Arif AKARCA, Dr.Mehmet ŞAFAK - Vergi iadesi yerine asgari geçim indirimi!

akif.akarca@alfaymm.com.tr
mehmet.safak@alfaymm.com.tr

Bilindiği üzere; daha önce uygulanmakta olan ve "vergi iadesi" olarak bilinen "ücretlilerde vergi indirimi"nde, ücretlilerin kendileri, eşleri ve çocukları ile ilgili olarak yaptıkları eğitim, sağlık, gıda, giyim ve kira harcamalarına ait topladıkları belgeleri karşılığında, yapılan harcama tutarının belirli orandaki (yüzde 8 ile yüzde 4 arasında değişen orandaki) kısmı ücretlinin ertesi yılda ödeyeceği gelir vergisinden mahsup edilerek, işverenler aracılığı ile kendisine nakden iade edilmekteydi.

04.04.2007 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 5615 sayılı kanunla 01.01.2007 tarihinden geçerli olmak üzere, bu sistem kaldırılmış ve yerine, 01.01.2008 tarihinden itibaren uygulanmak üzere, "asgari geçim indirimi" sistemi getirilmiştir.

265 Sayılı gelir Vergisi Genel Tebliği'nde de yer aldığı üzere, Gelir Vergisi Kanunu'nun 32'nci maddesinde düzenlenen asgari geçim indirimi uygulamasının usul ve esasları şöyledir:

Uygulamanın esasları ve asgari geçim indirimi tutarının hesaplanması

Asgari geçim indirimi uygulamasından ücretleri gerçek usulde vergilendirilen gerçek kişiler yararlanabilecektir.

Asgari geçim indirimi, ücretin elde edildiği takvim yılı başında belirlenen 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarına;

- Mükellefin kendisi için yüzde 50'si,

- Çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için yüzde 10'u,

- Çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere ilk iki çocuk için yüzde 7,5'i,

- Diğer çocuklar için yüzde 5'i olmak üzere ücretlinin şahsi ve medeni durumu dikkate alınarak hesaplanan indirim oranlarının uygulanması sonucu bulunacak tutarın yüzde 15'i alınarak bulunacaktır. Bulunacak bu tutar yıllık olarak uygulanacak asgari geçim indirimi tutarı olup, ücretlinin asgari geçim indiriminden bir yıl boyunca faydalanacağı vergi indirimini ifade etmektedir. Dolayısıyla, aylık ücretler üzerinden hesaplanacak vergi tutarından indirim konusu yapılacak asgari geçim indirimi tutarı ise, yıllık olarak bulunan asgari indirim tutarının 1/12'si olacaktır.

Ücretlinin faydalanacağı azami indirim tutarı, elde ettiği ücret geliri üzerinden hesaplanan gelir vergisi ile sınırlı olacaktır. Dolayısıyla, mahsup edilecek kısmın fazla olması halinde ücretliye herhangi bir iade yapılmayacaktır.

Bilindiği üzere, asgari ücret her yıl yeniden belirlenmekte ve genellikle de 01.01-30.06 dönemi için ayrı, 01.07-31.12 dönemi için farklı asgari ücret tutarı belirlenmektedir. Yukarıda belirtilen hesaplamada esas alınacak asgari ücret ise, indirimin uygulanacağı ücretin elde edildiği takvim yılı başındaki asgari ücret tutarı olacaktır. Halen uygulanmakta olan asgari ücretin aylık tutarı 585,00 YTL'dir. 2008 yılında uygulanacak asgari ücret ise bu ay içinde belirlenecek olup, bu belirleme yapıldığı takdirde, 2008 yılı Ocak ayında uygulanacak asgari ücret tutarı 2008 yılının tamamında uygulanacak asgari geçim indiriminin hesaplamalarında esas alınacaktır. Başka bir deyişle, 2008 yılının ikinci yarısı için daha yüksek asgari ücret belirlense bile ocak ayındaki asgari ücretin 12 ile çarpılması sonucu bulunacak yıllık asgari ücret tutarı hesaplamaya esas alınacaktır. Örneğin, 2008 yılının ilk yarısı için belirlenecek asgari ücretin aylık tutarı 630,00 YTL olursa, asgari geçim indirimi hesabına esas alınacak asgari ücretin yıllık tutarı 7.560,00 YTL olacaktır. Bu durumda, aylık ücretlerin hesaplanan gelir vergisinden indirilecek aylık asgari geçim indirimi tutarları şöyle olacaktır:

- Bekar ücretli için : 47,25 YTL,

- Evli, çocuksuz ve eşi de ücretli olan ücretli için : 47,25 YTL,

- Eşi çalışmayan ve çocuksuz ücretli için : 56,70 YTL,

- Evli, eşi çalışmayan tek çocuklu ücretli için : 63,79 YTL,

- Evli, eşi çalışmayan iki çocuklu ücretli için : 70,88 YTL,

- Evli, eşi çalışmayan üç çocuklu ücretli için : 75,60 YTL.

