İçeride Keynes, dışarıda Smith! / Deniz Gökçe

Global kriz birçok ülkede 1930’lu yıllara benzer şekilde 'korumacılık' (protection) iştahını kabartıyor. Ancak korkmayalım : 1930'lu yıllarda gerçekleşenlerin bir kere daha tekrar edilmesi aslında pek olası değil.
Nitekim Kasım 2008 tarihinde toplanan G-20 ülkeleri korumacılığı reddetmek, finansal belirsizlik ortamında kapanarak içeriye dönmek, uluslar- arası yatırım veya ticarete engeller üretmemek, yeni ihracat sınırlamaları icat etmemek ve DTÖ ilkeleri ile çelişen ihracatı teşvik adımları atmamak için ortak söz vermişlerdi. Tabii geçmişle bakılırsa söz vermek bir şey, icraat ayrı bir şey.
Hatırlanırsa 1930 yılında o zamanki dünya liderleri de korumacılığın aşırı maliyetini bilen insanlardı. Eylül 1929 tarihinde League of Nations (o zamanın Birleşmiş Milletler'i) bir gümrük tarifeleri barışı tavsiye etmiş ve 2-3 yıl sürecek 'gümrük tarifeleri dondurma' kararı alınmıştı. Bu nedenle 5 ay sonra bir konferans başlatılmış, ancak emtia fiyatlarının hızla düşüşü, özellikle Doğu ve Orta Avrupa ülkelerinin tarım fiyatlarındaki hızlı çöküş karşısında tarımda korumacılığa girişmeleri, gümrük tarifelerini dondurma girişimini sabote etmişti. 1931 ve 1932 yıllarında nerede ise tüm ülkeler gümrük tarifelerini yükseltmiş, para sistemi değiştirilmiş, altın ve sabit kurdan çıkılmış ve devalüasyonlar başlamış, ve 'beggar thy neighbour' adı verilen bu korumacı politikalar sonucu, mal değil işsizlik ihraç edilirken, dünya ticareti çökmüş ve global depresyon azmıştı.
Bu dönemde işbirliği yapılamamasında ABD'nin büyük katkısı olmuştu. ABD League of Nations üyesi değildi ve dünyada liderlik yapmaya ve işbirliğine de girişmemişti. Sonuçta tarım kesimini korumak için çıkartılan bir düzenleme 1930 yılında her alanda dev gümrük tarifleri konmasına yol açtı. ABD'de gündeme gelen Hawley-Smoot Act çerçevesindeki gümrük tarifeleri tüm ülkelerin karşılık vermesi ile dünyayı işbirliğinden koparıyordu (binlerce iktisatçı karşı çıkmıştı). Sonuçta dünya büyük bir durgunluğa düşerken, dünya ticareti yarıya iniyor ve korumacılık büyük depresyonun en önemli nedenlerinden biri oluyordu. Dünya yıllar sonra toparlanırken de gümrük tarifeleri kolay kolay gerilemiyor, aşağıya inmiyor, dünya ticareti 1930'lu yılların sonuna gelinirken 1929 düzeyini aşamıyordu. Ancak yeni düzen GATT sonrası girişimler dünya ticaretinin yeniden toparlanmasına yol açıyordu.
Bu nedenle G-20'nin 2008 yılında gündeme getirdiği korunmacılığa direnme ilkesi çok önemli. Üstelik bugün, eldeki politika seçenekleri açısından 1930'lu yıllardan çok farklı bir ortam var.
O zaman altın para sistemi nedeni ile para politikası etkili olamıyordu. Ülkelerin korumacılığa kalkışmalarının biraz da eldeki makroekonomik politika alternatiflerinin sınırlı olmasından kaynaklandığını söylemek de mümkün. Ayrıca 1930'lu yıllarda gümrük duvarları örenler, hiçbir uluslararası anlaşmayı ihlal etmiyorlardı, çünkü anlaşma yoktu. Bugün ise sınırlama getiren DTÖ kararları var. Üstelik hızla artmış olan yabancı yatırımlar da dünya üretimini, son derece uluslararası hale getirmiş durumda. Uluslararası yatırımlar, gümrük tarife savaşının önündeki en önemli engel bile denilebilir. Ülke içindeki birçok şirket korumacılık talebinde bulunamıyor, çünkü rakipleri de ülke içinde üretim yapmakta. Tabir caizse, bugün artık herkesin eli herkesin cebinde olduğundan konuya farklı bakılmak zorunda!
Gene de dünya liderleri konuya önem vermek zorundalar ve sekiz yıl önce başlamış ama son dönemde durmuş olan Doha Round DTÖ görüşmelerini acilen sonuçlandırmak yoluna gitmek en akıllı yaklaşımdır.
Bugün birçok uzman ve ülke içi makroekonomik politikalarda 'Keynes' ekonomisi uygulamak, ama ülkenin dışında ise, zorluklar ve direniş de olsa, 'Smith' ilkelerine tutunmanın krizdeki dünya için en iyi alternatif olduğunu düşünmektedirler. Ancak konunun uzmanları DTÖ ve IMF işbirliği ile tüm ülkelerin gümrük tarifeleri ve tarife dışı engel yaklaşımlarının mevcut DTÖ kuralları ile uyumluluğunun takip edilebilmesi için yeni bir 'hafiye' yapı kurulmasını da şiddetle tavsiye etmekteler. Yarın biraz daha pratik bir yaklaşım içine girecek ve şu andaki gümrük tarifelerinin durumunu aktarmaya çalışacağız. Acaba gümrük tariflerini önemli ölçüde artırmak için olanak var mı, bakacağız!

(Kaynak: Akşam Gazetesi | 27.02.2009)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.