Sosyal Güvenlik Reformu Uygulamasında özellik arz eden hususlar / Akif Akarca - Dr. Mehmet Şafak

Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının;

- (a) bendinde, daha önce Sosyal Sigortalar Kurumu kapsamında olan sigortalılar,

- (b) bendinde, daha önce Bağ-Kur kapsamında olan sigortalılar

- (c) bendinde ise, daha önce Emekli Sandığı'na tabi olan memurlar

sigorta kapsamına alınmıştır.

Dolayısıyla, hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar kanunun 4'üncü maddesi birinci fıkrasının (a) bendine göre sigortalı sayılmaktadırlar.

Kanunun 4'üncü maddesi birinci fıkrasının (b) bendine göre, köy veya mahalle muhtarı seçilenler ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan;

a) Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar,

b) Gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,

c) Kollektif şirketlerin ortakları,

ç) Limited şirketlerin ortakları,

d) Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları,

e) Adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları,

f)  Donatma iştirakleri ortakları,

g) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları (Anonim şirketlerde, yönetim kurulu üyesi olmayan ortaklar sigortalı sayılmamaktadır. Ancak, anonim şirketlerin kurucu üyesi oldukları için daha önce Bağ-Kur kapsamında olanlardan sigortalılıklarını devam ettirmek isteyenler 31 Mart 2009 tarihine kadar yazılı olarak talepte bulunmak zorundadırlar.  Bu sürede talepte bulunmayanların

sigortalılıklaise 1 Ekim 2008 tarihi itibariyle sona erecektir.),

ğ) Tarımsal faaliyette bulunanlar, sigortalı sayılmaktadırlar.

Prime esas kazançlar:

5510 sayılı kanununun "Prime esas kazançlar" başlıklı 80'inci maddesinin birinci fıkrasında; kanunun 4'üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların, ikinci fıkrasında; 4'üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas tutulacak kazançları belirtilmiştir.

A) 4/a kapsamında (daha önce Sosyal Sigortalar Kurumu kapsamında) olan sigortalılarda prime esas kazançlar:

1-Ücret ve ücret niteliğindeki kazançların prime tabi tutulması:

5510 sayılı kanunun 3'üncü maddesinin 12 numaralı bendinde ücret, 4'üncü maddenin birinci fıkrasının (a) kapsamında sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutar olarak tanımlanmıştır. 

4857 sayılı İş Kanunu'nun 32'nci maddesinde ise ücret, genel anlamda bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar olarak tanımlanmıştır.

Yine 4857 sayılı kanununun, 41, 42 ve 43'üncü maddeleri uyarınca yapılan fazla çalışmalar ve 46'ncı maddesi uyarınca hak kazanılan hafta tatili ile 47'nci maddesi uyarınca ulusal bayram ve genel tatil günleri için ücret, 57'nci maddesi uyarınca hak kazanılan yıllık izin ücreti, 70'inci maddesi uyarınca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nca hazırlanan, Hazırlama Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği'nin 15'inci maddesi uyarınca yapılan hazırlama, tamamlama ve temizleme işleri için de artırımlı ücret ödenmektedir.

5510 sayılı kanunun 4'üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların yukarıda açıklanan ücretlerinin prime esas kazanca dahil edilebilmesi için kanunun 80'inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre hak edilmesi yeterli olup, sigortalıların ay içindeki prime esas kazanç tutarlarının hesaplanması sırasında, sözkonusu ücretlerin, ödenip ödenmediğine veya ne zaman ödendiğine bakılmaksızın, hak edildiği ayın prime esas kazancına dahil edilmek suretiyle prime tabi tutulması gerekmektedir.

Diğer taraftan,

- Toplu iş sözleşmeleri uyarınca veya kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan ve toplu iş sözleşmesi dışında kalan personel ile toplu iş sözleşmesine tabi olmakla birlikte sendikalara üye olmamaları nedeniyle özel sektöre ait işyerlerinde sözleşme kapsamında bulunmayan personele geriye yönelik olarak ücret farkı ödenmesine karar verilmesi halinde, sözkonusu ücret farkları, ilişkin oldukları ayların,(bu durumda, gelir ve damga vergisi kesintileri ücret farklarının ödendiği ayda yapılacak ve bu farkların ödendiği aya ilişkin muhtasar beyanname ile beyan edilecektir.)

- Toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulandığı işyerlerinde, bir aydan fazla istirahat alan sigortalılara, Sosyal Güvenlik Kurumu'nca ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin yanı sıra işverenlerce de toplu iş sözleşmelerine dayanılarak istirahatlı bulunan süre için ayrıca ücret ödenmesi durumunda, bu ücretler istirahatlı bulunulan ayların, kazancına dahil edilerek prime tabi tutulacaktır.

2-Ücret ve ücret niteliği dışındaki kazançların prime tabi tutulması:

a) Hizmet akdi devam eden sigortalılar yönünden;

Sigortalıların prime esas tutulacak kazançlarının hesaplanması sırasında, ücret ve ücret niteliği dışındaki kazançlar öncelikle ödendiği ayın kazancına dahil edilecektir.

(Toplu iş sözleşmelerine tabi işyerlerinde ve kamu idareleri veya yargı mercilerince verilen kararlara istinaden sonradan ödenen, ücret ve ücret niteliği dışındaki kazançlar da yine ödendiği ayın kazancına dahil edilecektir.)

Ancak, prime esas kazanca dahil edilmesi gereken bu nitelikteki ödemelerin yapıldığı ayda prime esas kazanç üst sınırının aşılması nedeniyle prime tabi tutulamaması halinde, sözkonusu ödemeler, ödemenin yapıldığı ayı takip eden aydan başlanarak iki ayı geçmemek üzere, prime esas kazancın üst sınırının altında kalan sonraki ayların prime esas kazançlarına ilave edilerek prime tabi tutulacaktır.

Bilindiği üzere, daha önceki yasal düzenlemeler zamanında da ikramiye vb. ücret dışı ödemeler ödendiği ayın ücretine eklenmekte ve toplam tutar üzerinden sigorta primi ödenmekteydi. Ancak, toplam tutar sigorta tavan tutarını aşmış ise aşan kısım üzerinden sonraki aylarda hiçbir şekilde prim ödenmemekte idi. Yeni yasal düzenleme ile bu değiştirildi ve aşan bu kısmın sonraki ay ücretine eklenerek sigorta primine tabi tutulması benimsendi. Ancak, aşan kısmın ücrete eklenmesi gereken süre, sadece, bu ücret dışı ödemelerin yapıldığı ayı takip eden 2 ayla sınırlandı. Çalışan sigortalıya ödenen normal ücret, sürekli, sigorta primine esas tavan tutarın üzerinde ise, sonuç değişmeyecek ve ikramiye normal ücret tutarına eklense de sigorta primleri tavan tutar üzerinden hesaplanacaktır. Ancak, normal ücreti sigorta primine esas tavan kazanç tutarının altında olan sigortalıya ikramiye vb. ücret dışı ödeme yapılırsa, bu ikramiye normal ücretine eklenecek ve bulunan toplam tutarın tavan tutarı aşan kısmı bir sonraki ayın normal ücretine eklenerek sigorta primine tabi tutulacaktır. Bir sonraki ayda da tavan tutar aşılırsa, aşan kısım sonraki ayın ücretine eklenecektir. Bu ayda da tavan tutar aşılırsa, artık aşan kısım sonraki aylardaki ücrete eklenmeyecek ve prime tabi tutulmayacaktır.

Örnek- Aylık brüt ücreti 3.000,00 YTL olan (D) sigortalısına, 2008/Ekim ayında brüt 4.000,00 YTL ikramiye ödendiği varsayıldığında, 01/07/2008 - 31/12/2008 tarihleri arasında aylık kazanç üst sınırı 4.151,70 YTL olduğu nazara alınarak, bahse konu sigortalının,

2008/Ekim ayındaki prime esas kazancı 3.000 YTL ücret + 1.151,70 ikramiye =  4.151,70

2008/Kasım ayındaki prime esas kazancı 3.000YTL ücret + 1.151,70 ikramiye = 4.151,70

2008/Aralık ayındaki prime esas kazancı 3.000YTL ücret +1.151,70 ikramiye =  4.151,70,

olarak kuruma bildirilecektir.

