Yıllık Beyanname Verilmeyecek Gelirler / İmdat Türkay

 I- GELİRİN TOPLANMASI VE BEYANI İLKESİ

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 1. maddesine göre, gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabi olup, gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Aynı Kanun’un 2. maddesinde gelirin kapsamına giren yedi gelir unsuru (kazanç ve iratlar) şöyledir.

• Ticari Kazanç
• Zirai Kazanç
• Ücretler
• Serbest Meslek Kazancı
• Gayrimenkul Sermaye İratları
• Menkul Sermaye İratları
• Diğer Kazanç ve İratlar

Gelir Vergisi Kanunu’nun “Gelirin Toplanması ve Beyanı” başlıklı 85. maddesine göre; mükellefler, yukarıda yer alan yedi gelir unsurundan 2015 takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratlarını Kanun’da aksine bir düzenleme olmadığı sürece Yıllık Beyanname ile 1-25 Mart/2016 ayında beyan etmek zorundadırlar. Beyanı gereken gelirlerin Yıllık Beyannamede toplanması zorunlu olup; tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbapları ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç elde etmemiş olsalar bile Yıllık Beyanname vermek zorundadır. Gelir vergisi mükellefi kabul edilen adi şirket ortakları, kollektif şirket ortakları ile adi komandit şirketlerin komandite ortakları da Yıllık Beyanname vermek zorundadırlar.

Gelirin toplanması ve beyanı genel ilkesinin aksine bu yedi gelir unsuruna ilişkin olarak bazı kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmesi gerekmemekte, diğer gelirler nedeniyle verilecek yıllık beyannameye de dahil edilmesi mükelleflerden istenmemektedir. Gelir Vergisi Kanunu’nun“Toplama Yapılmayan Haller” başlıklı 86. maddesinde yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmeyen kazanç ve iratlar tek tek sayılmak suretiyle hüküm altına alınmıştır. Konumuza ilişkin açıklamalara geçmeden önce gerçek kişilerin vergilendirilmesinde önemli olan tam mükellef ve dar mükellefin belirlenmesi ile çalışma veya oturma izni alarak yurtdışında yaşayan Türk vatandaşlarının hangi mükellefiyet türüne göre vergilendirileceğine bir bakalım.

A- TAM MÜKELLEFİYET

Tam mükellef olan bir kişi hem Türkiye’den hem de varsa Türkiye dışından elde ettiği gelirlerden dolayı Türkiye’de vergiye tabi olacaktır. GVK’nın 3 ve 4. maddelerine göre; Gelir Vergisi Kanunu açısından ikametgâhı Türkiye’de olanlar tam mükellef sayılmaktadırlar. Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı olarak 6 aydan fazla oturanlar ise Türkiye’de yerleşmiş sayılırlar. Türkiye’den geçici olarak yapılan ayrılmalar devamlılık şartını ortadan kaldırmaz. Bir kişinin Türkiye’de ikametgahı olmasa bile Türkiye’de birinin yanında kaldığı sürenin bir takvim yılı içinde 6 aylık süreyi (183 gün) aşması, tam mükellef kabul edilmek için yeterli görülmektedir.

B- DAR MÜKELLEFİYET

Türkiye’ de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler, yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler. Buna göre, Türkiye’de bir ikametgahı bulunmayanlar ile Türkiye’de 6 aydan daha kısa süre bulunanlar, dar mükellef olarak vergilendirilir.

C- ÇALIŞMA VEYA OTURMA İZNİ ALARAK YURT DIŞINDA YAŞAYAN TÜRK VATANDAŞLARININ DURUMU

210 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalara göre, kamu kurumlarına veya merkezi Türkiye’de bulunan özel teşebbüslere bağlı olarak işleri sebebiyle yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşlar hariç olmak üzere, çalışma veya oturma izni alarak altı aydan daha fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları Türkiye’de elde ettikleri kazanç ve iratları bakımından dar mükellefiyet esasında vergilendirilmektedir.

