Ahmet Ağar
Sosyal Güvenlik Müşaviri
agarahmet@turmob.org.tr

Çalışan Kadınların Hamilelik ve Doğum Sonrası Hakları İle İlgili Bilinmesi Gerekenler

I- GİRİŞ:

Anayasamızın, Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı ile ilgili maddesinde, “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.” hükmü bulunmaktadır. Anayasamızın bu hükmüne göre;
Bir işverene bağlı olarak hizmet akdiyle çalışanların çalışma şartlarına ilişkin hak ve sorumlulukları, 4857 sayılı İş Kanunu’nda ve ilgili yönetmeliklerde düzenlenmiştir. İş Hukuku uygulamalarında çalışanların çalışma şartları belirlenirken aynı zamanda çalışma hayatının özel yaşama uyum sağlaması ve işçilerin dinlenebilmesi amacıyla izin hakkı tanınmıştır.

Yasalarla belirlenmiş olan izin hakları dışında, işçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmeleriyle yasalara uygun bir biçimde izin hakları düzenlenebilirken, bunların dışındaki izinler işçinin talebine bağlı olarak işverenin rızasıyla da verilebilmektedir.

Bu makalenin konusu, çalışan kadın işçilere, hamilelik süresinde periyodik kontrolleri için, doğum öncesi ve sonrası sürelerde ücretli izin hakları, süt izni, ücretsiz doğum izni, kısmi çalışma ve yarım çalışma gibi çeşitli izin uygulamaları ve bu konuda işverenlerin yasal sorumlulukların neler olduğu ile ilgili açıklamalar olacaktır.

II- Çalışan Kadınların Doğum Öncesi ve Sonrası İzin Hakları:  

İş Kanunu’na göre, çalışan kadınların hamilelik ve doğum sonrası analık hali çalışma ve izin süreleri belirlenmiş olup, kadın çalışanlara hamilelik süresince periyodik doktor kontrollerine gitmek isteyenlere izin verilmesi gerekir. Bu izin sürelerinde işçinin ücretinde kesinti yapılamaz. Hamilelik sürecinde doktor tarafından gerekli görülmesi halinde kadın işçinin sağlığına elverişli daha hafif işlerde çalıştırılması gerekir. Doktor raporuna istinaden, kadın işçinin sağlığına daha uygun bir işte çalıştırılması, çalışma koşullarının hafifletilmesi zorunludur. İşverenin, işçinin sağlığını gözetmesi gerekir. İşin hafifletilmesi sebebiyle işçinin ücretinden herhangi bir indirim yapılamaz.

III-  Analık İzin Hakkı Ve Ücretsiz İzin Süreleri:

1- Analık İzin Hakkı: Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmaması şarttır. Çoğul hamilelik halinde doğumdan önce çalıştırılamayacak süreye 2 hafta eklenmektedir. Ancak, sağlık durumunun uygun olduğunun doktor raporuyla belgelendirilmesi halinde kadın işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilecektir. Bu durumda, kadın işçinin çalışmadığı süreler doğum sonrası sürelere eklenecektir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı süreler, doğum sonrası sürelere eklenerek kullandırılacaktır.

Analık izninde belirtilen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler doktor raporu ile belirtilmelidir.

2- Çalışma Süresinin Yarısı Kadar Ücretsiz İzin Hakkı: Analık izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde;

-Birinci doğumda 60 gün,

-İkinci doğumda 120 gün,

-Sonraki doğumlarda 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Ancak, çocuğun engelli doğduğunun doktor raporu ile belgelendirilmesi halinde bu süre 360 gün olarak uygulanacaktır.

3- Altı Aya Kadar Ücretsiz İzin Hakkı: Kadın işçiye, analık izninin bitiminden itibaren isteği halinde altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Altı aya kadar kadın işçiye verilecek ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacaktır.

4- Doğum (Rapor) parası alabilmek için doğum yapan kadının, doğumdan önce bir yıl içinde en az 90 gün sigortalı olarak çalışmış olması, doğum izni başlamadan önce işyerinde sigortalılığının devam ediyor olması ve raporlu olduğu sürece işyerinde çalışmaması şarttır.

IV- Doğumdan Sonra İşe Başlayan Kadın İşçilere Verilecek Süt İzni:

  Doğumdan sonra işe başlayan kadın işçilere, bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1.5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

 V- Kısmi Süreli Çalışmanın Süresi, Şekli, Şartları Ve Çalışma Yapılacak İşler:

1- Kısmi Süreli Çalışma Talebinin Unsurları: Kadın işçi, analık izninin, çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz iznin veya altı aya kadar ücretsiz iznin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilecektir. Kısmi süreli çalışma talebi, altı aya kadar ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilecektir. Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmamaktadır. Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilmelidir.

2- Kısmi Süreli Çalışma Talebinin Unsurları: İşçinin kısmi süreli çalışma talebinde, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih ile tüm iş günlerinde çalışılacak olması halinde çalışmanın başlama ve bitiş saatleri, haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması halinde ise tercih edilen iş günleri yer alır. İşçi, eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi süreli çalışma talebine eklemek zorundadır. İşçinin kısmi süreli çalışma talep dilekçesi, işveren tarafından işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır.

3- Kısmi Süreli Çalışma Talebinin Şartları: Ebeveynlerden birinin çalışmaması halinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Ancak ebeveynlerden birinin çalışma şartları;

-Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi,

-Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi halinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması,

Usulüne uygun olarak yapılan kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından karşılanır. Talebin karşılığı işçiye yazılı olarak bildirilir. İşveren tarafından işçiye cevap verilmemesi halinde, talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanır.

Tam Süreli Çalışmaya Geçiş: Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilir. Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene an az bir ay önce yazılı olarak talebini bildirmek zorundadır. İşçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde yerine alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir.

Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenecektir. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

VI- SONUÇ:

-Çalışan Kadın işçilere, hamilelik süresince periyodik kontrolleri için, doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere 16  hafta ücretli doğum izni hakları, bu sürenin dolmasından sonra işveren tarafından 6 aya kadar ücretsiz, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz haftalık analık izni kullanma hakları bulunmaktadır.

-Analık izninin bitiminden itibaren ise, çocuğun sağ olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere, istekleri halinde 60 gün ila 360 güne kadar (1.çocukta 60, 2.çocukta 120, sonrakilerde 180, çoğul gebelikte ilave 30’ar gün, engelli doğumda 360 gün) değişen sürelerle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.

- Analık izninin bitiminden itibaren kadın işçi bir ikinci yol olarak, isteği halinde 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilecektir. 6 aya kadar ücretsiz izin hakkından, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden biri veya evlat edinen de yararlanabilecektir.

-Diğer yandan işçi, analık izninin, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar kullanılan ücretsiz iznin veya 6 aya kadar kullanılan ücretsiz iznin bitiminden itibaren, çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar herhangi bir zamanda kısmi zamanlı çalışma talebinde bulunabilecektir. Bu talep en az bir ay önceden işçi tarafından işverene yazılı olarak yapılacak ve işveren bu talebi en geç bir ay içinde karşılamak zorundadır. İşverenin talebe sessiz kalması ya da cevap vermemesi halinde, işçinin dilekçesinde belirtilen tarih itibariyle kısmi zamanlı çalışma hakkı doğmuş sayılacaktır.

Çalışan tüm kadın işçilerin ve bunları çalıştıran işverenlerinin, yukarıda açıklamaya çalıştığım bu yasal mevzuata uymaları gerektiğini özellikle belirtmek isterim.

26.09.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.