Prim Ödedikçe Emekli Aylığı Neden Eriyor? / Sezgin Özcan

Hafta başında gazetelerde, Türkiye Emekliler Derneği Genel Başkanı Kazım Ergün'ün, aylık hesaplama sisteminde değişiklik talebine ilişkin açıklaması vardı. Emekliler, “karma” emekli aylığı hesaplama sistemi yerine, bütün dönemleri kapsayan ve kendi içerisinde eşitliği sağlayan tek bir emekli aylığı hesaplama sistemine geçilmesini talep ediyor. Taleplerinde haksız sayılmazlar. Zira karma sistem, prim ödemeye devam edildikçe emekli aylığının düşmesine neden oluyor. Bu durum, bir yandan çalışanları kayıt dışı çalışmaya iterken, diğer yandan da SGK'nın prim geliri kaybına neden oluyor.

KARMA SİSTEM NEDİR?

Sosyal güvenlik sisteminde 1999 ve 2008 yıllarında yapılan düzenlemelerle, Emekli Sandığı'na tabi olanların aylık hesaplama sistemi korunurken, 4/a (SSK) ve 4/b (Bağ- Kur) sigortalıları açısından değişikliğe gidildi.

Aslında konu çok teknik ve uzun açıklamayı gerektiriyor. Ancak genel bir bilgi vermek için sistemi 4/a sigortalıları açısından şöyle özetlemek mümkün olabilir.

Sigorta başlangıcı 01.01.2000 tarihinden önce olanların emekli aylığı; 01.01.2000 öncesi, 01.01.2000-30.09.2008 dönemi ve 01.10.2008 sonrası dönem için ayrı ayrı hesaplanan üç ayrı kısmi aylığın toplamından oluşuyor.

Hafta başında gazetelerde, Türkiye Emekliler Derneği Genel Başkanı Kazım Ergün'ün, aylık hesaplama sisteminde değişiklik talebine ilişkin açıklaması vardı. Emekliler, “karma” emekli aylığı hesaplama sistemi yerine, bütün dönemleri kapsayan ve kendi içerisinde eşitliği sağlayan tek bir emekli aylığı hesaplama sistemine geçilmesini talep ediyor. Taleplerinde haksız sayılmazlar. Zira karma sistem, prim ödemeye devam edildikçe emekli aylığının düşmesine neden oluyor. Bu durum, bir yandan çalışanları kayıt dışı çalışmaya iterken, diğer yandan da SGK'nın prim geliri kaybına neden oluyor.01.01.2000 öncesi dönemin tam aylığı, 2000 öncesi son 10 veya 5 yıllık prime esas kazançların yıllık ortalamasına göre belirlenen gösterge veya üst gösterge rakamı ile toplam prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranı esas alınarak gösterge ve katsayı sistemine göre,

KARMA SİSTEM NEDİR?

Sosyal güvenlik sisteminde 1999 ve 2008 yıllarında yapılan düzenlemelerle, Emekli Sandığı'na tabi olanların aylık hesaplama sistemi korunurken, 4/a (SSK) ve 4/b (BağKur) sigortalıları açısından değişikliğe gidildi.

Aslında konu çok teknik ve uzun açıklamayı gerektiriyor. Ancak genel bir bilgi vermek için sistemi 4/a sigortalıları açısından şöyle özetlemek mümkün olabilir.

Sigorta başlangıcı 01.01.2000 tarihinden önce olanların emekli aylığı;

01.01.2000 öncesi, 01.01.2000-30.09.2008 dönemi ve 01.10.2008 sonrası dönem için ayrı ayrı hesaplanan üç ayrı kısmi aylığın toplamından oluşuyor.

• 01.01.2000 öncesi dönemin tam aylığı, 2000 öncesi son 10 veya 5 yıllık prime esas kazançların yıllık ortalamasına göre belirlenen gösterge veya üst gösterge rakamı ile toplam prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranı esas alınarak gösterge ve katsayı sistemine göre,
• 01.01.2000-30.09.2008 ve 01.10.2008 sonrası dönemlere ilişkin tam aylıklar, bu dönemlerdeki prime esas kazançların güncellenmiş tutarının yine bu dönemlerdeki prim gün sayılarına bölünmesiyle bulunan ortalama aylık kazanç ve toplam prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranları esas alınarak, hesaplanıyor.

Hesaplanan bu tam aylıklar, söz konusu dönemlerdeki prim gün sayılarının, toplam prim gün sayısına olan oranlarına göre kısmi aylığa dönüştürülüyor. Üç ayrı kısmi aylığın toplamı da emekli aylığını oluşturuyor.

EMEKLİ AYLIĞI NEDEN ERİYOR?

Bunun, gösterge sisteminden vazgeçilmiş olmasının yanı sıra iki nedeni daha var. Birincisi güncelleme katsayısı, ikincisi ise aylık bağlama oranları.

1999 sonrası kazanç tutarlarının güncellenmesinde esas alınan güncelleme katsayısının hesabında, Ekim 2008 öncesi dönemde büyüme hızının yüzde 100'ü dikkate alınırken, Ekim 2008 sonrası dönem için yüzde 30'a düşürüldü.

İkinci neden ise aylık bağlama oranları. Aylık bağlama oranı önce 1999 yılında, sonra Ekim 2008'de düşürüldü.

