Çalışanlar “Serbest Zaman” Kullanma Hakkınızdan Haberiniz Var Mı?

İş hukukumuzda çalışanların bedenen ve ruhen sağlıklarının korunması gayesiyle çalışma sürelerinin azami sınırları belirlenmiştir. Ayrıca normal çalışma sürelerinde ve bu sürelerin aşılması hâlinde yapılan çalışmalarda işçilere verilecek ücret ve kullandırılacak serbest zaman ile diğer hak ve yükümlülükler düzenlenmiştir.

Gazetemize gelen iletilerden işçilerin özellikle bazen çok ihtiyaç duymalarına karşın “serbest zaman” kullanma hakkından ya hiç haberdar olmadıkları ya da bu haklarını eksik kullandıkları anlaşılmaktadır.

Okuyucularımızdan bu konularda gelen suallere toplu cevap olacak şekilde bu yazımız kaleme alınmıştır...

Haftalık normal çalışma süresi

İş Kanununda çalışma süreleri hafta bazında belirlenmiştir. Buna göre bir işçinin normal çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Bu süre üst sınırdır.

İşçi ve işverenin anlaşması ya da toplu iş sözleşmesiyle haftalık 45 saatlik çalışma süresi daha az belirlenebilir. Ama 45 saati aşması mümkün değildir. Bu genel kural çerçevesinde İş Kanununda yazılı şartlar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmektedir.

İşçinin normal çalışma ücretinin sözleşmelerle haftalık 45 saatin altında belirlenmesi hâlinde, işçinin bu süreden fazla, ancak 45 saate kadar olan çalışmaları “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılmaktadır.

Belirlenen bu sürelere göre alınacak ücretler ile kullanılacak serbest zaman değişmektedir.

Serbest zaman kullanma

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak şartıyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi şartıyla ve işverenin, işin veya iş yerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullandırmak zorundadır.

Her bir saat fazla çalışma için en az 1 saat 30 dakikaya dikkat edin!

Serbest zaman izni kullanmada dikkat edilmesi gereken en önemli husus; işverenle yapılan iş sözleşmesinde haftalık çalışma süresinin 45 saat veya daha az olarak belirlenip belirlenmediği hususudur.

Haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiş ise bu süreyi aşan her bir saat fazla çalışma karşılığında en az 1 saat 30 dakika serbest zaman kullanma hakkı söz konusudur. Gazetemize gelen suallerden çalışanlara 1 saat 30 dakika yerine 1 saat kullandırıldığı anlaşılmaktadır. Bu durumda yarım saat eksik serbest zaman kullandırılmaktadır. Bununla ilgili işçi hak arama yollarına başvurabilir.

Diğer yandan işçiye, iş kanunundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

Daha açık bir anlatımla fazla çalışma sonucunda serbest zaman kullanma hakkı elde eden bir işçinin bu zamanını iş günlerinde kullanması gerekir. Hafta tatilinde, Ramazan Bayramı, Kurban Bayramı, Cumhuriyet Bayramı ve diğer genel ve millî tatillerde kullandırıldığından söz edilemez.

Serbest zaman kullanmak işçinin isteğine bağlı

Fazla çalışma saat ücreti, normal çalışma saat ücretinin %50 fazlasıdır. İşçiye fazla çalışma yaptığı saatler için normal çalışma ücreti ödenmişse, sadece kalan %50 kısmı ödenir. Kanunda öngörülen %50 fazlasıyla ödeme kuralı nispi emredici niteliktedir. Tarafların sözleşmeyle bunun altında bir oran belirlemeleri mümkün değilse de, daha yüksek bir oran tespiti imkân dâhilindedir.

Hemen belirtelim ki, kural olarak işverenin öncelikle fazla çalışan işçiye yaptığımız açıklamadaki şekilde fazla mesai ücretini hesaplayıp ödemesi zorunludur. İşçiyi iradesi dışında serbest zaman kullanmaya zorlayamaz. İşçi ancak kendisi isterse fazla mesai ücreti yerine serbest zaman izni kullanabilir.

         ***

“Kalbi kırmaya tek bir söz yeter; ama kırılan kalbi tamir etmeye ne bir özür, ne de bir ömür yeter!..” C. BUKOWSKI

(Kaynak: İsa Karakaş / Türkiye Gazetesi | 30.04.2022)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.