygulanmaya devam etmektedir.

3. Geçicin vergi dönemi içerisinde bulunduğumuz şu günlerde, geçici vergi dönemlerinde bilanço aktif ve pasif kalemleri ile birlikte dikkate alınması gereken işlemler genel hatlar itibariyle aşağıda sıralanmıştır;

1. BİLANÇO DÖNEMİNİN SON GÜNÜ İTİBARİYLE KAYITLAR KONTROL EDİLMELİ

Geçici vergi dönemlerinin son günü itibariyle (31.03, 30.06, 30.09)

100 – KASA HESABI

100-Kasa Hesabı’nın kontrolü yapılmalı, bilanço ile fiili sayım arasında; fark olması halinde kasada ortaya çıkan noksanlıklar 197 no.lu sayım ve tesellüm noksanları hesaba borç sayım noksanlıkları ise 397 no.lu sayım ve tesellüm fazlaları hesabına alacak olarak nedeni bulunana kadar kayıt edilir.

101 - ALINAN ÇEKLER VE 103 - VERİLEN ÇEKLER ÖDEME EMİRLERİ HESABI

Geçici vergi dönemi itibariyle çeklerin geçici vergi dönemi itibariyle fiili envanterinin yapılması gereklidir. Çekler de oluşan farkların 397 no.lu ve 197 no.lu hesaplarda farkın nedeni bulunana kadar izlenmesi gerekmektedir.

102 - BANKALAR HESABI

Bankalar hesabında bulunan bedeller TL ve yabancı para cinsine göre belirlenir. TL cinsinden bulunan değerler mukayyet değer ile değerlenir.

120/220 - ALICILAR VE 320/420 SATICILAR HESABI

Bilançoda kısa vadeli ve uzun vadeli olarak görünen ve işletmenin kişi ve kurumlardan olan alacaklarını ve borçlarını gösteren Alıcılar ve Satıcılar hesapları mutabakat yönetimi ile karşılıklı doğruluğu tespit edilmesi gerekmektedir.

121/221 – ALACAK SENETLERİ VE 321/421 BORÇ SENETLERİ

Bilançoda kısa vadeli ve uzun vadeli olarak görünen ve işletmenin kişi ve kurumlardan olan alacak ve borç senetlerini gösteren alacak senetleri ve borç senetleri hesapları mutabakat yönetimi ile karşılıklı doğruluğu tespit edilmesi gerekmektedir.

300/400 – BANKA KREDİLERİ

Bilançoda kısa vadeli ve uzun vadeli olarak görünen banka kredilerinin kontrol edilmesi gerekmektedir.

2. DÖVİZLİ HESAPLAR İÇİN DEĞERLEME KAYITLARI YAPILMALI 

Geçici vergi dönemlerinin son günü itibariyle (31.03, 30.06, 30.09) dövizli hesaplar için

KASA HESABI

Kasa hesapları geçici vergi dönemini kapsayan son gün itibari TCMB tarafından açıklanan efektif alış kuru ile değerlenir.

BANKALAR, ALICILAR, SATICILAR VE BANKA KREDİLERİ HESAPLARI

Geçici vergi dönemine ait bilanço gününün son günü itibariyle TCMB tarafından açıklanan döviz alış kuru ile dövizli bakiyelerin değerleri Türk Lirası cinsinden tespit edilmesi gerekmektedir.

- Lehe Olan Farklar 646 No.lu, Aleyhte Olan Kur Farkları İse 656 No.lu Hesaba Kayıt Olunur.

Yabancı paralı hesaplar ise, dönem sonlarında değerleme kuru ile bilanço günündeki değerine getirilir. Döviz alış kuru üzerinden yapılacak kur değerlemesi sonucu lehe olan kur farkları 646 no.lu hesaba aleyhe olan kur farkları ise 656 no.lu hesaba kayıt olunur.

ÖRNEK; ABC Ltd. Şti.’nin 30.09.2023 tarihi itibariyle (Y) Bankasında döviz mevduat hesabından 50.000 USD bulunmakta olup işletme kayıtlarında TL karşılığı 900.000-TL’dir. 30.09.2023 tarihi itibariyle TCMB USD döviz alış kuru 27.3767-TL’dir.

* 50.000 x 27.3767=1.368.835-TL

* 1.368.835 – 900.000 =468.835-TL (Kambiyo Karı)

-------------------------------/--------------------------

102 Bankalar Hs.                 468.835

                  646 Kambiyo Karları Hs               468.835

Dövizli Mevduat Değerlemesi Muhasebe Kaydı

-------------------------------------------------------------

ÖRNEK; ABC Ltd. Şti.’nin 30.09.2023 tarihi itibariyle yurt dışında bulunan (Y) Corporation’ ndan olan alacağı 50.000 USD olup işletme kayıtlarında TL karşılığı 1.500.000-TL’dir. 30.09.2023 tarihi itibariyle TCMB USD döviz alış kuru 18,5038-TL’dir.