• 2000 öncesi dönem için emekli aylığı gösterge tablosundan hesaplananlar için yüzde 60, üst gösterge tablosundan hesaplananlar için ise derece ve kademesine göre yüzde 50 ila 59 arasında belirlenmiş olan taban aylık bağlama oranı esas alınıyor. Bu şekilde belirlenen taban aylık bağlama oranı 5000 prim günü için olup, emeklilik başvuru tarihi itibarıyla 5000 günden sonraki her 240 gün için yüzde 1 artırılıp, 5000 günden az olan her 240 gün için yüzde 1 eksiltiliyor. Ayrıca sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonraki her tam yaş için yüzde 1 oranında artırılıyor.
• 2000-Ekim 2008 arası dönem için toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 360 günü için yüzde 3.5, sonraki 5400 günün her 360 günü için yüzde 2, daha sonraki her 360 gün için yüzde 1.5 oranlarının toplamıdır.
• Ekim 2008 sonrası dönem için toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2'dir.

Görüldüğü üzere en düşük aylık bağlama oranı, 01.10.2008 sonrası döneme ilişkin kısmi aylığın hesaplanmasında uygulanan aylık bağlama oranı. Bu nedenle, her üç dönemdeki prime esas kazanç tutarları ile prim gün sayıları ve bunların toplam prim gün sayısı içerisindeki payı emekli aylığını farklı ağırlıkta etkiliyor.

Güncelleme katsayısının ve aylık bağlama oranının düşük olduğu Ekim 2008 sonrası prim gün sayısının toplam prim gün sayısı içerisindeki oranı arttıkça, bu dönemin kısmi aylığının toplam emekli aylığı içerisindeki payı artıyor. Bu da özellikle primleri asgari ücret üzerinden ödenenler açısından, prim ödenmeye devam edildikçe emekli aylığının azalması sonucunu doğuruyor.

Sonuç itibarıyla, emekli aylığı hesaplamasında prim ödemekten vazgeçmeyi değil, prim ödemeyi teşvik eden bir sistem değişikliğine gidilmesi gerekiyor. Böylece hem prim ödemeye devam edenlerin mağduriyeti giderilecek hem de SGK'nın prim kaybı önlenecektir.

• 01.01.2000-30.09.2008 ve 01.10.2008 sonrası dönemlere ilişkin tam aylıklar, bu dönemlerdeki prime esas kazançların güncellenmiş tutarının yine bu dönemlerdeki

prim gün sayılarına bölünmesiyle bulunan ortalama aylık kazanç ve toplam prim gün sayısına göre hesaplanan aylık bağlama oranları esas alınarak, hesaplanıyor.

Hesaplanan bu tam aylıklar, söz konusu dönemlerdeki prim gün sayılarının, toplam prim gün sayısına olan oranlarına göre kısmi aylığa dönüştürülüyor. Üç ayrı kısmi aylığın toplamı da emekli aylığını oluşturuyor.

EMEKLİ AYLIĞI NEDEN ERİYOR?

Bunun, gösterge sisteminden vazgeçilmiş olmasının yanı sıra iki nedeni daha var. Birincisi güncelleme katsayısı, ikincisi ise aylık bağlama oranları.

1999 sonrası kazanç tutarlarının güncellenmesinde esas alınan güncelleme katsayısının hesabında, Ekim 2008 öncesi dönemde büyüme hızının yüzde 100'ü dikkate alınırken, Ekim 2008 sonrası dönem için yüzde 30'a düşürüldü.

İkinci neden ise aylık bağlama oranları. Aylık bağlama oranı önce 1999 yılında, sonra Ekim 2008'de düşürüldü.

• 2000 öncesi dönem için emekli aylığı gösterge tablosundan hesaplananlar için yüzde 60, üst gösterge tablosundan hesaplananlar için ise derece ve kademesine

göre yüzde 50 ila 59 arasında belirlenmiş olan taban aylık bağlama oranı esas alınıyor.

Bu şekilde belirlenen taban aylık bağlama oranı 5000 prim günü için olup, emeklilik başvuru tarihi itibarıyla 5000 günden sonraki her 240 gün için yüzde 1 artırılıp, 5000 günden az olan her 240 gün için yüzde 1 eksiltiliyor. Ayrıca sigortalı kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonraki her tam yaş için yüzde 1 oranında artırılıyor.

• 2000-Ekim 2008 arası dönem için toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 gününün her 360 günü için yüzde 3.5, sonraki 5400 günün her 360 günü için yüzde 2, daha sonraki her 360 gün için yüzde 1.5 oranlarının toplamıdır.
• Ekim 2008 sonrası dönem için toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için yüzde 2'dir.

Görüldüğü üzere en düşük aylık bağlama oranı, 01.10.2008 sonrası döneme ilişkin kısmi aylığın hesaplanmasında uygulanan aylık bağlama oranı. Bu nedenle, her üç dönemdeki prime esas kazanç tutarları ile prim gün sayıları ve bunların toplam prim gün sayısı içerisindeki payı emekli aylığını farklı ağırlıkta etkiliyor.

Güncelleme katsayısının ve aylık bağlama oranının düşük olduğu Ekim 2008 sonrası prim gün sayısının toplam prim gün sayısı içerisindeki oranı arttıkça, bu dönemin kısmi aylığının toplam emekli aylığı içerisindeki payı artıyor. Bu da özellikle primleri asgari ücret üzerinden ödenenler açısından, prim ödenmeye devam edildikçe emekli aylığının azalması sonucunu doğuruyor.

Sonuç itibarıyla, emekli aylığı hesaplamasında prim ödemekten vazgeçmeyi değil, prim ödemeyi teşvik eden bir sistem değişikliğine gidilmesi gerekiyor. Böylece hem

prim ödemeye devam edenlerin mağduriyeti giderilecek hem de SGK'nın prim kaybı önlenecektir.

(Kaynak: Sözcü Gazetesi | 03.10.2019)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.