Fazla Mesailerin Hesabı ve Kanıtlanmasındaki Püf Noktaları!

İş mevzuatımızda çalışma süreleri ve fazla mesai yapılmasıyla ilgili işçilerin bedensel ve ruhsal sıhhatlerinin korunmasına yönelik tahditler getirilmiştir. Çalışma sürelerinin sınırlarının aşılması hâlinde birtakım müeyyideler öngörülmüştür. Gazetemize çok sayıda gelen iletilerden maalesef bu sınırlamalarla ilgili uygulamada çok yanlışlar yapılmakta olduğu, fazla mesai ücretlerinin yanlış hesaplandığı, işçilerin fazla mesai alacaklarını kanıtlamada zorlandıkları ayrıca serbest zaman kullanma hakkından bihaber oldukları anlaşılmaktadır. Okuyucularımızdan bu konularda gelen suallere toplu cevap olacak şekilde bu yazımız kaleme alınmıştır...

ÇALIŞMA SÜRESİNE GÖRE ALINACAK HAKLAR DEĞİŞİR

Genel olarak çalışma süresi haftalık en fazla 45 saattir. Bu süre işçi ve işverenin anlaşması ya da toplu iş sözleşmesiyle daha az belirlenebilir. Ama 45 saati aşması mümkün değildir. Bu genel kural çerçevesinde İş Kanununda yazılı şartlar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmektedir.

İşçinin normal çalışma ücretinin sözleşmelerle haftalık 45 saatin altında belirlenmesi hâlinde, işçinin bu süreden fazla, ancak 45 saate kadar olan çalışmaları “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılmaktadır. Belirlenen bu sürelere göre alınacak ücretler ile kullanılacak serbest zaman değişmektedir.

FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETLERİNİN HESABI

Fazla çalışma saat ücreti, normal çalışma saat ücretinin %50 fazlasıdır. İşçiye fazla çalışma yaptığı saatler için normal çalışma ücreti ödenmişse, sadece kalan %50 kısmı ödenir. Kanunda öngörülen %50 fazlasıyla ödeme kuralı nispi emredici niteliktedir. Tarafların sözleşmeyle bunun altında bir oran belirlemeleri mümkün değilse de, daha yüksek bir oran tespiti imkân dahilindedir. Fazla çalışma ücretinin son ücrete göre hesaplanması doğru değildir. Ait olduğu dönem ücretiyle hesaplanması gerekir. Yargıtay kararları da bu yöndedir. Bu durumda fazla çalışma ücretlerinin hesabı için işçinin son ücretinin bilinmesi yeterli olmaz. İşçinin ihtilaf konusu yaptığı ve talep ettiği dönemler açısından da ücret miktarlarının tespit edilmesi gerekir.

Parça başına veya yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde, fazla çalışma süresince işçinin ürettiği parça veya iş tutarının hesaplanmasında zorluk çekilmeyen hâllerde, her bir fazla saat içinde yapılan parçayı veya iş tutarını karşılayan ücret esas alınarak fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma ücreti hesaplanır. Bu usulün uygulanmasında zorluk çekilen durumlarda, parça başına veya yapılan iş tutarına ait ödeme döneminde meydana getirilen parça veya iş tutarları, o dönem içinde çalışılmış olan normal ve fazla çalışma saatleri sayısına bölünerek bir saate düşen parça veya iş tutarı bulunur. Bu şekilde bulunan bir saatlik parça veya iş tutarına düşecek bir saatlik normal ücretin %50 fazla çalışma ücreti, %25 fazlası ise fazla sürelerle çalışma ücretidir. İşçinin parça başı ücreti içinde zamsız kısmı ödenmiş olmakla, fazla çalışma ücreti sadece %50 zam miktarına göre belirlenmelidir.

Yüzde usulü ya da parça başı ücret ödemesinin öngörüldüğü çalışma biçiminde fazla çalışmalar, saat ücretinin %150 zamlı miktarına göre değil, sadece %50 zam nispetine göre hesaplanmalıdır.

ÜCRETİN BELLİ OLMADIĞI HÂLLERDE YAPILACAK HESAP

Yargıtay’a göre işçinin geçmiş dönemlere ait ücretinin belirlenememesi hâlinde, bilinen ücretin asgari ücrete oranı yapılarak buna göre tespiti gerekir. Ancak işçinin iş yerinde çalıştığı süre içinde terfi ederek çeşitli unvanlar alması veya son dönemlerde toplu iş sözleşmesinden yararlanılması gibi durumlarda, meslek kuruluşundan bilinmeyen dönemler için ücret araştırması yapılmalı ve dosyadaki diğer delillerle birlikte değerlendirmeye tabi tutularak bir karar verilmesi hükme bağlanmıştır.

ÇALIŞMA SÜRESİ 45 SAATİN ALTINDA OLANLARIN DURUMU

İşçinin normal çalışma ücretinin sözleşmelerle haftalık 45 saatin altında belirlenmesi hâlinde, işçinin bu süreden fazla, ancak 45 saate kadar olan çalışmaları “fazla sürelerle çalışma” olarak kabul edilmiştir. Bu durumda fazla saatlerde çalışma hâlinde ücret, normal çalışma saat ücretinin %25 fazlasıdır. 45 saati aşan kısmı ise %50 zamlı olarak hesaplanır. Diğer yandan işçiye isterse ücreti yerine serbest zaman kullanma hakkı tanımıştır. Bu süre, fazla çalışma için her saat karşılığı 1 saat 30 dakika, fazla süreli çalışmada ise 1 saat 15 dakika olarak belirlenmiştir. Bu sürelerin de sözleşmelerle attırılması mümkündür.

FAZLA ÇALIŞMANIN KANITLANMASI

Hem teftişlerde hem de mahkeme aşamalarında işçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmaktadır. İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi zayıf bir iddia olarak kalmaktadır. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması hâlinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille yapılabilir. İşçiye bordro imzalatılmadığı hâlde, fazla çalışma ücreti tahakkuklarını da içeren her ay değişik miktarlarda ücret ödemelerinin banka kanalıyla yapılması durumunda ise işçinin ihtirazi kayıt ileri sürmesi beklenemeyeceğinden, ödenenin üzerinde fazla çalışma yapıldığının her türlü delil ile ispatı mümkündür.

(Kaynak: İsa Karakaş / Türkiye Gazetesi | 17.01.2022)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.