Abdullah Kiraz
Yeminli Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
Gelir İdaresi E. Başkan Yardımcısı V.
abdullah.kiraz@kirazymm.com

Kurumlar Vergisi Beyannamesinde İstisna Kazançlar Yönünden Son Kontroller Yapıldı Mı?

2021 yılına ilişkin kazançlar üzerinden bireylerin vergi beyannameleri geçen Mart ayında verildi, içinde bulunduğumuz Nisan ayı ise şirketlerin, kurumların 2021 yılında elde ettikleri kazançlara ilişkin Kurumlar Vergisi Beyannamelerinin verildiği ay.

Beyannamelerin hazırlanmasına ilişkin çalışmaların büyük kısmı esasen 2021 yılı dördüncü dönem Geçici Vergi Beyannamelerinin verilmesi ile birlikte yapılmış oldu. Ancak, nihai ve son hesabı ortaya koyacak olan beyanname Yıllık Kurumlar Vergisi Beyannamesi. Geçici vergi beyannamesi, adından da anlaşılacağı üzere geçici bir beyan, kesin olan beyan ise her yılın Nisan ayında verilen Yıllık Kurumlar Vergisi beyannamesidir. Geçici Vergi Beyannameleri ile beyan edilip ödenen geçici kurumlar vergileri, Nisan ayında verilecek nihai mahiyetteki Yıllık Kurumlar Vergisi Beyannamesi üzerinden hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup edilerek kalan tutarın bulunması halinde ilave ödeme yapılacak, yıl içinde geçici olarak ödenmiş olan geçici vergi tutarları nihai kurumlar vergisi tutarından fazla olması halinde ise vergi iadesi alınması gündeme gelecektir.

Bugünkü yazımız, yine daha önceki yazılarımızda olduğu gibi önemli bir takım hatırlatmaları yapan mahiyette.  

Beyannamelerde kurum kazancından indirim olarak yararlanılan/yararlanılacak istisna kazançların yararlanma durumunun sıhhati ve vergi uygulamaları bakımından iptal edilmemesi bakımından, mevzuat düzenlemelerinin detaylarında yer alan önemli açıklamaları dikkate alarak, kurumların Kurumlar Vergisi Beyannamesinin verilmesinden önce,  kazancın özel fon hesabına alınması veya  kazancın Türkiye’ye transfer edilmesi  zorunluluğu hakkında hatırlatmalarımızı yapacağız.

İstisna Kazançlarla İlgili Olarak Kurumlar Vergisi Beyan Tarihine kadar Muhasebe Kayıtlarında Yapılması Gereken Özel Fon Hesabına Alınma İşlemleri İle Kazançların Türkiye’ye Transfer Zorunluluğu

Kurumların bir hesap döneminde gerçekleştirmiş oldukları faaliyetlerden elde ettikleri KAZANÇ’ların bir kısmı gerek mükerrer vergilendirmeyi önlemek gerek kurumların mali yapılarını güçlendirilmesine imkan sağlamak ve gerekse bir takım faaliyetlerin yapılmasını teşvik etmek amacıyla söz konusu faaliyetten elde edilen kazancın tamamen veya kısmen vergi dışı bırakıldığı durumlar KURUMLAR VERGİSİNDEN İSTİSNA OLAN KAZANÇLAR olarak vergi kanunlarında yer verilmiştir.

Bu minvalde Kurumlar vergisine tabi olan kurumların, hangi kazançlarının kurumlar vergisinden istisna olduğu 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nda ve diğer özel kanunlarda düzenlenmektedir.

İstisna olduğu belirtilen kazançların, kurumlar vergisinin hesabında beyannamede bildirilen ticari kazanç toplamından indirilebilmesi için kanun veya idari düzenlemelerde (1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği) bu kazanç tutarının;  muhasebe kayıtlarında diğer kazanç unsurlarından ayrımı yapılabilmesini ve mevzuatta öngörülen işlemlere tabi tutulup tutulmadığının defter kayıtları üzerinden anlaşılabilmesini sağlamak bakımından, kazanç tutarının muhasebede ÖZEL BİR FON HESABINA alınmasını ya da söz konusu kazanç tutarının TÜRKİYE’YE TRANSFER EDİLMESİNİ şart koştuğu istisna uygulamaları bulunmaktadır. Bu şartların sağlanması istisna uygulanması için zorunlu kılınmakta, yerine getirilmediği durumlarda ise var olan yararlanma hakkı ortadan kalkmaktadır.

Bu şekilde kazancın ayrıca muhasebe kayıtlarında özel bir fon hesabına alınması ya da kazancın Türkiye’ye transfer edilmesini şart koşan, kurumlar vergisinden istisna uygulamalarına aşağıda ana başlıklar itibariyle yer veriyoruz.