* 50.000 x 27,3767=1.368.835-TL

* 1.500.000 – 1.368.835 =131.165-TL (Kambiyo Zararı)

-------------------------------/--------------------------

656 Kambiyo Zararları Hs.                 131.165

                                    120 Alıcılar Hs.               131.165

Dövizli Alacak Değerlemesi Muhasebe Kaydı

-------------------------------------------------------------

3. KASA FAZLALIĞI VE ORTAKLARDAN OLAN ALACAKLAR İÇİN ADAT FAİZİ HESAPLANMALI

Şirketin ortaklardan olan alacaklar ve işletmenin büyüklüğü ve kullanım oranı ile orantılı olarak kasada bulunan fazla bakiyeler için geçici vergi dönemlerinin son günü itibariyle adat faizi hesaplanması gerekmekte olup, fatura edilen bu faiz tutarlarının tahakkuk esası gereği kurum kazancına dahil edilerek vergilendirilmesi gerekmektedir.

4. STOK ENVANTERİ YAPILMALI VE MALİYET KAYITLARI OLUŞTURULMALI

Geçici vergi dönemleri itibariyle envanter kontrolünün yapılması gerekmekte olup sürekli envanter ve aralıklı envanter yöntemi neticesi ve üretim firelerinin dikkate alınarak satışların maliyetlerinin gider hesaplarına kayıt edilmesi gerekmektedir.

Faaliyet Alanına Göre Yansıtma Kayıtları Değişecektir.

Üretim kayıtlarının yapılması safhası üretim faaliyetinin yapılma şekline göre değişiklik gösterecektir,

Üretim Türü	Stok Hesabı / Gider Hesabı	Satışların Maliyeti Hesabı
Alım Satım Faaliyeti	153 Ticari Mallar	621 - Satılan Ticari Mallar Maliyeti
Hizmet Faaliyeti	740 Hizmet Üretim Maliyeti 741.Hizmet Üretim Maliyeti Yans. Hesabı	622 - Satılan Hizmet Maliyeti
Üretim Faaliyeti	152 Mamuller	620 -  Satılan Mamuller Maliyeti

5. GELECEK AYLARA AİT GİDERLERİN GİDERLEŞTİRİLMESİ YAPILMALI GELECEK AYLARA AİT GİDERLER

Peşin ödenen ve gelecek döneme ait olduğu için ilgili ayda gider yazılamayan hesapların takibi için kullanılan 180 no.lu dönemsellik gereği kendi dönemlerinde gider yazılacak harcamaların izlendiği hesaptır.

- Aylık veya Geçici Vergi Dönemleri İtibariyle İzlenip, Gider Kaydı Atılabilir.

Aylık veya geçici vergi dönemleri itibariyle gider yazma imkanı bulunan ve 180 no.lu hesapta izlenen giderlerin geçici vergi dönemlerinde gider yazılması tercih edildi ise gider kaydı yapılmalıdır.

ÖRNEK; ABC Ltd. Şti.’nin 180 no.lu gelecek aylara ait giderler hesabında izlediği 1 yıllık sigorta gideri 12.000-TL olup 01.01.2022 tarihinde kayıtlara alınmıştır.

Sigorta gideri geçici vergi dönemleri itibariyle gider yazılmaktadır. 3. Dönemin karşılığı olarak 180.01.003 no.lu hesapta izlenen sigorta giderlerinden 3.000-TL’lik kısım (12.000 / 4) 30.09.2023 tarihinde gider olarak kayıtlara alınmıştır.

-------------------------------/--------------------------

730 Genel Üretim Giderleri Hs.                 3.000

                                    180.01.003                          3.000

Sigorta Giderlerinin Gider Hesaplarına Aktarımı Muhasebe Kaydı

-------------------------------------------------------------

6. AMORTİSMAN AYRILMALI VE GİDER KAYITLARI YAPILMALI

Amortisman ayrılması ihtiyari bir uygulama olup, genel olarak uygulamada amortisman ayrılacak iktisadi kıymetlerin yıllık amortisman süresinin 12 eşit parçada aylık, 4 eşit parçada geçici vergi (4’üncü dönemin kalkması ile son 4’üncü dönemin yerine kurumlar vergisinde) dönemleri itibariyle veya tek seferde yıllık olarak ayrıldığı görülmektedir.

Geçici vergi dönemleri itibariyle amortisman ayırma yöntemini uygulamakta olan mükelleflerin ise geçici vergi dönemi itibariyle 3 aylık amortisman kayıtlarını oluşturması gerekmektedir.

ÖRNEK; ABC Ltd. Şti.’nin 255-Demirbaşlar hesabından bulunan işletme mobilyasına ait bilgiler aşağıdaki gibidir.

