Mücbir Sebepin İşçinin İş Görmesini İmkânsız Hale Getirmesi

Korona virüs ya da Covid-19 dünya genelindeki toplumsal yaşam dengesini doğrudan etkilemiştir. Modern hukuk tarihinde benzeri görülmemiş bu olayın, birçok firmamızda çalışanları ile  ilişkilerini ne şekilde etkileyebileceği konusunda kesin nitelikli görüşler ortaya koymak mümkün değildir. İşte hukukumuzda karşılık bulan kanunlardan biri olan Mücbir sebep kavramı bu makalemizin konusunu oluşturmaktadır; iş hukukunda da yer alan ve iş sözleşmesine etkisi bakımından oldukça önemli bir kavramdır. Mücbir sebep olarak adlandırılan olayların etkisi ve bunun neticesinde iş ilişkisinde meydana gelebilecek değişiklikler ya da esnek çalışma modelleri İş Kanunun’da ve İşsizlik Sigortası Kanunun’da düzenlenerek yerini almıştır.

Borçlar Kanunun’da düzenlenen “ifa imkansızlığı” hali, mevcut bir sözleşmeyi ya da borcu sona erdirir. Yani mücbir sebep de sözleşmeleri sona erdiren hallerden biri olarak kabul edilmektedir. Genel kurallara bakıldığında, eğer borç ilişkisi, borçluya yüklenemeyen bir nedenle sürdürülemiyorsa veya ifası mümkün değilse, borç sona ermekte ve meydana gelen imkansızlıktan da borçlu sorumlu tutulamamaktadır.

İş Kanunu madde 24/bent III, 25/bent III hükümlerine göre; taraflar arasında akdedilen sözleşme, mücbir sebep teşkil eden olayın meydana gelmesi halinde derhal sona ermez. Fakat bu durum, “ifa imkansızlığı” durumunda bu şekilde sonuç doğurur. Keza mücbir sebep teşkil eden olay, devamlı olarak bir ifa imkansızlığı doğuruyorsa ve iş ilişkisi devam eden süre zarfında da imkansızlaşacaksa, o halde iş sözleşmesi 6098 sayılı Borçlar Kanununun 136. maddesi uyarınca ortadan kalkar.

İfa imkansızlığı Türk Borçlar Kanunun’da tanımlanmamıştır. Ancak ifa imkansızlığını kısaca; bir borcun meydana gelmiş olmasından sonra, borcun ifa edilmesinin mümkün olamayışı olarak tanımlayabiliriz. İfa imkansızlığı, borcu sona erdiren bir sebeptir. Öyle ki; bu imkansızlık borçlunun sorumlu tutulamayacağı sebeplerden ileri gelsin. Bir işletmede ya da iş yerinde işçinin iş görme ediminin ifasının belli nedenler sebebiyle mümkün olmaması ya da iş yeri koşullarının işçinin borcunu ifasını engellemesi halinde ifa imkansızlığı ortaya çıkmış olur. Bunlardan deprem, yangın, kasırga, korona virüsü dolayısıyla sokağa çıkma yasağı uygulanması, iş yerinin belediye tarafından kapatılması, iş yerinin kamulaştırılması, iş yerine hükumetin el koyması gibi hukuki, ülke çapında etkisini gösteren genel ekonomik kriz, ödenek yokluğu gibi ekonomik olaylar imkansızlık hallerine örnek teşkil eder.