II- YILLIK BEYANNAME VERİLMEYECEK KAZANÇ VE İRATLAR

2015 yılında tam/dar mükellef gerçek kişiler tarafından elde edilen bazı kazanç ve iratlar için Mart/2016 ayında beyanname verilmeyecektir. Özellikle yıl içinde tevkif suretiyle vergilendirilmiş bazı kazanç ve iratlar için yıl içinde yapılan tevkifat nihai vergi olarak kalmakta ve ayrıca beyan edilmesi istenmemektedir. Gelir Vergisi Kanunu’nun “Toplama Yapılmayan Haller” başlıklı 86. maddesinin birinci fıkrasında; maddede belirtilen gelirler için yıllık beyanname verilmeyeceği ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin yıllık beyannameye dahil edilmeyeceği belirtilmiştir. Şimdi GVK’nın 86. maddesindeki hükümler kapsamında konuyu etraflıca inceleyelim.

Tam Mükellefiyette: Tam mükellef gerçek kişiler tarafından yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde ise bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği kazanç ve iratlar şöyledir:

• Gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar,
• GVK’nın 75. maddesinin (15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları,
• Kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı,
• Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler,
• Birden fazla işverenden ücret almakla beraber, birden sonraki işverenden aldıkları tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretlerinin toplamı, GVK’nın 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2015 yılı için 29.000 TL) aşmayan mükellefler,
• Vergiye tâbi gelir toplamının GVK’nın 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2015 yılı için 29.000 TL) aşmaması koşuluyla, Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları,
• Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 2015 yılı için 1.500 TL’yi aşmayan, tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları.

Dar Mükellefiyette: Tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar, için yıllık beyanname verilmeyecek, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde ise bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

A- GERÇEK USULDE VERGİLENDİRİLMEYEN ZİRAÎ KAZANÇLAR

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86/1-a bendine göre gerçek usulde vergilendirilmeyen ziraî kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecektir. GVK’nın 53. maddesine göre çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar, hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilmektedir. GVK’nın 54. maddesinde yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşan çiftçiler ile bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya on yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olan çiftçilerin kazançları gerçek usulde (zirai işletme hesabı veya diledikleri takdirde bilanço esasına göre) vergilendirilir. Kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler bu kazançları için Yıllık Beyanname vermezler. Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yıl içinde elde ettikleri hasılatlarından yapılan gelir vergisi tevkifatı nihai vergi olarak üzerlerinde kalmaktadır.

B- GVK’NIN 75/15-16. MADDESİNDE BELİRTİLEN MENKUL SERMAYE İRATLARI

GVK’nın 86/1-a bendine göre, GVK’nın 75. maddesinin (15) ve (16) numaralı bentlerinde yazılı menkul sermaye iratları için Yıllık Beyanname verilmeyecektir. GVK’nın 75. maddesinin (15) numaralı bendine göre, tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından; 10 yıldan az süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlara ödenen irat tutarları ile 10 yıl süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlar ile vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara ödenen irat tutarları menkul sermaye iradı olarak kabul edilmiştir.

Aynı şekilde GVK’nın 75. maddesinin (16) numaralı bendine göre, Bireysel Emeklilik Sisteminden;

• 10 yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dahil),
• 10 yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dahil),
• Emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı (4632 sayılı Kanun kapsamında bireysel emeklilik hesabına yapılan Devlet katkılarının ödemeye konu olan kısımlarına isabet eden irat tutarı dahil)

menkul sermaye iradı sayılmıştır. Bu iratlar için yıllık beyanname verme ve diğer gelir unsurları için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin yıllık beyannameye dahil edilmesi söz konusu olmayıp, yapılan gelir vergisi tevkifatı nihai vergi olmaktadır.

