Doç. Dr. Ahmet Gökgöz
İBA Eğitim ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş.
ahmetgokgoz@ibakademi.com

TFRS Çerçevesinde Sabit Kıymetler Hem Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulup Hem de Expertiz Yaptırılabilir mi?

Muhasebe sistematiği içerisinde sabit kıymet olarak tabir edilen varlıklar “duran varlıklar” içerisinde sunulan bir yıldan uzun süre şirket aktifinde tutulması planlanan maddi veya maddi olmayan duran varlık, yatırım amaçlı gayrimenkul gibi varlıkları ifade etmektedir. Sabit kıymetler yapıları gereği parasal olmayan kalemler olup enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

Peki TFRS çerçevesinde enflasyon düzeltmesine tabi tutulan sabit kıymetler aynı zamanda expertiz yaptırılarak değerlemeye tabi tutulabilir mi? Evet tutulabilir. Bu soruya verilen “evet” cevabını daha sağlam zemine oturtmak için söz konusu sabit kıymetler enflasyon muhasebesi olmadığı dönemlerde nasıl değerlemeye tabi tutuluyordu, öncelikle bu konuya bakalım.

İşletmelerin duran varlıkları arasında yer alan sabit kıymetler ve TFRS çerçevesinde değerleme esaslarını başlıklar altında açıklamak yerinde olacaktır.

• Maddi Duran Varlıklar: TMS 16 çerçevesinde maddi duran varlıklar “maliyet modeli” veya “yeniden değerleme modeli” ile raporlanır.
• Maddi Olmayan Duran Varlıklar: TMS 38 çerçevesinde maddi olmayan duran varlıklar “maliyet modeli” veya “yeniden değerleme modeli” ile değerlenir. Ancak maddi olmayan duran varlıklarda yeniden değerleme modelini uygulamak kolay değildir. Çünkü TMS 38 maddi olmayan duran varlığın değerlenmesi için aktif bir piyasanın varlığını şart koşmaktadır.
• Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller: TMS 40 çerçevesinde yatırım amaçlı gayrimenkuller “maliyet modeli” veya “gerçeğe uygun değer modeli” ile raporlanır.
• Kullanım Hakkı Varlıklar: TFRS 16 çerçevesinde kullanım hakkı varlıklar “kira yükümlülüklerinin bugünkü değeri” veya “diğer yöntemler” ile raporlanır. Diğer yöntemlerden kastedilen; eğer kullanım hakkı varlık bir bina ise şirket aynı amaçla elde tuttuğu kendi binalarını yeniden değerleme modeli ile değerliyorsa, kullanım hakkı varlık olarak aktifleştirdiği kiralık binasını da yeniden değerleme modeliyle değerleyebilir.

Şimdi yukarıda saydığımız sabit kıymetlerin enflasyon muhasebesi döneminde değerleme esaslarının nasıl olacağını açıklayalım.

Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar: Eğer işletme maddi ve maddi olmayan duran varlıklarını politika olarak “yeniden değerleme modeli” ile sunuyorsa, enflasyon muhasebesi döneminde şu yolu takip edecektir. Enflasyon düzeltmesinin açılış yılı olan 31 Aralık 2021 tarihinde özkaynak içinde sunduğu maddi ve maddi olmayan duran varlık yeniden değerleme artışları kalemini geçmiş yıllar kârlarına transfer ederek kapatır. 31 Aralık 2022 tarihine gelindiğinde maddi ve maddi olmayan duran varlıklarını 31 Aralık 2021’den 31 Aralık 2022’ye endeksleyerek enflasyon düzeltmesini yapar ve etkiyi gelir tablosuna “net parasal pozisyon kazanç veya kayıp” kalemine yansıtır. Sonra 31 Aralık 2022 expertiz raporuna bakar. 31 Aralık 2022 tarihi itibariyle söz konusu varlığın expertiz değeri enflasyona göre düzeltilmiş değerinin üzerindeyse, bu farkı yeniden değerleme artışı kalemine yansıtarak özkaynak içerisinde sunar. Eğer tam tersi ise expertiz değeri enflasyonda göre düzeltilmiş değerinin altındaysa bu durumda değer düşüklüğü var demektir ve yeniden değerleme fonu olmadığı için gelir tablosuna değer düşüklüğü karşılığı gideri olarak yansıtır. 31 Aralık 2023 tarihinde de 2022 yılındakine benzer şekilde devam edilir. Bu durumda enflasyon düzeltmesi dönemlerinde özkaynaklarda 2021 yılında yeniden değerleme artışı kalemi yer alamazken 2022 ve 2023 yıllarında expertiz yapılmışsa yer alabilir.

Yatırım Amaçlı Gayrimenkuller: Şirket yatırım amaçlı gayrimenkullerini “gerçeğe uygun değer modeli” ile değerliyorsa her yıl gayrimenkullerini expertiz yaptırır ve değerleme farklarını gelir tablosuna gerçeğe uygun değer artış kârı veya azalış zararı kalemine yansıtır. Enflasyon düzeltmesi için açılış yılı olan 31 Aralık 2021 tarihinde expertiz değeri ile raporlanır. 31 Aralık 2021 tarihi itibariyle enflasyona göre düzeltilmiş değerlerini hesaplamaya gerek yoktur. Zaten 2021 gelir tablosu sunulmayacağı için değer farkının içindeki enflasyonun ayrıştırmaya gerek olmayacaktır. Sonrasında 31 Aralık 2021 expertiz değeri 31 Aralık 2022 tarihine endekslenerek ortaya çıkan enflasyon farkı gelir tablosuna “net parasal pozisyon kazanç veya kayıp” kalemine yansıtılır. Enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra expertiz değerine bakılır ve enflasyona göre düzeltilmiş değeri ile expertiz değeri arasındaki fark gelir tablosunda “gerçeğe uygun değer artış veya azalışı” kaleminde raporlanır. 2023 yılında da 2022 yılına benzer şekilde hareket edilir.

Kullanım Hakkı Varlıklar: TFRS 16 çerçevesinde kullanım hakkı varlıklar yeniden değerleme modeliyle raporlanmışsa kullanım hakkı varlıklar değerleme farkları, özkaynak içinde “kullanım hakkı varlıklar yeniden değerleme artışları” kaleminde sunulur. Maddi duran varlıklara benzer şekilde 2021 yılında kullanım hakkı varlıklar yeniden değerleme artışları geçmiş yıllar kârları kalemine aktarılır. Sonrasında kullanım hakkı varlıklar 31 Aralık 2021 tarihinden 31 Aralık 2022 tarihine endekslenerek enflasyon farkı gelir tablosuna “net parasal pozisyon kazanç veya kayıp” kalemine yansıtılır. Eğer 31 Aralık 2022 tarihinde değerleme raporu varsa kullanım hakkı varlıkların 31 Aralık 2022 tarihli expertiz değeri ile enflasyona göre düzeltilmiş değeri arasındaki olumlu fark özkaynak içindeki “kullanım hakkı varlıklar yeniden değerleme artışları” kaleminde sunulur. Eğer olumsuz bir fark çıkarsa kullanım hakkı varlıklar değer düşüklüğüne uğramış demektir ve bu tutar için karşılık ayrılarak gelir tablosuna yansıtılır. 2023 yılında da 2022 yılındaki işlemlere benzer şekilde hareket edilir.

12.02.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.