Dr. Veysi SEVİĞ - Çek hamillerini ödemeden men sorunu

 

Ticari yaşamda en çok kullanılan ödeme araçlarından birisi de çektir. Çekte dolaşımın kolay ve muhatabın banka olması, söz konusu ödeme aracının kullanımını yaygınlaştırmıştır. Ancak yine son zamanlarda Türk Ticaret Yasası'nın 711'inci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan hükümden yararlanarak bazı kişi ve kurumların muhatap bankayı çeki ödemekten men ettiği, bu uygulama ile çek hamillerinin çoğu kez mağdur durumda kaldıkları öğrenilmektedir.
Sözü edilen yasa maddesine göre "Keşideci çekin kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise muhatabı çeki ödemekten men" edebilmektedir.
Uygulamada bu hüküm geçmişe nazaran daha çok kullanılır olmuştur. Burada üzerinde durulması gereken en önemli konu "Çekin, rıza olmaksızın elden çıkması halleri"dir.
Bilindiği üzere çekin kaybolması, içinde bulunduğu çanta veya evrak taşımaya yönelik zarfın çalınması veya zora dayalı olarak alınması olarak çekin rıza dışı elden çıkması gibi halleri de kapsamaktadır.
Bazı hallerde çeki keşide edenler özellikle hamiline yazılı çeklerde çek hamilinin bilgisi olmadan çekin kaybolduğu daha açıkçası rızası dışında elinden çıktığını ilgili bankaya bildirmek suretiyle çekin ödenmesini durdurabilmektedirler. 
Oluşan bir yargı kararına göre "Çekin keşidecisinin rızası hilafına elden çıktığı durumlarda keşidecinin ödeme yasağı koyması ve bankaya bildirmesi yeterli olup ayrıca bir iptal davası açması gerekmez." (Yargıtay 19. HD'nin 96-6249/951 sayılı kararı)
Çekin keşidecinin veya hamilinin elinden rızası dışında çıkmış olması hallerinde ödeme yasağı ancak çeki keşide edenin başvurusu üzerine uygulanmaktadır. Bu durum çeki keşide edenlerin zaman zaman çekin ödenmesinden kaçınmak için söz konusu yasa maddesini dayanak göstermek suretiyle çekin ödenmesinden kaçınmalarına neden olmaktadır. Bu bağlamda da "Lehdar, ciranta, hamil ya da üçüncü kişilerin ödemeyi yasaklama yetkileri yoktur. Ancak bunlar keşideciden muhataba karşı böyle bir beyanda bulunmayı talep edebilirler." (Öztan, Fırat "Kıymetli Evrak Hukuku" 11. Baskı, Ankara 2005 Sf: 336), (Albayrak, Okan "Çekten Cayma ve Ödemeden Men" İstanbul Barosu Dergisi 2007, sayı 5, Sf: 1977)
Keşidecinin ilgili bankaya çekin ödenmesinin durdurulması talimatını vermesi halinde, ilgili bankanın bu konuda keşideciden bu istemini yazılı olarak alması gerekir. Söz konusu ödemenin durdurulması talimatları yazılı hale getirilmeden de bankaların çek hamiline ödeme yapmadıkları gözlenmektedir. Dolayısıyla böyle bir durumda her şeyden önce banka hukuki sorumluluktan kurtulmak için keşidecinin ödeme yasağı yönündeki beyanını ispatlamak için bir yazılı belge almalı ve bu belgede hiç olmazsa çekin bedeli, ibraz tarihi gibi ayırt edici unsurların da bulunmasını istemelidir. (Albayrak, Okan agm sf: 1978)
Keşidecinin veya üçüncü kişinin rızası dışında elinden çıkan çek üzerinde yazılı bedelin bankaca böyle bir durumda yani ödemeden men talimatı nedeniyle keşidecinin hesabından alınarak bankada bloke edilmesi gerekmektedir. (Eriş, Gönen "Açıklamalı-İçtihadlı Uygulamalı Çek Hukuku" 5. Baskı 2004, Sf: 241) Bu şekilde kötü niyetli keşidecilere karşı çek hamilleri koruma altına alınabilmektedir. 
Bazı hallerde bu koruma tedbirinin alınması nedeniyle kötü niyetli keşidecilerin ödeme açısından zaman kazandıkları gözlenmektedir.
Ödeme yasağı konulan çekin hamili tarafından muhatap bankaya ibraz edilmesi halinde, ilgili banka tarafından kabul edilerek çekin arkasına, keşidecinin hesabı yeterli değilse, karşılığı yeterli değil, eğer çekin meblağı ödeme yasağından dolayı bloke edilmişse bu husus şerh düşülüp tarih atılmak ve yetkililer tarafından imzalanarak belirtilmek zorundadır. (Daha fazla bilgi için bakınız Albayrak, Okan agm)
Türk Ticaret Yasası'nın 720'nci maddesi uyarınca muhatap banka varsa ödemeden imtinayı (kaçınmayı) gerektiren halleri yazılı olarak çek hamiline bildirmekle yükümlüdür.
Çekin keşideci tarafından ödenmesinin meni sağlanmışsa, bu takdirde çek hamilinin çeki keşide eden hakkında varsa kötü niyetini esas alarak dava açma hakkı vardır. Uygulamada bazı hallerde çek hesabının karşılıksız olması veya yine çek hesabı üzerinde haciz veya rehin konması nedeniyle çeki keşide eden tarafından çekin ödenmesinden meni yönünde işlem yapılmasına konu edildiği gözlenmektedir. Böyle bir durumda hamiline ödeme yapmama nedenlerinin muhatap banka tarafından çekin arkasına açıkça yazılması gerekmektedir.
Başlangıçta da belirttiğimiz gibi son zamanlarda Türk Ticaret Yasası'nın 711/3 maddesinin değişik amaçlarla kullanıldığı, bunun sonucunda çek hamillerinin zor durumda kaldıkları, bu gelişmenin de piyasada olması gereken güveni sarstığı gözlenmektedir.

 

(Kaynak: Referans Gazetesi | 14.12.2007)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.