C- KAZANÇ VE İRATLARIN İSTİSNA HADLERİ İÇİNDE KALAN KISMI İÇİN BEYANNAME VERİLMEYECEK

GVK’nın 86/1-a bendine göre kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısmı için yıllık beyanname verilmeyecektir. Gelir vergisinden istisna edilen kazanç ve iratlar için yıllık beyanname verilmez ve diğer gelir unsurları için beyanname verilmesi halinde de istisna edilen tutarlar yıllık beyannameye dahil edilmez. Gelir vergisinden istisna edilen bazı kazanç ve iratlar şöyledir:

• Telif hakkı ve ihtira beratı kazanç istisnası (GVK md. 18),
• Menkul sermaye iratlarında istisna (GVK md. 22/1),
• Mesken kira geliri istisnası (GVK md. 21),
• Ücret istisnaları (GVK md. 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, geçici md. 68, 72),
• Değer artışı kazancı istisnası (mükerrer 80. md.),
• Arızi kazanç istisnası (GVK md. 82).

1- Telif Hakkı ve İhtira Beratı Kazanç İstisnası

GVK’nın 18. maddesinde yer alan telif hakkı ve ihtira beratı kazanç istisnasına göre; telif hakkı ve ihtira beratı sahiplerinin ve bunların kanuni mirasçılarının madde kapsamındaki eserlerini ve icatlarını yayınlamak, satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat tutar sınırlaması olmaksızın gelir vergisinden istisna edilmiştir. Eserlerin neşir, temsil, icra ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler istisnaya dahildir. Bu kazançların arızî olarak elde edilmesi istisna hükmünün uygulanmasına engel teşkil etmez. Ancak, serbest meslek kazançları istisnasının, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94. maddesi uyarınca tevkif suretiyle ödenecek vergiye bir etkisi yoktur. İstisna kapsamındaki çalışmaların vergi tevkifatı yapmakla yükümlü olanlarca satın alınması halinde, bedeli üzerinden aynı maddenin 2/a bendi uyarınca % 17 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılması gerekir. İstisna kapsamındaki çalışmaların arızi olarak yapılması durumunda da gelir vergisi tevkifatının yapılması gerekmektedir. İstisna kapsamındaki bu kazançlar için ödenen tevkifat nihai vergi olmakta ve bu kazançlar için yıllık beyanname verilmemektedir.

2- Menkul Sermaye İratlarında İstisna

Gelir Vergisi Kanunu’nun “Menkul Sermaye İratlarında” istisnaları düzenleyen 22/1. maddesine göre; tek primli yıllık gelir sigortalarından yapılan ödemelerin tamamı gelir vergisinden istisna edilmiştir. GVK’nın 22/2. maddesine göre ise tam mükellef kurumlardan elde edilen, 75. maddenin ikinci fıkrasının

1- Her nevi hisse senetlerinin kâr payları,

2- İştirak hisselerinden doğan kazançlar ve

3- Kurumların İdare Meclisi Başkan ve üyelerine verilen kâr payları

numaralı bentlerinde yazılı kâr paylarının yarısı (brüt tutarın) gelir vergisinden müstesnadır. İstisna edilen tutar üzerinden 94. madde uyarınca tevkifat yapılır ve tevkif edilen verginin tamamı, kâr payının yıllık beyanname ile beyan edilmesi durumunda yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir. Buna göre, tam mükellef kurumlardan elde edilen söz konusu kâr paylarının (brüt tutarının) % 50’si gelir vergisinden istisna olup, kalan tutar vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacaktır.

3- Mesken Kira Geliri İstisnası

Gelir Vergisi Kanunu’nun 21. maddesine göre; binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 2015 yılı için 3.600 TL’si gelir vergisinden istisna edilmiştir. 2015 yılı için belirlenen istisna tutarı olan 3.600 TL’nin altında mesken kira geliri elde edenler yıllık gelir vergisi beyannamesi vermeyecektir. İstisna tutarı olan 3.600 TL’nin üzerinde mesken kira geliri elde edilmesi halinde yıllık beyanname verilmesi gerekmekte olup, ancak beyan edilen kira gelirinden şartlar sağlanıyorsa istisna tutarının düşülmesi gerekmektedir.

İstisna haddi üzerinde hasılat elde edilip beyan edilmemesi veya eksik beyan edilmesi halinde, mesken istisnasından yararlanılamaz. Ancak mükellefler, idarece herhangi bir tespit yapılmadan önce, süresinde beyan etmedikleri veya süresinde verdikleri beyannamede yer almayan mesken kira gelirlerini, pişmanlık ve ıslah hükümleri dahil olmak üzere kendiliklerinden süresinden sonra verecekleri beyanname ile beyan etmeleri halinde de söz konusu istisnadan yararlanabileceklerdir.

