Ahmet Turgut Akkaya
Vergi Başmüfettişi
turgutakkaya@yahoo.com

159-Verilen Sipariş Avansları Hesabının Vergilendirilmesi

I-GİRİŞ

Yurt içinden veya yurtdışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan mallarla ilgili olarak yapılan avans ödemeleri bu hesapta izlenir.

Yapılan ödemeler bu hesabın borcuna, ilgili hesabın alacağına kaydedilir. Siparişe bağlanan malın teslim alınması halinde, verilmiş olan avans tutarı bu hesabın alacağına kaydedilerek hesap kapatılır.

Hesap borç bakiyesi verdiği takdirde bilançoda stoklar grubunda yer alır ve siparişe bağlanan mallar için önceden ödenen avansı gösterir. Verilen sipariş avanslarının, stok grubunda yer almasının nedeni, bu ödemenin neticede stok kalemlerine dönüşecek bir ödeme olmasından kaynaklanır.  

Verilen avansların karşılığı işletmeye para olarak geri dönmez. İşletme, ödediği avansların karşılığını mal, hizmet veya benzeri şekillerde geri alır. O halde işletmeler, verilen avanslar karşılığında para isteme hakkına sahip değillerdir. Ödenen avanslar, mal hizmet ve benzeri şekilde işletmeye geri döneceğinden verilen avanslar, işletmenin alacak grubunda yer almaz.

II-VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABININ VERGİ İNCELEME SÜRECİ

Verilen sipariş avansları hesabının inceleme ve kontrolü genelde aşağıdaki şekillerde yapılmaktadır. Belirtilen bu hususlar Vergi Denetim Kurulu Vergi İnceleme Raporunda da yer almaktadır.

· Yabancı para cinsinden verilen sipariş avanslarının Hazine ve Maliye Bakanlığınca tespit edilen kur ile değerlenip değerlenmediği kontrol edilmelidir.

· Bu hesapta alacak bakiyesi veren alt hesaplar olması halinde, bu hesapların mahiyeti araştırılmalıdır. Bu hesapların hem alacak hem de borç ilişkisi olan şirketlerle olan işlemlerden veya herhangi bir kayıt hatasından kaynaklanıp kaynaklanmadığına dair kontroller yapılmalıdır.

· Aynı gümrük beyannamesi ile farklı gümrük vergisi oranlarına tabi malların çekilip çekilmediği araştırılmalıdır; eğer çekilmişse birim maliyetler hesaplanırken bu farklılığın dikkate alınıp alınmadığı kontrol edilmelidir.

· Navlunun, birim maliyetlere miktar (kg, hacim vb.) bazında dağıtılıp dağıtılmadığı kontrol edilmelidir.

· Fiili ithalat gerçekleştiği halde kapanmamış ithalat maliyetinin mevcut olup olmadığı araştırılmalıdır.

· Akreditif işlemlerinin kapanmasından sonra ortaya çıkan kur farkı ve banka masrafı giderlerinin bu hesaba değil de ilgili maliyet/gider veya stok hesaplarına kaydedilmesi gerekir. Bu hususun kontrolü yapılmalıdır. Akreditif kapanış tarihleri ile kur farkı ve banka masraf tarihleri karşılaştırılarak mutabakat sağlanmalıdır.

· Bu hesaptaki kapanışlar stok kayıtları ile karşılaştırılarak kaydi ve fiili avans, stok hareketi mutabakatı sağlanmalıdır.

· İthalat dışında verilen sipariş avansları; veren firma, veriliş tarihi, tutarı ve veriliş nedenleri araştırılmalıdır.

· Mal alımı gerçekleştiği halde, hala bu hesapta duran avans olup olmadığı incelenmelidir.

· Bu hesap kayıtları içerisinde ilişkili kişilerden alacaklar olması halinde, bunların işle ilgili olma yönünden ve transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı hükümleri açısından kontrolü yapılmalıdır.

III-VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABININ ADATLANDIRILMASI

Son yıllarda vergi inceleme elemanları tarafından işletmelerin bilançolarında yer alan yüksek tutarlı 159-Verilen Sipariş Avanları Hesabını adatlandırmak suretiyle faiz geliri elde edildiği varsayımı ile stopaj vergisi tarhiyatları önerilen vergi inceleme raporlarının düzenlendiği görülmektedir.

Bu konu ile ilgili Vergi Denetim Kurulu Vergi İncelemelerinde Uygulama Birliği Sağlama ve Koordinasyon Genelgesinde aşağıdaki açıklamalarda bulunulmuştur.

‘Yürütülmekte olan vergi incelemeleri sırasında, kasa hesabında fiktif olarak para bulunduğu tespitinin yapılması durumunda, söz konusu paranın KVK' nın 13 üncü maddesine göre ilişkili sayılan kişiler tarafından karşılıksız olarak kullanıldığı kabul edilir ve aynı madde kapsamında transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı yönünden eleştiri yapılır.