İkiden sonraki her bir çocuk için bu tutarlara ilave edilecek aylık indirim tutarı 4.73 YTL olacaktır.

İndirimin uygulamasında "çocuk" tabiri, mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dahil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, "eş" tabiri ise, aralarında yasal evlilik bağı bulunan kişileri ifade eder.

Bulunan bu asgari geçim indirimi tutarı, ücretlinin, aylık olarak hesaplanan gelir vergisi tevkifatı tutarından mahsup edilecektir. Asgari geçim indirimi tutarının, ücretlinin aylık hesaplanan vergisinden fazla olması halinde, fazlası dikkate alınmayacaktır.

İşveren mahsup edilen asgari geçim indirimi tutarı kadar ücretliye daha fazla ödeme yapacaktır. Diğer bir ifadeyle ücretlinin net eline geçen tutar asgari geçim indirimi tutarı kadar artmış olacaktır.

Bilindiği üzere, ülkemizde yaygın olan uygulama net ücret anlaşmasıyla çalışma yönündedir. Bu durumda, çalışan eline geçen net ücret ödemesini bilmekte ve ücreti üzerinden ödenmesi gereken sigorta primleri ve vergilerle ilgilenmemekte, bu ödemelerin tamamı işveren tarafından yapılmaktadır. Böyle olduğu için de ücretliler nedeniyle ödenmesi gereken vergi ve sigorta primleri işverenlerce istihdam üzerindeki yük olarak değerlendirilmektedir. Nitekim, çalışan net 100 YTL olarak ödenen ücret için en az 70 YTL vergi ve sigorta primi ödenmek zorunda kalınmaktadır. Vergi ve sigorta primi olarak ödenen bu tutarların oranı, net ücret tutarı ödemesi artıkça, daha da yükselmektedir. Asgari geçim indirimi uygulanması durumunda ücret üzerinden ödenecek vergi tutarı daha az olacaktır. Dolayısıyla, normal şartlarda, net ücret anlaşmasıyla çalışanlara, asgari geçim indirimi nedeniyle vergiden indirilen tutarın ödenmemesi gerekir. Ancak, yasada açık bir düzenleme olmamakla birlikte, kanımızca, bu indirimin ücretlilere, net ücretlerine ilave olarak ödenmesinin sağlanması amacıyla, Maliye Bakanlığı'nca konuyla ilgili olarak yayımlanan tebliğde; "Net ücret üzerinden anlaşmak suretiyle çalışanların da asgari geçim indiriminden yaralanacağı ve hesaplanan vergiden mahsup edilen asgari geçim indirimi tutarlarının net ücretleri ile birlikte ücretliye ödeneceği" özellikle belirtilmiştir. Keza, anılan tebliğde; "İşverenler tarafından hizmet erbabının ücret gelirlerinden kesilen gelir vergisinden mahsup edilen asgari geçim indirimi tutarının, o ayki ücretiyle birlikte ücretliye nakden ödenmesi gerektiği, aksi takdirde, ücretliye nakden ödenmeyen asgari geçim indiriminin, işverenler tarafından haksız yere yapılan bir mahsup işlemi niteliği taşıyacağı ve tevkif suretiyle kesilen verginin bu tutar kadar olan kısmının, muhtasar beyanname ile eksik beyan edilmiş olacağı, bu nedenle, ücretliye nakden ödenmeyen asgari geçim indiriminin o ayda eksik beyan edilmiş vergi tevkifatı olarak kabul edilerek, bu vergiler için de işverenler hakkında cezalı tarhiyat yapılacağı" ifade edilmiştir.

Asgari geçim indiriminden, ücret gelirlerini yıllık beyanname ile bildirenler de yararlanabilecektir.

Gelir Vergisi Kanunu'nun 61'inci maddesi kapsamında değerlendirilen ücret geliri elde edenler, örneğin sosyal güvenlik destekleme primi ödemek suretiyle çalışanlar ile kurumların yönetiminde görevli olanlar da genel hükümlere göre asgari geçim indiriminden yararlanacaklardır.