Öte yandan, 6322 sayılı Kanunla değişik GVK’nın 21. maddesinde yer alan hükme göre; ticari, zirai veya mesleki kazancını yıllık beyanname ile bildirmek mecburiyetinde olanlar ile istisna haddinin üzerinde hasılat elde edenlerden, beyanı gerekip gerekmediğine bakılmaksızın ayrı ayrı veya birlikte elde ettiği ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının gayri safi tutarları toplamı 103. maddede yazılı tarifenin üçüncü diliminde ücret gelirleri için yer alan tutarı (2015 yılı için 106.000 TL) aşanlar mesken istisnasından faydalanamazlar.

4- Ücret İstisnaları

GVK’da yer alan ücret ödemelerine ilişkin bazı temel istisnalar şöyledir:

• GVK’nın 23. maddesinde yer alan ücretlere ilişkin istisnalar,
• GVK’nın 24. maddesinde yer alan gider karşılıklarında istisna,
• GVK’nın 25. maddesinde yer alan tazminat ve yardımlarda istisna,
• GVK’nın 26. maddesinde yer alan vatan hizmetleri yardımlarında istisna,
• GVK’nın 27. maddesinde yer alan teçhizat ve tayın bedellerinde istisna, · GVK’nın 28. maddesinde yer alan tahsil ve tatbikat ödemelerinde istisna,
• GVK’nın 29. maddesinde yer alan teşvik, ikramiye ve mükafatlarda istisna,
• GVK’nın geçici 68. maddesinde jokey, jokey yamağı ve antrenörlere yapılan ücret ödemelerindeki istisnalar,
• GVK’nın geçici 72. maddesinde sporculara ücret olarak yapılan ödemelerde istisna.

Söz konusu istisnalar kapsamında hizmet erbaplarına yapılan ücret ödemeleri için yıllık beyanname verilmeyecektir.

5- Değer Artışı Kazancı İstisnası

GVK’nın mükerrer 80. maddesine göre; aşağıda yazılı mal ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazançlarıdır;

• İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olan ve iki yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar.
• GVK’nın 70. maddenin birinci fıkrasının (5) numaralı bendinde yazılı hakların (ihtira beratları hariç) elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
• Telif haklarının ve ihtira beratlarının müellifleri, mucitleri ve bunların kanunî mirasçıları dışında kalan kimseler tarafından elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
• Ortaklık haklarının veya hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
• Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar.
• İktisap şekli ne olursa olsun (ivazsız olarak iktisap edilenler hariç) GVK’nın 70. maddesinin birinci fıkrasının (1), (2), (4) ve (7) numaralı bentlerinde yazılı mal (gerçek usulde vergiye tâbi çiftçilerin ziraî istihsalde kullandıkları gayrimenkuller dahil) ve hakların, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar (Kooperatiflerin ortaklarına bu sıfatları dolayısıyla tahsis ettikleri gayrimenkulleri tahsis tarihinde ortak tarafından satın alınmış sayılır.).

Bu maddede bahsedilen “elden çıkarma” deyimi, yukarıda yazılı mal ve hakların satılması, bir ivaz karşılığında devir ve temliki, trampa edilmesi, takası, kamulaştırılması, devletleştirilmesi, ticaret şirketlerine sermaye olarak konulmasını ifade eder. Gelir Vergisi Kanunu’nun mükerrer 80. maddesinde yer alan değer artışı kazançlarına ilişkin istisna tutarı, 2015 takvim yılı gelirlerine uygulanmak üzere 10.600 TL olarak belirlenmiştir. Değer artış kazançlarının beyan konusu edilip edilmeyeceği, elde edilen iradın istisna haddinin altında kalıp kalmadığına bağlıdır. Değer artış kazancının 2015 yılı için 10.600 TL’si gelir vergisinden istisnadır. İstisna haddini aşan tutarda gelir elde edilmesi halinde yıllık beyanname verilecek, ancak istisna tutarı beyan edilen gelirden düşülecektir.