‘Yapılan vergi incelemeleri sonucunda tespit edilen kurumlar vergisi matrah farkları ile İlgili olarak, sahte belgeye dayalı alımlar ile kayıt dışı elde edildiği belirlenen hasılatın yine işletmenin kayıt dışı gider ve alımlarına konu olabileceği, ayrıca vergi kanunlarında yer alan indirim ve istisnalar ile amortisman ve değerleme ölçülerinin yanlış uygulanması veya farkların kanunen kabul edilmeyen giderlerden kaynaklanması gibi durumlarda, bu tespitler tek başına ve her durumda ortaklara kar dağıtımı yapıldığı anlamına gelmeyeceğinden, bu değerlerin işletmeden çekilip ortaklara gerçekten dağıtıldığına dair bir tespit sayılmayacağından bu konuda gelir vergisi stopajı yönünden eleştiri yapılmayacaktır. Bu durumda söz konusu bilanço kalemlerinde gerekli düzeltmelerin yapılacağı tabiidir.

Ancak, kurumlar vergisine konu edilen matrah farkı tutarının fiilen ortak veya ortakların uhdesine geçtiğinin, kanunen kabul edilemeyen giderlerin aslında doğrudan ortaklar için yapıldığının veya hangi ortağa ne tutarda gelir aktarıldığının tespit edildiği durumlarda, dağıtıldığı belirlenen kar payı tutarından hesaplanan kurumlar vergisi düşüldükten sonraki kısım brüte iblağ edilerek gelir vergisi tevkifatına konu edilmesi, tarhiyat döneminin de kurumlar vergisinin beyan edildiği ay olması gerekmektedir.’

Yukarıda yer alan açıklamalardan anlaşılacağı üzere, adatlandırmak suretiyle stopaj gelir vergisi yazılacak hesabın sadece 100-Kasa Hesabı olduğu vurgulanmıştır. Bunu dışında herhangi bir hesabın yüksek tutarları olması ve hareketsiz kalması sebebiyle adatlandırmak suretiyle stopaj gelir vergisi yönünden tarhiyat önerilebilmesi için söz konusu hesabın fiilen ortaklarca kullanıldığının ya da çekildiğinin tespit edilmesi ve ortaklara ilgili dönemlerde gelir aktarıldığının tespit edilmesi ile mümkündür.

Zaten Vergi Denetim Kurulu Vergi İnceleme Rehberinde de 159-Verilen Sipariş Avansları hesabının adatlandırmak suretiyle stopaj gelir vergisi yönünden yapılan incelemelerde söz konusu hesabın 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu madde 12 ve 13’ te yer alan ilişkili kişilere verilmesi ve bu hususun tespit edilmesi halinde tarhiyat önerilebileceğinin altı çizilmiştir. Bunun dışında şişkin hesapları adatlandırmak suretiyle vergileme yöntemleri açıklanmamıştır.  

Bu konuda aşağıda belirtilen Danıştay kararı da bu yöndedir.

‘Danıştay 9. Dairesinin Esas No:2021/4377 ve Karar No: 2023/3365 sayılı kararında ‘Ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak amacıyla yapılan vergi incelemelerinde eleştiri konusu yapılan vergiye ilişkin olarak vergiyi doğuran olay ile birlikte verginin matrah unsurlarının ve tutarının somut olarak ortaya konulması gerekmektedir. Olayda, davacı şirketin yasal defterlerine göre ‘159-Verilen Sipariş Avansları Hesabında’ yer alan tutarlar baz alınarak söz konusu tutarların faizsiz olarak şirket ortaklarına kullandırıldığının kabulü ile cezalı tarhiyat yapılmış ise de, tarhiyatın dayanağı vergi inceleme raporunda, verilen sipariş avansları hesabında kayıtlı tutarların ticaret hacmine göre şirketin hesabında bulunduğuna, şirket hesabından çekildiğine, ortakların hesabına aktarıldığına veya başka hesaplara aktarıldığına, söz konusu tutarların hangi amaçla hesapta bulundurulduğuna ilişkin herhangi bir belge ve somut verinin bulunmadığı gibi hesap hareketlerine ilişkin olarak yapılmış bir araştırmaya ilişkin bilgi ve belgelerin de yer almadığı görüldüğünden, verilen sipariş avansları hesabında yer alan tutarların ortaklara faizsiz kullandırıldığı varsayımıyla düzenlenen vergi inceleme raporuna istinaden salınan vergi ziyaı cezalı katma değer vergisinde ve kesilen özel usulsüzlük cezasında hukuka uyarlık bulunmamaktadır.’ Şeklinde hüküm verdiği görülmüştür.

IV-SONUÇ

Yasal mevzuat açıklamaları ve Danıştay kararları göz önüne alındığında; bilançoda yer alan herhangi bir kalemin şişkin ve hareketsiz olması sebebiyle adatlandırma yapılarak vergilendirilmemesi ve 159-Verilen Sipariş Avansları hesabının ise hareketsiz ve şişkin olması halinde sadece ilişkili kişilerle yapıldığının tespit ve ispatı halinde adatlandırmak suretiyle stopaj gelir vergisi yönünden tarhiyatların önerilebileceği gerekmektedir. 

KAYNAKÇA

- Vergi Denetim Kurulu Vergi İncelemelerinde Uygulama Birliği Sağlama ve Koordinasyon Genelgesi

- Danıştay Kararı

- Vergi Denetim Kurulu Vergi İnceleme Rehberi

18.04.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.