Uzlaşmanın aksaklıkları / Bumin Doğrusöz

Haklarında re'sen, ikmalen veya idarece cezalı vergi tarhiyatı yapılanlara, yargı yolu dışında tanınan bir diğer başvuru yolu da Vergi Usul Kanunu'nun 376. maddesinden sonra gelen ek maddeleri ile düzenlenmiş bulunan "uzlaşma" yoludur. Bu yol kimi yazarlara göre ihtilafların "barışçıl" çözüm yolu, kimilerine göre "idari" çözüm yoludur.
Kanun koyucu tarafından, ihtilafın iki tarafı arasında uzlaşma sağlanarak hem ihtilafın kısa yoldan çözümü hem de Hazine'nin alacağını bir an önce kesinleştirerek tahsilini sağlamak amacı ihdas edilen bu müessese ile aynı zamanda mükellefin özel durumunun ve ödeme gücünün de idarece nazara alınması sağlanmaya çalışılmıştır.
Uzlaşma müessesesinin bu amaçlara hizmet edip etmediğine ilişkin doktriner tartışmaların yanı sıra bu müessese, tarhiyat üzerinde idareye geniş takdir hakkı tanıması ve verginin yasallığı ilkesine aykırılığı bakımından da yoğun eleştiriler almaktadır. Gerek kanundaki düzenleniş şekli, gerekse uygulamada karşımıza çıkan eşitsiz sonuçlar, müesseseyi anayasaya aykırı kılan başlıca sebeplerdir.
Biz bu yazımızda, uzlaşma müessesesinin, anayasal değerlendirmesinden çok, yasal düzenlemelerin uygulamada yol açtığı sorunlara değinmek istiyoruz.
Uzlaşma görüşmelerinde uzlaşmanın temin edilememesi veya uzlaşmanın vaki olmaması halinde mükelleflerin yargı yine açıktır.
Uzlaşmaya müracaat ile duran dava açma süresi, uzlaşamama halinde, uzlaşmanın sağlanamadığına ilişkin tutanağın tebliğinden itibaren işlemeye devam eder. Süre, uzlaşmaya konu vergi ve cezaya ilişkin ihbarnamenin tebliğ tarihinden uzlaşmaya müracaat için geçen sürenin 30 günlük dava açma süresinden düşülmesinden sonra kalan süre kadardır. Ancak bu kalan sürenin 15 günden az olması halinde, dava açma süresi 15 gün olarak dikkate alınır.
Uzlaşma müessesesine başvuru olanağı kanunda, sadece re'sen, ikmalen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezaları için tanınmıştır. Özel usulsüzlük cezaları, usulsüzlük cezaları için uzlaşma talep edilemez.
Öte yandan mükellef veya vergi sorumlusunun fiilinin aynı zamanda hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektirmesi dolayısıyla vergi ziyaı cezasının üç kat kesildiği hallerde vergi ve ceza için uzlaşma yoluna müracaat edilemez.
Uzlaşma yolunun kapalı olduğu bu gibi haller, herhangi bir bilimsel gerekçeye dayanmadığı gibi, Vergi Usul Kanunu'nun kendi içerisinde de çelişkilere yol açmaktadır.
Örneğin usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezası tarhiyat öncesi uzlaşmaya konu edilebilirken tarhiyat sonrası uzlaşma konusu yapılmaktadır. Bu cezaların ya her iki uzlaşma yolunun dışında olması ya da her iki yolun da kapsamına alınması, tutarlılık gereğidir. Bu konudaki tutarsızlık, aşağıda değineceğim gibi hak kayıplarına da yol açabilmektedir.
