Serbest Bölgelerde Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uygulamaları

Serbest bölgeler, bir ülkenin ticaret düzenlemelerinin ve gümrük vergilerinin tam olarak uygulanmadığı, genellikle ihracata yönelik faaliyetlerin yoğunlaştığı özel ekonomik alanlarıdır. Bu anlamda, serbest bölgeler, dünya genelinde yaygın bir ekonomik kalkınma aracı olarak kullanılmaktadır.

Ülkemizdeki serbest bölge modeli de ihracata dayalı yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu  ve buna bağlı olarak çıkarılan Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği  ve diğer alt mevzuat ile düzenlenmiştir.

Bu bölgelerde, dış ticaretin ve yatırımın teşvik edilmesi amacıyla firmalara belirli yasal ve mali avantajlar sağlanmaktadır.

Sağlanan teşvik ve avantajlardan bazıları aşağıda  özet olarak belirtilmiştir.

Bölge Kurucu ve İşleticisi (BKİ) şirketlere sağlanan destekler

-Yeni kurulacak serbest bölgelerde, serbest bölgelerin işletilmesi ile ilgili faaliyetlerden elde edilen kazançlar, 30 yıl süreyle, gelir veya kurumlar vergisinden müstesnadır.

Münhasıran üretici kullanıcılara sağlanan destekler

Üretim konulu faaliyet ruhsatı kapsamında faaliyet gösteren serbest bölge kullanıcıların,

- Serbest bölgede imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançları, gelir ve kurumlar vergisinden müstesnadır.

-Serbest bölgede imal ettikleri ürünlerin FOB bedelinin en az %85’ini yurtdışına ihraç etmesi durumunda, bu kullanıcılar çalışan ücretlerindeki stopajdan istisnadır.

Tüm kullanıcılara sağlanan diğer destekler

 -Serbest bölgelerde kullanıcıların özel mülkiyetinde bulunan faaliyet gösterdiği binalar (kiraya verilmemek şartıyla) emlak vergisinden muaftır.

-Serbest bölgelere verilen hizmetler ve ihraç amaçlı yük taşıma işleri KDV’den istisnadır.

-Serbest bölge faaliyetleriyle ilgili olarak yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harç istisnasına tabidir.

-Serbest bölgelerde, bakım, onarım, montaj, demontaj, elleçleme, ayrıştırma, ambalajlama, etiketleme, test etme, depolama hizmeti alanlarında faaliyette bulunan ve hizmetin tamamını yurtdışına veren hizmet işletmelerinin kazançları gelir vergisi ve kurumlar vergisinden istisnadır.

İhtisas Serbest Bölgelerinde sağlanan ilave destekler

Serbest bölgelerde katma değeri yüksek, AR-GE yoğun ve yüksek teknolojili üretimin desteklenmesi amacıyla başlatılan İhtisas Serbest Bölgeleri projesi kapsamında 2635 sayılı İhtisas Serbest Bölgelerinde Sağlanacak Destekler Hakkında Karar ile aşağıdaki destekler sağlanmaktadır.

-İstihdam desteği: En fazla 10 (on) nitelikli personelin aylık brüt ücretleri, %50 oranında ve personel başına, aylık en fazla 1.250 ABD doları, yıllık en fazla 15.000 ABD Doları,

-Kira desteği; Arazi ve binalara ilişkin kira harcamaları, %50 oranında ve yıllık en fazla 75.000 ABD Doları,

Serbest Bölge İstatistikleri

Ticaret Bakanlığı verilerine göre Türkiye'de 2024 yılı itibarıyla 19 adet serbest bölge bulunmaktadır ve bu bölgeler, ticaret hacmi ve istihdam açısından önemli bir potansiyele sahiptir.

-Ticaret Hacmi: Türkiye'deki serbest bölgelerde, 2023 yılında toplam ticaret hacmi yaklaşık 30,8 milyar ABD doları seviyesindedir. Bu ticaretin büyük bir kısmı ihracata yöneliktir.

-İstihdam: Türkiye’de serbest bölgelerde yaklaşık 100.000 kişiye doğrudan istihdam sağlanmaktadır. Bu sayede, serbest bölgeler ülkedeki işsizlik oranlarını azaltıcı bir rol oynamaktadır.