1- Yurt dışı iştirak kazançları istisnasında KAZANCIN TÜRKİYE’YE TRANSFER EDİLMESİ ZAMANI:

Kanuni ve iş merkezi yurtdışında bulunan anonim veya limited şirket şeklindeki kurumların ödenmiş sermayelerinin en az % 10’una ve kesintisiz en az 1 yıl süreyle sahip olarak iştirakte bulunan Türkiye’deki tam veya dar mükellef kurumların, iştirak edilen kurumun yurtdışında en az % 15 oranında gelir veya kurumlar vergisi yüküne sahip olması koşuluyla, bu kurumlardan elde ettikleri iştirak kazançları (elde edilen kar payları) kurumlar vergisinden istisnadır.

Ancak bu kazanca istisna hükümlerinin uygulanabilmesi, daha sonradan iptal olunmaması, cezai durumla karşılaşmamak adına; iştirak kazancının elde edildiği hesap dönemine ilişkin kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihe kadar Türkiye’ye transfer edilmiş olması zorunluluğu bulunmaktadır.

Bu kazançların kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin sonuna kadar Türkiye’ye transfer edilmeyen kısmı istisnadan yararlanamayacaktır.  Türkiye’ye bu süre içinde transfer edilmeyen yurt dışı iştirak kazançları, daha sonraki yıllarda Türkiye’ye transfer edilse dahi anılan istisnadan yararlanamayacaktır.  Türkiye’ye transfer edilen yurt dışı iştirak kazançlarının, Türk Lirasına çevrilme zorunluluğu bulunmamaktadır.

2- Taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan hakları satış kazancı istisnasında ÖZEL FON HESABINA ALINMA ZAMANI:

 Kurumların en az 2 yıl süreyle aktiflerinde kayıtlı bulunan taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançlar diğer özel koşulları karşılaması şartıyla kurumlar vergisinden istisnadır.  

İstisnanın amacı, kurumların bağlı değerlerinin ekonomik faaliyetlerde daha etkin bir şekilde kullanılmasına olanak sağlanması ve kurumların mali bünyelerinin güçlendirilmesidir.  Bu değerlerin satışından elde edilecek kazancın istisnadan yararlanan kısmının, pasifte özel bir fon hesabına alınması ve satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar söz konusu fon hesabında tutulması gerekmektedir.  Bu çerçevede, fon hesabına alınma işleminin, satışın yapıldığı yılı izleyen hesap döneminin başından itibaren kazancın beyan edildiği döneme ait kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar yapılması gerekmektedir.

Anılan istisnadan geçici vergi dönemleri itibarıyla da yararlanılması mümkün olup belirtilen süre zarfında söz konusu kazancın fon hesabına alınmaması durumunda, kurumlar vergisi beyannamesinde istisnadan yararlanılabilmesi mümkün olmadığı gibi geçici vergi dönemleri itibarıyla yararlanılan istisna nedeniyle zamanında tahakkuk etmeyen vergilerden kaynaklanan vergi ziyaı cezası ve gecikme faizinin ayrıca aranacaktır.

İstisna, satış kazancının belli bir oranına uygulandığından (taşınmaz satış kazancında % 50, iştirak hisseleri ile kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançta % 75 oranında), kazancın tamamının fon hesabına alınma şartı bulunmayıp, sadece istisnadan yararlanan kazanç kısmının söz konusu fon hesabına alınması yeterlidir. İstisnadan yararlanması öngörülen kazanç kısmı özel fon hesabına alınan kazanç kısmından büyük olamayacaktır.  

3- Yurt dışı şube kazançları istisnasında kazancın TÜRKİYE’YE TRANSFER EDİLMESİ ZAMANI: Kurumların yurt dışında bulunan iş yerleri veya daimi temsilcileri aracılığıyla elde ettikleri kurum kazançları, doğduğu ülke vergi kanunları uyarınca en az %15 oranında gelir ve kurumlar vergisi benzeri toplam vergi yükü taşıması (kazancın elde edildiği yurtdışı şirketin ana faaliyet konusunun, finansal kiralama dahil finansman temini, sigorta hizmetlerinin sunulması veya menkul kıymet yatırımı olması durumunda, bu kazançların doğduğu ülke vergi kanunları uyarınca en az Türkiye’de uygulanan kurumlar vergisi oranında (%20) gelir ve kurumlar vergisi benzeri toplam vergi yükü taşıması)  ve kazancın elde edildiği hesap dönemine ilişkin yıllık kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihe kadar Türkiye’ye transfer edilmiş olması şartıyla kurumlar vergisinden istisna edilmiştir.

Bu kazançların kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin sonuna kadar Türkiye’ye transfer edilmeyen kısmı istisnadan yararlanamayacaktır. Türkiye’ye bu süre içinde transfer edilmeyen yurt dışı şube kazançları, daha sonraki yıllarda Türkiye’ye transfer edilse dahi anılan istisnadan yararlanamayacaktır. Türkiye’ye transfer edilen yurt dışı iştirak kazançlarının, Türk Lirasına çevrilme zorunluluğu bulunmamaktadır.

