Ahmet YAVUZ - Asgarî geçim indirimi netleşiyor

4 Nisan 2007 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren kanunun makable şamil tutularak 31 Aralık 2006 tarihinden itibaren vergi indirimi uygulamasına son vermesi ve yeni uygulamanın 1 Ocak 2008 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecek olması çeşitli tenkitlere maruz kalmıştı. Ücretlilerin 2007 yılında iki uygulamadan da faydalanamadığı, vergi indiriminin kaldırılmasıyla kayıt dışının artacağı, kanunun yürürlüğe girdiği nisan ayına kadar eski uygulamanın geçerli olması gerektiği ve net ücret üzerinden anlaşan ücretlilerde bu uygulamanın faydasının olmayacağı, bu eleştirilerden bazıları.

Asgari geçim indirimi uygulaması; çalışanın medeni hali ve çocuk sayısı dikkate alınarak hesaplanan indirim tutarının Gelir Vergisi'nden düşülmesi suretiyle ücretlilerin vergi matrahları üzerinden hesaplanan Gelir Vergisi'nin az alınması, dolayısıyla alınmayan vergi kadar gelirinin artırılması esasına dayanıyor. İndirim tutarının hesaplanmasında, ücretin elde edildiği takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarı dikkate alınacak. Uygulamanın temelinde, diğer gelir çeşitlerine göre ücretler üzerindeki vergi yükünün yüksek olduğu anlayışı yatıyor. Bu uygulamada geliri ne olursa olsun, medeni durumu benzer olan çalışanlar, aynı tutarda indirim hakkına sahip olacak. Bu sebeple, yeni uygulama, 2007 yılı başında son verilen ücretlilerde vergi indirimi uygulamasına göre yüksek gelirli ücretliler aleyhine sonuçlar doğuracak. Kısacası yeni sistemde önceden hesaplanıp alınan verginin iadesi yerine, hesaplama aşamasında belli bir tutarın vergiden indirilmesi suretiyle verginin daha az alınması ve bu şekilde ücretliye ek gelir sağlanması hedefleniyor. Maliye, kamuoyuna sunduğu tebliğ taslağı ile bu uygulamanın nasıl yapılacağını ilan etti. Asgari geçim indirimi oranı; ücretlinin kendisi için yüzde 50, çalışmayan ve herhangi bir geliri olmayan eşi için yüzde 10, çocukların her biri için ayrı ayrı olmak üzere, ilk iki çocuk için yüzde 7,5 ve diğerleri için yüzde 5 olarak dikkate alınacak. Ücretlinin hak edeceği indirim tutarı aylık bazda hesaplanacak ve uygulanacak. Buna göre bir ücretlinin hak kazanacağı yıllık indirim tutarı; asgari ücretin yıllık tutarı x asgari geçim indirimi oranı x yüzde 15 formülü ile hesaplanacak. Bulunan tutar 12'ye bölünerek aylık indirim tutarına ulaşılacak.

Eşinin çalışmadığı ve herhangi bir gelirinin olup olmadığı konusunda ücretlinin beyanı yeterli sayılacak. Öteden beri çalışan ücretlilerin medeni durumları ve çocuk sayıları hakkında işverenlerinde mevcut bilgiler geçerli olacak. Ancak, ücretlilerin bu durumlarında herhangi bir değişiklik olması halinde (evlenme, boşanma, ölüm, doğum vb.) değişiklikleri işverene, değişikliğin vuku bulduğu tarihten itibaren bir ay içerisinde, 'Aile Durumu Bildirimi' ile bildirmeleri gerekiyor. Asgari geçim indirimi oranını etkileyen medeni durumu veya çocuk sayısındaki değişiklikler, değişikliğin işverene bildirildiği tarih itibarıyla uygulanmaya başlanacak. Her ikisi çalışan eşler için indirim oranı tabii olarak ayrı ayrı uygulanacak fakat çocuklar için eşlerden yalnızca birisine ilâve indirim oranı uygulanacak. İndirim hesaplamasında ücretin elde edildiği yılın başında geçerli olan asgari ücret tutarı dikkate alınacak.

İşverene yeni külfetler geliyor

İşverenler, her yıl ocak ayı itibarıyla 'Asgari Geçim İndirimine Ait Bordro'yu düzenleyip her bir ücretlinin faydalanacağı asgari geçim indirimini bordroda gösterecekler. Mevcut bilgilere göre hesaplanan yıllık asgari geçim indirimi tutarının her aya isabet eden kısmı ücret üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilecek ve ücretlilere ücretiyle birlikte peşin olarak ödenecek, ödenen bu tutar da ilgili ayın muhtasar beyannamesinde ödenecek Gelir Vergisi'nden mahsup edilecek. Hesaplanan tutarlar işveren tarafından ilgili aya ilişkin verilecek muhtasar beyannamede tevkif suretiyle kesilen vergiler toplamından kesilecek. Bu rakam, ücretlinin o aydaki ücretinden kesilen Gelir Vergisi'nden fazla olamayacak. Aşması halinde ise aşan kısım için asgari geçim indirimi uygulaması yapılmayacak. Muhtasar beyannamede asgari geçim indirimi tutarının mahsup edilebilmesi için söz konusu tutarın mutlak suretle ücretlilere ödenmiş olması gerekiyor. Ücretlilere ödenmeyen tutarların mahsup edilmesi halinde bu tutar işverenlerce muhtasar beyanname üzerinden eksik beyan edilmiş ve ödenmemiş Gelir Vergisi olarak kabul edilerek cezalı tarhiyat yapılacak.

Gelir İdaresi, indirim oranının doğru hesaplanıp hesaplanmadığını kontrol etmekte oldukça zorlanacak gibi. İncelenen bir işyerinde çalışanların evli olup olmadığı, evliyse eşinin çalışıp çalışmadığı ve kaç çocuğunun bulunduğu gibi asgari geçim indirimi tutarını etkileyen faktörlerin tespit edilmesi çok zor. Bu yüzden hesaplanan indirim tutarının sorumluluğu işverenlere yüklenmiş görünüyor. İşverenlerin indirim oranının doğru hesaplanması için çalışanlara ait yukarıda bahsettiğim hususları takip etmeleri gerekiyor. 2008 yılında geçerli olacak asgari ücret tutarı belli olmadığı için 2007 yılında geçerli olan asgari ücret üzerinden hesaplanacak asgari ücret tutarı aşağıdaki örnekte görüldüğü gibi olacak.

Eşi çalışan ve iki çocuğu olan asgari ücretlinin asgari geçim tutarı şu şekilde olacak:

Asgari ücretin brüt tutarı: 562,50

Mükellefin asgari geçim indirim oranı: %65

Mükellefin kendisi için: % 50

Mükellefin çocukları için: Yüzde 15

Asgari geçim indirim matrahı: 562,50 x %65 = 365,63

Aylık asgari geçim indirimi tutarı: 365,63 x % 15 = 54,84

Sonuçta bu durumdaki bir ücretli bugün geçerli rakamlar çerçevesinde aylık 54,84 YTL fazla ücret alacak.