-Yatırım: Serbest bölgelerde faaliyette bulunan firmaların yaklaşık %70’i yerli sermayeye sahipken, %30’u ise yabancı sermaye kaynaklıdır.

Serbest Bölgelerde İşçi Hakları ve İş Güvencesi

Faaliyet Ruhsatı olan ve Serbest Bölgede belli bir işyeri bulunan gerçek veya tüzel kişi işverenler ile bunların yanında çalışan işçiler, Türkiye’de yürürlükte olan iş mevzuatına hükümlerine tabidir.

Bu çerçevede, işten çıkarma süreçleri, kıdem tazminatı, ihbar süreleri, yıllık izin, çalışma süreleri, fazla çalışma gibi konular, Türkiye genelinde geçerli olan düzenlemelere tabidir. Bunun yanı sıra, serbest bölgelerde işçi sendikaları faaliyet gösterebilmekte ve işçilerin toplu iş sözleşmesi yapma hakları bulunmaktadır.

Serbest bölgelerde İş Sağlığı ve Güvenliği

Serbest Bölgede faaliyette bulan gerçek veya tüzel kişi işverenler ile bunların yanında çalışan işçiler bakımından iş sağlığı ve güvenliği yönünden farklı bir uygulama bulunmamaktadır.

Bu çerçevede, Serbest Bölgede faaliyette bulan gerçek veya tüzel kişi işverenlerce 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve diğer ikincil mevzuatta öngörülen yükümlülüklerin süresinde yerine getirilmesi gerekmektedir.

Serbest bölgelerde çalışma izinleri

Serbest bölgelerde, faaliyet gösteren işyerlerinde yabancı uyruklu yönetici ve vasıflı personel çalıştırılabilmektedir.

Ancak, Serbest bölgelerde çalışan yabancı uyruklu kişiler, Türkiye'deki diğer yabancı işçiler gibi çalışma iznine tabidirler. Bu çalışma izinleri, diğer normal çalışma izinlerinden farklı olarak Serbest Bölge Müdürlüğü ve Ticaret Bakanlığı aracılığı ve değerlendirmesi sonrasında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilmektedir.

Türkiye’nin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklı kalmak üzere, serbest bölgede çalışma izni alan yabancılarla ilgili sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan yükümlülüklerin işverenleri tarafından kanuni süresi içinde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerine göre yerine getirilmesi gerekmektedir.

Serbest bölgelerde sosyal güvenlik uygulamaları

Sosyal güvenlik mevzuatının uygulanması bakımından Serbest Bölgelerde farklı bir uygulama bulunmamaktadır.

Bu çerçevede, bölgede faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişi işverenler ile bunların yanlarında bir iş akdine göre çalışan işçiler hakkında yabancı uyruklular da dahil olmak üzere, Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Mevzuatı hükümleri uygulanmaktadır. Ancak, Türkiye ile diğer ülkeler arasında sosyal güvenlik konusunda yapılan sözleşmeler varsa, bu sözleşme hükümleri de uygulanabilmektedir.

Sigorta prim oranları, prime esas kazançlar, sigorta primi ödeme, istihdam teşviklerinden yararlanma, denetime tabi olma bakımından bölge dışındaki işyerlerine göre farklılık bulunmamakta olup, bölgede faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişi işverenlerin 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve diğer ikincil mevzuatta öngörülen yükümlülüklerini yasal süresi içinde yerine getirmeleri gerekmektedir.

Yine, bölgede çalışan işçiler yönünden işsizlik sigortası hükümlerine tabi olma ve genel sağlık sigortası hükümlerinden yararlanma bakımından herhangi bir farklılık bulunmamaktadır.

Sonuç olarak; serbest bölgeler, ekonomik kalkınmayı desteklemek ve ihracatı artırmak amacıyla kurulan özel ekonomik alanlar olarak önemli bir rol oynamaktadır. Serbest bölgelerin cazibesini artırmak için bölgede faaliyette bulunan işverenlere maliyet avantajı sağlayacak şekilde çeşitli muafiyet, istisna ve destekler sağlanmış olmakla birlikte, bölgede çalışanlar sosyal güvenlik, iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, çalışma izni gibi hak ve yükümlülükler yönünden farklı bir uygulamaya tabi tutulmamış olup, yürürlükteki kanunlar çerçevesinde hakları korunmuştur.

(Kaynak: Celal Özcan / Ekonomim.com | 20.09.2024)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.