4- Sat-Kirala-Geri Al işlemlerinden doğan kazançlar istisnasında kazancın ÖZEL FON hesabına alınma süresi:     

6728 sayılı Kanunun 56 ncı maddesiyle Kurumlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin birinci fıkrasına eklenen (j) bendiyle, her türlü taşınır ve taşınmaz malların 6361 sayılı Kanun kapsamında geri kiralama amacıyla ve sözleşme sonunda geri alınması şartıyla, kurumlar tarafından finansal kiralama şirketleri, katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarına satışından doğan kazançlar ile bu kurumlarca söz konusu varlıkların devralındığı kuruma kira süresi sonunda devrinden doğan kazançlara yönelik istisna uygulaması düzenlenmiştir.

Bu varlıkların satışından elde edilecek istisna kazancın, kiracı tarafından pasifte özel bir fon hesabına alınması gerekmektedir. Bu çerçevede, fon hesabına alınma işleminin, kiracılarca varlıkların kiralayanlara satışının yapıldığı yılı izleyen hesap döneminin başından itibaren kazancın beyan edildiği döneme ait kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar yapılması gerekmektedir.

Anılan istisnadan geçici vergi dönemleri itibarıyla da yararlanılması mümkün olup belirtilen süre zarfında söz konusu kazancın fon hesabına alınmaması durumunda, kurumlar vergisi beyannamesinde istisnadan yararlanılabilmesi mümkün olmadığı gibi geçici vergi dönemleri itibarıyla yararlanılan istisna nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergilerden kaynaklanan vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ayrıca aranacaktır. İstisna, satış kazancının %100’üne uygulandığından, kazancın tamamı belirtilen tarihe kadar fon hesabına alınması gerekmektedir.

5- Kira sertifikası ihracı amacıyla her türlü varlık ve hakların satışından doğan kazançlar istisnasında kazancın ÖZEL FON hesabına alınma süresi:   

6728 sayılı Kanunun 56 ncı maddesiyle Kurumlar Vergisi Kanununun 5 inci maddesinin birinci fıkrasına eklenen (k) bendiyle, her türlü varlık ve hakların, kaynak kuruluşlarca, kira sertifikası ihracı amacıyla ve sözleşme sonunda geri alınması şartıyla varlık kiralama şirketlerine satışı ile varlık kiralama şirketlerince bu varlıkların devralındığı kuruma satışından doğan kazançların kurumlar vergisinden istisna olmasına yönelik düzenleme yapılmıştır.

Bu istisna uygulamasından; 6362 sayılı Kanun kapsamında kira sertifikası ihracı amacıyla ve sözleşme sonunda geri alınması şartıyla varlık ve haklarını varlık kiralama şirketlerine devreden kurumlar vergisi mükellefleri ile bu varlık ve hakları, devraldıkları kurumlara sözleşme süresi sonunda devreden varlık kiralama şirketleri
yararlanabilecektir.

Kira sertifikası ihracına dayanak teşkil eden varlık ve hakların satışından elde edilecek istisna kazancın, kaynak kuruluş tarafından pasifte özel bir fon hesabına alınması gerekmektedir.  Bu çerçevede, fon hesabına alınma işleminin, kaynak kuruluşlarca varlık ve hakların varlık kiralama şirketlerine satışının yapıldığı yılı izleyen hesap döneminin başından itibaren kazancın beyan edildiği döneme ait kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar yapılması gerekmektedir.

Anılan istisnadan geçici vergi dönemleri itibarıyla da yararlanılması mümkün olup belirtilen süre zarfında söz konusu kazancın fon hesabına alınmaması durumunda, kurumlar vergisi beyannamesinde istisnadan yararlanılabilmesi mümkün olmadığı gibi geçici vergi dönemleri itibarıyla yararlanılan istisna nedeniyle zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergilerden kaynaklanan vergi ziyaı cezası ve gecikme faizi ayrıca aranacaktır.  İstisna, satış kazancının %100’üne uygulandığından, kazancın tamamı fon hesabına alınacaktır.   

Görüleceği üzere esasen muhasebe kayıtları bakımından şekli ve hesaplar arası bir aktarım mahiyetinde olan istisna kazancın özel fon hesabına alınması işlemi ile istisnaya ilişkin diğer bütün şartları sağlayan bir kazancın Türkiye’ye transfer işleminin kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinden önce yapılması, sonrasına bırakılmaması son derece önem arz etmektedir.  Kurumlar vergisi beyanname verme süresi geçmeden, belirttiğimiz istisna kazançlar ile ilgili olarak şirketlerin muhasebe birimlerinin son kontrolleri yapması ve gerekli muhasebe aktarım işlemleri ile kazancın Türkiye’ye transfer işlemlerini gerçekleştirmeleri için son günlerin içindeyiz. 2021 yılına ilişkin kurumlar vergisi beyannamesinin verilme süresinin son günü Gelir İdaresi Başkanlığı’nın yayımladığı vergi takvimine göre 5 Mayıs 2022 ( beyanname verme süresinin son günü olan 30 Nisan 2022 ila 4 Mayıs 2022 günleri hafta sonu ve Ramazan Bayramına rastladığından, beyanname süresi 5 Mayıs 2022 olarak ) duyurulmuştur.

16.04.2022

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.