İşletme Mobilya alım tutarı	10.000
Amortisman Süresi	5 Yıl
Amortisman oranı	%20
Amortisman Ayırma Yöntemi	Normal
Yıllık Amortisman Bedeli	2.000 (10.000 x %20)
Geçici Vergi Dönemi Gider Yazılacak Amor. Bedeli	500,00 (2.000 / 12 * 3)

---------------------------------------------/-------------------------------------------

770 Demirbaş Amortisman Giderleri Hs.               500

                                     257 Birikmiş Amortismanlar                 500

3 Aylık Amortisman Gideri Muhasebe Kaydı

---------------------------------------------------------------------------------------------

7. KDV TAHAKKUK KAYITLARI, DİĞER VERGİ VE SGK ÖDEMELERİ KONTROL EDİLMELİ

Aylık olarak ilgili döneme ilişkin ay sonlarında yapılan KDV tahakkuk kayıtlarının kontrol edilmesi gerekmektedir. (191 No.lu Hs., 391 No.lu Hs.)

Aylık olarak vergi beyannamelerine, SGK bildirimlerine ait tahakkuk kayıtları geçici vergi itibariyle kontrol edilmesi gerekmektedir. (360 No.lu Hs., 361 No.lu Hs.)

- Ücret ve Kira tahakkukları kontrol edilmeli

Döneme ait ücret ve kira tahakkukları kayıtlarının kontrolü ve yapılmamasının tespiti halinde tahakkuk kayıtlarının yapılması gerekmektedir.

- Ödenmeyen kıdem tazminatı tutarlarına dikkat

Geçici vergi dönemi itibariyle henüz ödemesi gerçekleşmeyen kıdem tazminatı tutarlarının gider olarak dikkate alınmaması gerekmektedir.

8. TERS BAKİYE VEREN HESAPLAR KONTROL EDİLMELİ 

Mizan üzerinde hesap bakiyelerinin kalanında ters bakiye veren hesapların kontrol edilmesi gerekmektedir. 

9. 7/A VEYA 7/B MALİYET KAYITLARINA AİT YANSITMA KAYITLARI OLUŞTURULMALI

Geçici vergi dönemleri itibariyle maliyet hesaplarını 7/A veya 7/B seçeneğine göre tutmakta olan mükelleflerin yansıtma kayıtlarını yapmaları gerekmektedir.

ÖRNEK; ABC Ltd. Şti. maliyet hesaplarını 7/A seçeneğine göre tutmakta olup ilgili gider, yansıtma ve bilanço ve gelir tablosu hesapları aşağıdaki gibidir,

Gider Hesapları	Yansıtma Hesapları	Bilanço ve Gelir Tablosu Hesapları
710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri 720- Direkt İşçilik Giderleri   730- Genel Üretim Giderleri	711- Direkt İlk Madde ve Malz. Giderleri Yansıtma Hesabı 721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı	151- Yarı Mamüller Üretim Hesabı   152- Mamüller   620- Satılan Mamuller Maliyeti
740- Hizmet Üretim Maliyeti	741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı	622- Satılan Hizmet Maliyeti
750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri	751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı	630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri
760- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri	761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı	631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri
770- Genel Yönetim Giderleri	771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı	632- Genel Yönetim Giderleri
780- Finansman Giderleri	781- Finansman Giderleri Yansıtma Hesabı	660- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri 661- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri

10. FİNANSMAN GİDER KISITLAMASINA AİT KONTROL YAPILMALIDIR.

Geçici vergi dönemleri itibariyle yabancı kaynak toplamı öz kaynaklarının üzerinde olan ve öz kaynak toplamını aşan kısma münhasır olmak üzere yabancı kaynaklara ilişkin finansman giderinin %10’luk kısmı, kurum kazancının tespitinde gider olarak dikkate alınamayacaktır.

ÖRNEK; ABC Ltd. Şti.’nin öz kaynaklar toplamı 1.000.000-TL, yabancı kaynaklar toplamı 1.500.000-TL olup, bu döneme ait finansman gideri ise 50.000-TL’dir.

1.500.000 – 1.000.000 = 500.000-TL (Aşan Kısım)

50.000 x (500.000/1.500.000)= 16.666,67-TL (Kısıtlamaya Tabi Matrah)

16.666,67 x % 10= 1.666,67-TL (Gider olarak dikkate alınamayacak %10’luk kısım)

- KVK 11.madde hükümlerine göre kabul edilmeyen giderler (Finansman Gider Kısıtlaması Dahil) yazılmalı

Tespit edilen finansman gider kısıtlamasına ait tutar (1.667,67-TL), geçici vergi beyannamesi üzerinde, “KVK 11.madde hükümlerine göre kabul edilmeyen giderler (Finansman Gider Kısıtlaması Dahil) yazılmalı” satırına yazılması gerekmektedir.