• Menkul Kıymetlerin ve Diğer Sermaye Piyasası Araçlarının Elden Çıkarılmasından Sağlanan Kazançlar

Menkul kıymetlerin (Hisse senetleri, tahviller, Hazine bonoları, toplu konut, özelleştirme idaresince çıkarılan menkul kıymetler ve varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikaları, gelir ortaklığı senetleri, finansman bonoları, banka bonoları, banka garantili bonolar, varlığa dayalı menkul kıymetler, ipoteğe dayalı menkul kıymetler, kira sertifikaları, gayrimenkul sertifikaları, ipotek teminatlı ve varlık teminatlı menkul kıymetler, katılma intifa senedi, kâr ve zarar ortaklığı belgeleri, vadeli işlem, opsiyon sözleşmeleri ve aracı kuruluş varantları gibi) elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazancı olarak vergilendirilmektedir. Menkul kıymetlerin elden çıkarılmasının değer artış kazancı olarak yıllık beyanname ile beyan edilip edilmeyeceği; GVK’nın geçici 67. maddesi kapsamında tevkifata tabi olup olmadığına ve menkul kıymetin ihraç tarihine göre farklılıklar gösterebilmektedir. Konunun her menkul kıymete göre farklılık göstermesi nedeniyle burada kısaca hisse senetleri gibi özellik arz eden birkaç konuya değinilecektir.

• Hisse Senetlerinin Elden Çıkarılmasından Doğan Kazançların Değer Artış Kazancı Olarak Vergilendirilmesi

Elde tutma süresi, hisse senedinin Türkiye’de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem görüp görmediği, hisse senedinin tam mükellef kuruma ait olup olmadığı, iktisap tarihi ve banka ve aracı kurumlar aracılığıyla alım satım yapılıp yapılamadığına göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin, 01.01.2006 tarihinden sonra iktisap edilen Türkiye’de kurulu menkul kıymet borsalarında işlem gören ve tam mükellef kurumlara ait olan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar, hisse senetleri 1 yıldan fazla süreyle elde tutulursa ve banka ve aracı kurumlar vasıtasıyla elden çıkarılırsa geçici 67. maddesine göre tevkifata tabi olmayacak ve de GVK’nın mükerrer 80. maddesi hükümleri uygulanmayacak ve vergiye tabi olmayacaktır.

• Hisse Senedi Dışındaki Menkul Kıymetlerin Elden Çıkarılmasından Doğan Kazançlar

GVK’nın geçici 67. maddesi gereğince 31.12.2006 tarihinden sonra ihraç edilmiş olan her nevi tahvil ve Hazine bonoları ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerin elden çıkarılması ve 31.12.2005 tarihinden sonra iktisap edilmiş menkul kıymetlerin elden çıkartılması tevkifata tabi olup, yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

• Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarının Elden Çıkarılmasından Doğan Kazançlar

31.12.2005 tarihinden sonra ihraç edilen Devlet tahvili ve Hazine bonolarının banka veya aracı kurumlar vasıtasıyla elden çıkartılmasından elde edilen gelirler, GVK’nın geçici 67/1. maddesine göre tevkifata tabi olup, yıllık beyanname verilmeyecektir.

6- Arızi Kazanç İstisnası

GVK’nın 82. maddesinde sayılan gelirler arızi kazanç olup, aşağıda sayılan kazançlar dışındaki gelirlerin arızi kazanç olarak vergilendirilmesi söz konusu değildir.

1- Arızi olarak ticari muamelelerin icrasından veya bu nitelikteki muamelelere aracılıktan elde edilen kazançlar.

2- Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi, henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi, ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen hasılat.

3- Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracılık hakkının devri karşılığında alınan tazminatlar ile peştemallıklar.

4- Arızi olarak yapılan serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla tahsil edilen hasılat.

5- Gerçek usulde vergiye tabi mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar.

6- Dar mükellefiyete tabi olanların arızi ulaştırma işlerinden elde ettikleri kazançlar.