Ayrıca vergi ziyaına yol açan fiilin hürriyeti bağlayıcı ceza ile yaptırıma bağlanmış fiillerden olması dolayısıyla üç kat cezaya bağlı olarak tarh edilen vergiler, uzlaşmaya konu edilememektedir. Fiilin hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren fillerden olup olmadığına karar verme yetkisi ceza mahkemesine aitken, bu yetkiyi idare kullanmakta ve uzlaşma yolunu kapatmaktadır. Bu da uygulamanın bir başka hukuka ayrılık yönünü oluşturmaktadır.
Üç kat vergi ziyaı cezasına bağlı tarhiyatlarda, uzlaşma müessesesinin amaçları nazara alındığında, uzlaşma yolunun kapatılması anlamlı gelmemektedir. Burada yasa koyucunun, hürriyeti bağlayıcı cezayı gerektiren filleri işleyenlerle idarenin masaya oturarak uzlaşmasını istemediği şeklinde bir gerekçe de ileri sürülemez.
Çünkü en önceleri kaçakçılık cezası kesilenlere uzlaşma yolu açıktı. Ancak bu düzenlemeler sırasında Yargıtay içtihadı, uzlaşma sağlanması halinde hürriyeti bağlayıcı cezaya hükmedilemeyeceği yolunda gelişince, vergi suçlarını işleyenlerin hürriyeti bağlayıcı cezadan kurtuluşunun önünü kesmek amacıyla bu gibi fiiller dolayısıyla yapılan tarhiyatlara karşı uzlaşma yolu kapatıldı.
Oysa yapılması gereken ve bugün getirilmesi gereken düzenleme, üç kat cezaya bağlı vergi tarhiyatlarına da uzlaşma yolunu açmak, ancak bu konuda sağlanacak uzlaşmanın ceza mahkemelerinde yapılacak yargılamaya ve verilecek cezaya etkisinin olmadığını kanunda hükme bağlamaktır. Bu yolla hem mükellef ile ihtilaf ortadan kalkar, ceza tutarı birçok halde ödenebilir hale gelir hem de Hazine alacağına daha çabuk kavuşmuş olur.
Öte yandan kendileri hakkında özel usulsüzlük cezası kesilen veya haklarında üç kat vergi ziyaı cezasına bağlı vergi tarhiyatı yapılan pek çok kişi, mevzuatın ayrıntılarına vâkıf olmadığından uzlaşma yoluna müracaat etmektedir. Uzlaşma komisyonlarınca bu müracaatların reddi yolunda verilen kararlar mükellefe tebliğ edildiğinde ise mükelleflerin dava yoluna gitme olanakları artık kalmamaktadır. Çünkü idari yargıda içtihat, yerinde olarak, uzlaşma yolunun kapalı olduğu hallerde uzlaşma yoluna başvurunun dava açma süresini durdurmayacağı yönünde oluşmuştur.
Uzlaşma müessesesinin düzeltilmesi gereken pek çok aksaklıkları vardır. Ancak hem mükellef nezdinde yanılgı ile hak kaybına yol açan hem de idare ile mükellef arasındaki ihtilafı sonlandırarak Hazine'ye bir an önce gelir teminini önleyen düzenlemelerin öncelikle gözden geçirilmesi ve üç kat vergi ziyaı cezalı tarhiyatlarla özel usulsüzlük cezası tarhiyatına karşı uzlaşma yolunun açılması gerekir.
Hatta bu konuda belki, yargı yolunun devam etmesi dolayısıyla henüz kesinleşmemiş bu tür cezalar için de geçmişe etkili bir düzenleme yapılabilir. Bunu niye mi şimdi söylüyorum. Duyduğuma göre maliye cephesinde bazı aksaklıklar için bir "Torba Kanun Tasarısı" hazırlanıyormuş. Belki orada bu sorun da çözülebilir. Neden olmasın?
Haklarında re'sen, ikmalen veya idarece cezalı vergi tarhiyatı yapılanlara, yargı yolu dışında tanınan bir diğer başvuru yolu da Vergi Usul Kanunu'nun...
( KB)

(Kaynak: Referans Gazetesi | 15.01.2009)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.