Bu durumda, (1.151,70 X 3 =) 3.455,10 prime esas kazanca dahil edilen ikramiye tutarı olduğundan, (4.000,00 - 3.455,10 =) 544,90 YTL tutarındaki ikramiye ise prime esas kazanca dahil edilmemiş olacaktır.

Diğer taraftan, sigortalılara, çeşitli nedenlerle (ücretsiz izin, istirahat gibi) ay içinde çalışmasının bulunmadığı ve ücret ödenmediği aylarda prime esas kazanca dahil olacak nitelikte ücret dışında bir ödeme yapılması halinde, ücret dışındaki bu ödemeler, ödemenin yapıldığı ayda sigortalının prim ödeme gün sayısının bulunmaması nedeniyle ödemenin yapıldığı tarihi takip eden iki ayı geçmemek üzere ilgili ayların prime esas kazancına dahil edilecektir. Ancak ödemenin yapıldığı tarihi takip eden iki ayda da ücret ödemesine hak kazanılmadığı durumlarda, ücret dışındaki bu ödemeler prime esas kazanca dahil edilemeyecektir.

b)  Hizmet akdi sona ermiş olan sigortalılar yönünden;

Toplu iş sözleşmelerine tabi işyerleri işverenlerince veya kamu idareleri veya yargı mercilerince verilen kararlara istinaden sonradan ödenen ücret dışındaki ödemelerin hizmet akdinin mevcut olmadığı veya askıda olduğu bir tarihte ödenmesi durumunda, ücret dışındaki bu ödemeler, 5510 sayılı kanunun 82'nci maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt ve üst sınırları da nazara alınmak suretiyle, prime esas kazancın tabi olduğu en son ayın kazancına dahil edilecektir. (Bu durumda, gelir ve damga vergisi kesintileri anılan ödemelerin gerçekleştiği ayda yapılacak ve bunların ödendiği aya ilişkin muhtasar beyanname ile beyan edilecektir.)

3-Hizmet akdinin feshinin geçersizliği halinde hapılacak ödemeler:

İş Kanunu'nun uygulandığı otuz veya daha fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde, en az altı aylık kıdemi bulunan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesinin geçerli sebep gösterilmeden veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı iş mahkemesince veya özel hakem tarafından tespit edilerek feshin geçersizliğine karar verilmesi halinde; işçiyi, başvurusu halinde bir ay içinde işe başlatmayan işverence işçiye ödenen ve mahkeme veya özel hakemce belirlenen en az dört, en çok sekiz aylık ücreti tutarındaki tazminatın, niteliği itibariyle ücret sayılabilecek bir kazanç durumunda olmaması ve işe başlatılmayan sigortalının sigortalılık niteliğinin de kalmaması nedeniyle, anılan tazminat tutarı prime tabi tutulmayacaktır.

Öte yandan, işçinin işe iadesi için kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının kendisine tebliğinden itibaren on işgünü içinde işe başlamak üzere başvurmuş olması kaydıyla, işe başlatılsın veya başlatılmasın bu nitelikteki işçilere çalıştırılmayan süre için ödenen en çok dört aya kadar ücret ve diğer haklar, akdin feshedildiği aydan başlanılarak ilgili ayların prime esas kazançlarına dahil edilerek işsizlik sigortası primi de dahil olmak üzere tüm sigorta kollarına ait primler kesilecek ve bu süreler hizmetten sayılacaktır.

İşçi işe başlatıldığında, bildirim süresine ait (ihbar) ücreti ile kıdem tazminatı peşin olarak ödenmiş ise, işçiye ödenecek en çok dört aya kadar olan ücret ve diğer alacaklarından mahsup edileceğinden, 5510 sayılı kanunun 80'inci maddesi uyarınca, bildirim süresine ait (ihbar) ücret ile kıdem tazminatının prime tabi tutulmaması nedeniyle, işçiye işe başlatılması halinde ödenecek en çok dört aya kadar olan ücret ve diğer hakları mahsup edilmemiş haliyle prime tabi tutulacak ve bu süreler prim ödeme gün sayısından sayılacaktır.

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 18.10.2008)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.