Taraflar arasında akdedilecek sözleşme kurulmadan evvel bir imkansızlık hali varsa, o halde bu imkansızlık herkes için geçerli ise, sözleşme geçersiz olacaktır, akit kurulmamış sayılır.Örneğin; iş görme ediminin ifa edileceği bina yanmışsa ya da depremde yıkılmışsa kurulan sözleşme geçersizdir. Burada sözleşme kurulmadan önce bir imkansızlık hali mevcuttur. Ancak borçlu sözleşmenin yapıldığı esnada bu imkansızlığı biliyorsa karşı tarafın zararlarını tazminle mükelleftir. Bu sebeple, taraflar arasında sözleşme akdedildikten sonra, iş görmenin ifası maddi ya da hukuki bir imkansızlıktan dolayı yerine getirilemez olursa Türk Borçlar Kanununun 136. maddesi gereğince sözleşme son bulur. Ancak iş hukukunda Borçlar Kanununun genel kuralı olan madde (TBK madde 136) değişikliğe uğrar ve sözleşme derhal son bulmaz. Ortaya çıkan mücbir sebep, iş sözleşmesini hemen sona erdirmez; işçiye bazı şartlar gerçekleştiğinde sözleşmesini haklı nedenle derhal fesih yetkisi tanır. İşçi 4857 sayılı İş Kanununun 24’üncü maddesinin III. bendindeki bu hükümden yararlanmaz ise, o halde işverenle aralarındaki iş sözleşmesi askıda kalır.

İfa İmkansızlığının Niteliği

İfa imkansızlığını daha önce; bir borcun meydana gelmiş olmasından sonra, borcun ifa edilmesinin mümkün olamayışı olarak tanımlamıştık. İfa imkansızlığını sürekli olması ve geçici olması şeklinde bir ayrıma tabi tutabiliriz.

Sürekli ifa imkansızlığı; ifa müddeti içinde ortaya çıkan ifa engellerinin devamlı nitelik taşıması ve edimi hiçbir şekilde ifa edemez hale getirmesi durumu olarak tanımlanabilir. Bu kansızlıktaki borçlunun kusurlu olmaması gerekir. Türk Borçlar Kanunu madde 112 hükmü gereği, kusurlu sorumluluk hali ortaya çıkar ve borçlu edimini ifa etmemekten dolayı sorumlu tutulur.

İş Hukukunda Mücbir Sebebin Koşulları

  Mücbir sebep kavramı temelini medeni hukuktan alan bir kavramdır ve daha önce de belirttiğimiz üzere, bu kavram hiçbir kanunda tanımlanmamıştır. Yalnızca öğretide çeşitli tanımlar yapılmış ve bu tanımlar bizlere yol göstermiş bulunmaktadır.

  Mücbir sebebin koşullarını şu şekilde sıralayabiliriz:

• Mücbir sebep niteliği taşıyan bir olayın meydana gelmesi,
• Olayın işçinin iş görme edimini imkânsız hale getirmesi,
• Mücbir sebep ile ifayı engelleyen olay arasındaki illiyet bağının varlığı,
• Mücbir sebep niteliği taşıyan olayın işverenin iş ve işletmesinin dışında gerçekleşmesi,
• Olayın öngörülmez nitelikte olması,
• Olayın kaçınılmaz nitelikte olması,
• İşverene ya da işçiye isnat edilebilecek bir kusurun bulunmaması

Türk Hukukunda mücbir sebebe ilişkin genel kanunlarda tanım ve esasların bulunmayışı, doktrin ve Yargıtay tarafından giderilmeye çalışılmış ve mücbir sebebin uygulama alanının çerçevesi çizilmiştir. Örneğin;

○Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 20.03.2013 tarih, 2012/1096 E. ve 2013/382 K. Sayılı kararında; “Yargıtay kararında bir olayın mücbir sebep olarak nitelendirilebilmesi için o olayın önceden sezilemez olması, karşı konulamaz olması ve harici bir etkenden ileri gelmiş olması” gerektiği hüküm altına alınmıştır.

 ○  Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun, 17.10.1980, E.1978/11-773, K.1980/2310, (YKD, C.8, S.2, 1981, s. 144) “Bir olayın mücbir sebep olarak nitelendirilebilmesi için borcun ifasının imkânsızlaşması” gerektiğini belirtmiştir.

(Kaynak: Nevzat Erdağ / Nevzat Erdağ | 01.06.2020)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.