Aynı maddede yer alan hükme göre; bir takvim yılında anılan maddenin (1), (2), (3) ve (4) numaralı bentlerde yazılı olan kazançlar (henüz başlamamış olan ticarî, ziraî veya meslekî bir faaliyete hiç girişilmemesi ile ihale, artırma ve eksiltmelere iştirak edilmemesi karşılığında elde edilen kazançlar hariç) toplamının 2015 yılı için 23.000 TL’lik kısmı gelir vergisinden müstesnadır. Bu tutarı aşmayan değer artışı kazançları için yıllık beyanname verilmesi söz konusu değildir.

D- 2015 YILINDA TEK İŞVERENDEN ALINMIŞ VE TEVKİF SURETİYLE VERGİLENDİRİLMİŞ ÜCRETLER

GVK’nın 86/1-b maddesine göre, tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret gelirleri için tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname verilmeyecektir. Diğer gelir unsurları için yıllık beyanname verilmesi halinde de bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir.

E- KANUNİ VE İŞ MERKEZİ TÜRKİYE’DE BULUNMAYAN DAR MÜKELLEFİYETE TABİ İŞVERENLERDEN ELDE EDİLEN TEVKİ-FATA TABİ OLMAYAN ÜCRET GELİRLERİ

GVK’nın 95. maddesinde, tevkifata tabi olmayan ücretler belirtilmiş ve vergi tevkif usulünün geçerli olmadığı durumlarda ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edileceği hüküm altına alınmıştır. Ancak, GVK’nın 23/14. maddesine göre, kanunî ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Bu istisnanın uygulanabilmesi için;

• Türkiye’de hizmet arz eden gerçek kişinin bağlı bulunduğu işverenin dar mükellef kurum olması, bu kurumun da Türkiye’de hiçbir şekilde kazanç elde edecek mahiyette faaliyette bulunmaması,
• Dar mükellef kurumda çalışan kişinin hizmet erbabı ve yapılan ödemenin de ücret niteliğinde olması,
• Dar mükellef kurumun Türkiye’deki personeline yapacağı ödemenin bu kurumun yurtdışı kazançlarından karşılanması,
• Ücretin döviz olarak ödenmesi,
• Ödenen ücretin dar mükellef kurumun Türkiye’deki hesaplarına gider olarak kaydedilmemesi, şartlarını bir arada taşıması gerekmektedir.

Buna göre, kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin irtibat bürolarında çalıştırdıkları personele yurt dışından elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödedikleri ücretler, tevkifata tabi olmasa da şartları taşıyorsa ücretli tarafından yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir.

F- 2015 YILINDA BİRDEN FAZLA İŞVERENDEN ELDE EDİLEN VE 29.000 TL’Yİ GEÇMEYEN TEVKİF SURETİYLE VERGİLENDİRİLMİŞ ÜCRET GELİRLERİ

GVK’nın 86/1-b maddesinin parentez içi hükmüne göre; birden fazla işverenden tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret geliri elde etmekle beraber, birden sonraki işverenden aldıkları ücretlerinin toplamı, GVK’nın 103. maddede yazılı vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2015 yılı için 29.000 TL) aşmayan mükellefler de aynen tek işverenden tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücret geliri elde edenler gibi değerlendirilecek ve beyan edilmeyecektir. Beyanname verme sınırının tespitinde 2015 yılında elde edilen ücret gelirlerinin brüt tutarı yani gelir vergisi kesintisi yapılmadan önceki tutarı dikkate alınacaktır. Birden fazla işverenden elde edilen ve yıl içinde tevkifata tabi tutulan ücret gelirinin beyan edilmesi halinde ise kesilen vergiler hesaplanan vergiden mahsup edilecektir.