Peşin olarak ödenen ücretler, asgari geçim indirimi uygulaması yönünden, nakden veya hesaben ödemenin yapıldığı dönemin geliri sayılacaktır. Örneğin, 01/01/2008 tarihinden önceki dönemde ücretlerin peşin olarak ödenmesi nedeniyle, bu tarihten sonraki döneme isabet eden ücret gelirleri, tahakkuk esasının geçerliliği nedeniyle, 01/01/2008 tarihinden önce elde edilmiş sayıldığından söz konusu ücretler için asgari geçim indirimi uygulanmayacaktır.

Onsekiz yaşını doldurmuş çocuklardan öğrenimi sona erenler, öğrenimin sona erdiği ayı takip eden aydan itibaren anne veya babasının asgari geçim indirimi hesabında dikkate alınmayacaklardır.

Yıl içinde işyeri veya işvereni değişen ücretliler, yeni işyerlerinde veya işverenleri nezdinde çalışmaya başladıkları aydan itibaren asgari geçim indiriminden yararlanmaya devam edeceklerdir. Yıl içinde işe başlayanlar ise, işe başladıkları aydan itibaren aylık asgari geçim indiriminden yararlanmaya başlayacaklardır.

Asgari geçim indiriminden yararlanamayacak olanlar:

Aşağıda sayılan ücret geliri elde edenler asgari geçim indirimi uygulamasından yararlanamayacaklardır:

- Ücretleri diğer ücret kapsamında vergilendirilen hizmet erbabı,

- Dar mükellefiyet kapsamında ücret geliri elde edenler,

- Başka bir kanun hükmü (3218, 4490, 4691 sayılı kanunlar vb.) uyarınca ücretlerinden gelir vergisi tevkifatı yapılmayanlar,

- Ücret geliri elde etmeyen diğer gerçek kişiler.

Medeni durum ve eşin gelirinin olmadığının tespiti:

Ücretliler, medeni durumları ve çocuk sayıları ile eşinin iş ve gelir durumu hakkında tebliğin 1 no'lu ekinde yer alan "Aile Durumu Bildirimi" ile işverenlerine bildirimde bulunacaklardır. Durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) bu değişiklikleri işverene bir ay içerisinde bildireceklerdir. Asgari geçim indirimi oranını etkileyen değişiklikler, söz konusu değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibariyle uygulanacak olup, eşlerin her ikisinin de ücretli olması halinde çocuklar yalnızca sosyal güvenlik yönünden tabi oldukları eşin bildirimine dahil edilecektir.

Bu uygulamada eşin çalışmadığı ve herhangi bir gelirinin olmadığına ilişkin olarak (aksi tespit edilmediği sürece) ücretlinin beyanı yeterli olacaktır.

Sadece ücret geliri elde eden eş, "çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş" kapsamında değerlendirilmeyecektir. Bunlar dışındakiler ise çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş kapsamında değerlendirilecek olup, münhasıran emekli maaşı alanlar da çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eş olarak kabul edilecektir.

Asgari geçim indirimine ait bordronun düzenlenmesi:

İşverenler, kendilerinde mevcut medeni durum ve çocuk sayısı ile ilgili bilgiler doğrultusunda, her yıl ocak ayı itibariyle örneği tebliğe ekli "Asgari Geçim İndirimine Ait Bordro" yu (EK:2) düzenleyeceklerdir.

Her bir ücretlinin yararlanacağı asgari geçim indirimi ayrı ayrı hesaplanarak bordroda ilgili aya ait sütunda gösterilecektir.

Yıl içerisinde meydana gelen değişiklikler için ayrı bir bordro düzenlenebileceği gibi değişiklikler aynı bordro üzerinde de gösterilebilecektir.

Bordro işveren nezdinde muhafaza edilecek olup, istendiği takdirde yetkililere ibraz edilecektir.

Muhtasar beyanname veren işverenlerce yapılacak işlemler:

İşverenler, her yılın ocak ayında düzenleyecekleri asgari geçim indirimine ait bordroda, her aya ilişkin ücretliler için hesaplayacakları asgari geçim indirimi tutarını göstereceklerdir. Mevcut bilgilere göre hesaplanan yıllık asgari geçim indirimi tutarının her aya isabet eden kısmı, ücret üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilecektir.

