İşletmelerde Dönem Sonu Varlık Değerlemesi

Türk Ticaret Kanunu’nun 66/1 maddesi gereği “Her tacir ticari işletmesinin açılışında, taşınmazlarını, alacaklarını, borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir şekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir envanter” çıkartmakla yükümlüdür.
 
Tacir açılıştan sonra ‘her faaliyet döneminin sonunda da böyle bir envanter’ düzenlemek zorundadır. Faaliyet dönemi veya başka bir kanuni terimle hesap yılı 12 ayı geçemez. Envanter, düzenli bir işletme faaliyetinin akışına uygun düşen süre içinde çıkarılır.
 
Maddi duran malvarlığına dahil varlıklarla, ham ve yardımcı maddeler ve işletme malzemeleri düzenli olarak ikame ediliyor ve toplam değerleri işletme için ikinci derecede önem taşıyorsa, değişmeyen miktar ve değerle envantere alınırlar; şu kadar ki, bunların mevcutları miktar, değer ve bileşim olarak sadece küçük değişikliklere uğramış olsunlar. Ancak, kural olarak üç yılda bir fiziksel sayım yapılması zorunludur.
 
Aynı türdeki stok mal varlığı kalemleri, diğer aynı nitelikteki veya yaklaşık aynı değerdeki taşınabilir malvarlığı unsurları ve borçlar ayrı ayrı gruplar halinde toplanabilir ve ortalama ağırlıklı değer ile envantere konulabilir.
 
Vergi Usul Kanunu’nun 220’nci maddesi gereği ‘envanter defterleri’nin notere tasdik ettirilmesi mecburidir.
 
Envanter defterine, işletmenin açılış tarihinde ve müteakiben her iş yılı sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydolunur.
 
Envanter ve bilançonun taalluk (ilgili) ettiği döneme ‘bilanço günü’ denir.
 
İş yılı, altı aydan az, 12 aydan çok olamaz. Kanunda aksine hüküm olmadıkça, iş yılı sonu için çıkarılacak envanter ve bilançoların gelecek iş yılının ilk üç ayı içinde tamamlanmış olması gerekir.
 
Vergi Usul Kanunu’nun 186’ncı maddesi uyarınca “envanter çıkarmak, bilanço günündeki mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir şekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir.”
 
Ancak ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur.
 
Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.
 
Envanter esas itibarıyla defter üzerinde çıkarılır (VUK md: 188). Ancak işlerinde geniş ölçüde ve çeşitli mal kullanan büyük müesseseler envanterlerini listeler halinde tanzim edebilir. Bu takdirde envanter listelerinin;
 
* Sayfa üzerinden numaralanarak sıralanması,
 
* Envanter tanzim tarihine göre tarihlenmesi,
 
* Envanter çıkaran memur ile teşebbüs sahibi veya vekili tarafından imzalanması,
 
* Aynen envanter defteri gibi saklanması zorunludur.
 
Yukarıdaki esaslara göre envanter listesi tanzim edenler envanter defterine listeler muhteviyatını icmalen (topluca) kaydederler.

Büyük mağazalar ve eczaneler emtia mevcutlarının envanterlerini üç yılda bir çıkarabilirler. Bu takdirde envanter çıkarılmayan yıllarda hesaben mevcut iktisadi kıymetleri envanter defterlerine kaydederler. Büyük mağazalardan anlaşılması gereken, çeşitli mal üzerine geniş ölçüde ve perakende iş yapan ticarethanelerdir. Maliye Bakanlığı büyük sınai işletmelerin icabına göre, iki veya üç yılda bir envanter çıkarmalarına müsaade edebilir. (VUK md: 190)
 
Envantere alınan iktisadi kıymetler Vergi Usul Kanunu’nun ‘Değerleme Esasları’na göre değerlenir. Bu bağlamda “Değerleme, vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir. Değerleme esasları Vergi Usul Kanunu’nun üçüncü kitabında sayılmak suretiyle belirlenmiştir.” (Madde 258-313)
 
İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunan mallar amortismana tabi tutulur. (Madde 313-330)
Sağlıklı bir yeni yıl dileği ile…

(Kaynak: Veysi Seviğ / İto Haber | 04.01.2021)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.