G- 2015 YILINDA TEVKİFATA TABİ TUTULAN VE 29.000 TL’Yİ GEÇMEYEN İŞYERİ KİRA GELİRLERİ

GVK’nın 94. maddesine göre, binaların işyeri olarak tevkifat yapmak zorunda olan kişi ve kuruluşlara kiraya verilmesi halinde, yapılan kira ödemeleri üzerinden(1) % 20 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılmaktadır. Vergi kesintisine tabi işyeri kira gelirleri elde edenler, kira ge­lirlerinin brüt tutarı 2015 yılı için beyanname verme sınırı olan 29.000 TL’yi aşmaması halinde yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. Örneğin kişi, 2015 yılında tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş 28.000 TL işyeri kira geliri elde etmesi halinde, işyeri kira geliri tutarı 29.000 TL’lik beyanname verme sınırını aşmadığından yıllık beyanname vermeyecektir.

16 No.lu Gelir Vergisi Sirkülerinde yapılan açıklamalara göre; konut kira geliri ile vergi tevkifatına tabi tutulmuş gayrimenkul sermaye iradının birlikte elde edilmesi halinde, 2015 yılı için 29.000 TL’lik haddin hesabında; konut kira geliri için istisna tutarı düşüldükten sonra kalan tutar ile tevkifata tabi tutulmuş kira gelirinin brüt tutarının toplamı dikkate alınacaktır.

H- 2015 YILINDA TEVKİFATA TABİ TUTULAN VE 29.000 TL’Yİ AŞMAYAN MENKUL SERMAYE İRATLARI

GVK’nın 94. maddesi gereği tevkifata tabi tutulan ve istisna uygulanan kimi menkul sermaye iratlarının elde edilmesi ve GVK’nın 86. maddesine göre tutarı 29.000 TL’yi aşmayan tevkifata tabi tutulmuş menkul sermaye iratları beyan edilmeyecektir. Beyanname verme sınırını aşan tevkifatlı menkul sermaye iratları ise beyan edilecek olup, yıl içinde kesilen vergiler beyannamede mahsup edilecektir. Bu kapsamda olan iratlar şöyledir;

• 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan her çeşit tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,
• Tam mükellef kurumlar tarafından yurt dışında ihraç edilen tahviller ile tam mükellef varlık kiralama şirketleri tarafından yurt dışında ihraç edilen kira sertifikalarından sağlanan gelirler,
• Tam mükellef kurumlardan elde edilen kâr payları.

2015 yılında elde edilen gelirin 29.000 TL’yi aşması halinde bu gelirlerin tamamı yıllık beyanname ile beyan edilecektir. Menkul sermaye iratları toplamının 29.000 TL’yi aşıp aşmadığının tespitinde, indirim oranı ve istisna uygulanabilecek menkul sermaye iratlarının, indirim oranı ve istisna uygulandıktan sonra kalan kısımlarının dikkate alınması gerekmektedir.

1- Hiçbir Şekilde Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları

Gelir Vergisi Kanunu’nun 86. maddesi gereğince; bireysel emeklilik sistemi ve şahıs sigortalarından elde edilen ve tevkifata tabi tutulan iratların tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilmeyecektir. Ayrıca, GVK’nın geçici 67. maddesi gereğince, 01.01.2006 tarihinden itibaren banka veya aracı kurumlarca tevkif yoluyla vergilendirilen;

• Mevduat faizleri,
• Repo gelirleri,
• Özel finans kurumlarından elde edilen gelirler

için yıllık beyanname verilmeyecektir. Ancak ticari faaliyet kapsamında elde edilen gelirlerin ticari kazanç hükümleri çerçevesinde ticari kazancın tespitinde dikkate alınacaktır. Diğer taraftan, kurumlar vergisi mükelleflerinin 31.12.1998 ve daha önceki tarihlerde sona eren hesap dönemlerinde elde ettikleri kazançların dağıtımı halinde, gerçek kişilerce elde edilen kâr payları ile kurumların kârlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kâr dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kâr payları tutarı ne olursa olun beyan edilmeyecektir.