Ücretliye yansıtılacak tutar ücret ödemesinin yapıldığı dönemde ücret bordrosunda açılan "Asgari Geçim İndirimi" satırında gösterilecek ve işveren tarafından ilgili aya ilişkin verilecek muhtasar beyannamede tevkif suretiyle kesilen vergiler toplamından mahsup edilerek kalan tevkifat tutarı ödenecektir.

Mahsup edilecek asgari geçim indirimi, ücretlinin o aydaki ücretinden kesilen gelir vergisinden fazla olamayacaktır. Aşması halinde ise aşan kısım için herhangi bir iade uygulaması yapılmayacaktır.

Üç aylık dönemler halinde muhtasar beyanname veren işverenler de her yılın ocak ayından itibaren asgari geçim indirimi tutarını her ay ücret ödemesi sırasında ücretliye peşin olarak ödeyeceklerdir. Örneğin, ocak-şubat-mart dönemine ilişkin asgari geçim indirimi tutarı, nisan ayında verilecek muhtasar beyannamede mahsup konusu yapılacaktır.

Yıllık beyanname veren ücretlilerde asgari geçim indirimi uygulaması:

1. tevkifata tabi olmayan ücret geliri için yıllık beyanname verilmesi

Gelir Vergisi Kanunu'nun 95'inci maddesi gereği ücretlerinden vergi tevkif usulü cari olmayan ve bu nedenle ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretlilerde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilmek suretiyle gerçekleştirilecektir.

Asgari geçim indiriminden faydalanmak isteyen ücretli; tebliğ ekinde yer alan "Aile Durumu Bildirimi"ni (EK: 1) doldurarak yıllık beyannameye ekleyecektir.

Öte yandan, tevkifata tabi olmayan ücretlerini yıllık beyanname ile beyan etmek zorunda olan ücretliler bu beyannameye diğer gelir unsurlarını da dahil etmeleri halinde asgari geçim indirimi, yıllık beyannamede beyan edilen ücret gelirlerine isabet eden vergiden mahsup edilecektir.

2. birden fazla işverenden ücret alınması dolayısıyla ücret gelirinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi

Asgari geçim indirimi uygulaması işverenler aracılığıyla gerçekleştirileceğinden tevkifata tabi ücretlerini yıllık beyanname ile beyan eden ücretliler yıllık beyannamelerinde indirim uygulamasına ilişkin olarak herhangi bir bildirimde bulunmayacaklardır.

Ücretlerinden vergi tevkifatı yapılan ve işverenler aracılığıyla yıl içinde asgari geçim indiriminden yararlanan mükelleflerin, tevkifata tabi ücret gelirlerini yıllık beyannameye dahil etmeleri halinde, beyan edilen gelir üzerinden hesaplanan vergiden, yıl içinde kendisine ödenen ücret üzerinden kesilen gelir vergisinin asgari geçim indirimi mahsup edilmeden önceki tutarı mahsup edilecektir. Böylelikle kaynakta vergileme sırasında ücretliye ödenmiş olan asgari geçim indirimi tutarlarının, yıllık beyanname üzerinden yapılan vergileme sonucunda da ücretlide kalması sağlanmış olacaktır.

Birden fazla işverenden ücret alan ücretlilerde asgari geçim indirimi uygulaması

Aynı zamanda birden fazla işverenden ücret alınması halinde, asgari geçim indirimi uygulaması, en yüksek ücretin elde edildiği işveren tarafından gerçekleştirilecektir.

Ücretliler medeni durumu ve çocuk sayısı hakkında bildirimlerini, en yüksek ücret geliri elde ettikleri işverene vererek uygulamanın ilgili işverence yerine getirilmesini sağlayacaklardır. En yüksek ücretin hangi işverenden alınacağının belli olmaması halinde, indirimden yaralanacağı işvereni ücretli kendisi belirleyecektir. Ücretlinin aynı anda birden fazla işverenden dolayı asgari geçim indiriminden faydalandığının tespiti halinde; oluşan vergi ziyaı, ücretliden cezalı olarak tahsil edilecektir.

Kanımızca, vergi iadesinin kaldırılması ve yerine asgari geçim indirimi uygulamasının getirilmesi hem ücretlilerin vergi iadesi şeklindeki alacakları tutarı azaltacak ve dolayısıyla ücretlilerin refahında eksilmeye neden olacak hem de belge toplama alışkanlığının kaybolmasına yol açarak, zaten önemli boyutlarda olan kayıtdışılığın daha da artmasına neden olacaktır. Bu nedenle, uygulamanın tekrar gözden geçirilmesinde fayda vardır.

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 06.12.2007)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.