11. KANUNEN KABUL EDİLMEYEN TUTARLARIN (KKEG) KONTROLÜ SAĞLANMALI

Kanunen kabul edilmeyen tutarın doğru beyan edilmesi adına beyanname üzerinde “Ekler” kulakçığında “Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler” sekmesine doğru bir şekilde ayrı ayrı yazılması gerekmektedir.

12. GEÇİCİ VERGİ BEYANNAMESİ İLE BEYANNAMEYE İLİŞKİN MUHASEBE KAYITLARI YAPILMALI

Geçici verginin beyan edilmesi sonrasında, geçici vergi ödemesi olması halinde veya zarar çıkması ve sadece damga vergisi ödemesi oluşması halinde tahakkuk muhasebe kayıtlarının yapılması gerekmektedir.

Geçici Vergi Ödeme Çıkması (Ödeme Tutarı 25.000-TL Beyan. Damga Vergisi 303,10-TL)

-------------------------------------------/-------------------------------------------

193 Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hs.                 25.000,00

770 Beyanname Damga Vergisi Ödemeleri Hs.            303,10

                                     360 Ödenecek Vergi ve Fonlar                    25.303,10

Geçici Vergi Tahakkuk Muhasebe Kaydı

---------------------------------------------------------------------------------------------

Geçici Vergi Ödeme Çıkmaması (Sadece Beyan. Damga Vergisi 303,10-TL)

-------------------------------------------/-------------------------------------------

770 Beyanname Damga Vergisi Ödemeleri Hs.               303,10

                                     360 Ödenecek Vergi ve Fonlar                    303,10

Geçici Vergiye Ait Beyanname Damga Vergisi Tahakkuk Muhasebe Kaydı

---------------------------------------------------------------------------------------------

13. KURUMLAR GEÇİCİ VERGİ ORANI 2023 YILI 3. DÖNEM İTİBARİYLE %25 OLARAK UYGULANACAKTIR

2023 yılında geçici vergi ve kurumlar vergisi oranı % 20 olarak uygulanmakta idi. (Bankalar ve Diğer Finans Kuruluşları İçin %25)

2023 yılında 30.06.2023 tarihli 2. dönem geçici vergi dönemine kadar %20 olarak uygulanmış, yapılan kanun değişikliği ile kurumlar vergisi ve geçici vergi oranı %25’e çıkartılmıştır. (Bankalar ve Diğer Finans Kuruluşları İçin %30)

Dolayısıyla 2023 yılı 3. Dönem geçici vergi döneminde geçici vergi oranı %25 olarak uygulanacaktır. (Bankalar ve Diğer Finans Kuruluşları İçin %30)

14. GEÇİCİ VERGİ ORANI İHRACATDAN ELDE EDİLEN FAALİYETLER İÇİN 3.DÖNEMDE %5 İNDİRİMLİ UYGULANACAKTIR

7456 Sayılı Kanun ile ihracat kazancından elde edilen kazançlara uygulanan 1 puanlık indirim 5 puan çıkartılmış, 2023 yılı 3. Dönem geçici vergi itibariyle ihracat yapmakta olan ve sadece ihracat faaliyetlerinden elde edilen kazançlara geçici vergi beyannamesi üzerinden 5 puan indirim uygulanacaktır.

15. GEÇİCİ VERGİ ORANI İMALATÇILAR İÇİN %1 İNDİRİMLİ UYGULANMAYA DEVAM EDİLECEKTİR

Sanayi sicil belgesini haiz ve fiilen üretim faaliyetiyle iştigal eden kurumların münhasıran üretim faaliyetinden elde ettikleri kazançlarına kurumlar vergisi oranı 1 puan indirimli uygulamaya devam edilecektir.

Yararlanılan Kaynaklar

- M. Emin Akyol, Muzaffer Küçük - Bütün Yönleriyle Geçici Vergi

- Deniz Çalışkan - Geçici Vergi Döneminde Yapılması Gereken İşlemler (https://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/denizcaliskan/025/)

- https://www.erdogansanal.com/haberler/donem-sonu-muhasebe-kapanis-islemleri-ornek-yevmiye-kayitlari

(*) Bu yazı bilgilendirme amacıyla yazılmıştır. Tereddüt ettiğiniz konularda uzman bir kişiden profesyonel görüş ve destek almanızı önerir, işbu bilgilendirme yazısı dayanak gösterilerek yapılacak işlemler nihayetinde doğacak zararlardan sorumluk kabul edilmeyeceğini beyan ederim.

13.11.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> YIL SONU KAMPANYASI: Muhasebecilere Özel Web Sitesi 1.249 TL yerine 999 TL + KDV
     Ayrıntılar için tıklayın.

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.