I- 2015 YILINDA 29.000 TL’Yİ AŞMAYAN TÜRKİYE’DE TEVKİFATA TÂBİ TUTULMUŞ OLAN BİRDEN FAZLA İŞVERENDEN ELDE EDİLEN ÜCRET, MENKUL VE GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARI

GVK’nın 86/1-c maddesine göre, vergiye tabi gelir toplamının (maddenin (a) ve (b) bentlerinde belirtilenler hariç) 103. maddesindeki vergi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2015 yılı için bu tutar 29.000 TL) aşmaması koşuluyla Türkiye’de tevkifata tâbi tutulmuş olan; birden fazla işverenden elde edilen ücretler, menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmeyecek ve diğer gelirler için beyanname verilse dahi bu gelirler beyannameye dahil edilmeyecektir. Ancak, beyanname verme sınırının aşılması durumda bu gelirlerin tamamı beyan edilecektir. Gelir unsurlarının bir kaçının birlikte elde edilmesi halinde bu gelirlerin beyan edilip edilmeyeceği belirlenirken iki hususun dikkate alınması gerekmektedir. Buna göre;

• 2015 yılı gelirleri için beyan sınırı olan 29.000 TL’nin tespitinde ücret gelirleri diğer gelirler ile ilişkilendirilmeksizin ayrı olarak değerlendirilecektir. Bu değerlendirme sonucu ücret gelirinin beyanı halinde, diğer gelirler tutarı ne olursa olsun (istisna tutarının altında kalanlar hariç) beyannameye dahil edilecektir.
• Ücret geliri dışındaki diğer gelirler 29.000 TL’lik haddin hesabında ayrı dikkate alınacaktır. İndirim oranı ve istisnaya isabet eden tutarlar 29.000 TL’lik haddin hesabında dikkate alınmayacaktır.

İ- 2015 YILI İÇİN 1.500 TL’Yİ AŞMAYAN TEVKİFATA VE İSTİSNA UYGULAMASINA KONU OLMAYAN MENKUL VE GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARI

GVK’nın 86/1-d bendine göre; bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 2015 yılı için 1.500 TL’yi aşmayan, tevkifat ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları için yıllık beyanname verilmeyecek; diğer gelirler nedeniyle yıllık beyanname verilmesi halinde de beyannameye dahil edilmeyecektir.

Beyanname vermede esas olan 1.500 TL’lik tutar bir istisna tutarı değil, gelirin beyan edilip edilmeyeceğine yönelik tespitte dikkate alınacak bir limittir. 2015 yılında 1.500 TL’yi aşan bir gelir olduğunda tamamı beyan edilecektir. Beyanname verme sınırı olarak belirlenen bu tutar, tevkifat ve istisna uygulamasına konu olmayan gelirlerin her biri için ayrı ayrı uygulanmayacak olup, bu gelirlerin toplam tutarı dikkate alınacaktır.

Belli bir tutarın altında kalan menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarının beyan dışı bırakan bu düzenlemeye göre; bu kapsamda olan tevkifatsız menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarının diğer gelir unsurlarıyla toplanması veya GVK’nın 86/1-c maddesiyle birlikte değerlendirilmesi söz konusu değildir. Tevkifat ve istisna uygulanmasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları şöyledir:

• Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri,
• Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller (01.01.2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler),
• İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,
• Her çeşit senetlerin ıskonto edilmesi karşılığında alınan ıskonto bedelleri,
• Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (faiz, repo, kâr payı vb.),
• Her çeşit alacak faizleri,
• Tevkifat ve istisna uygulanmayan işyeri kira gelirleri,
• Diğer mal ve haklardan tevkifatsız ve istisna uygulanmayan kira gelirleri.

Örneğin, basit usule tabi mükellefler 94. maddede vergi tevkifatı yapmakla yükümlü kişiler arasında yer almadığından, bu kişiler yaptıkları ödemeler üzerinden vergi tevkifatı yapmamaktadır. Dolayısıyla, basit usulde vergilendirilen bir mükellefe işyeri olarak kiraya verilen işyerine ilişkin kira ödemesinde tevkifat yapılmamaktadır. Bu şekildeki işyeri kira gelirlerinde bir istisna da bulunmadığından, 2015 yılı için 1.500 TL’nin altında kalan basit usuldeki mükelleften elde edilen kira geliri beyan edilmeyecektir.

J- DAR MÜKELLEFLER TARAFINDAN TAMAMI TÜRKİYE’DE TEVKİF SURETİYLE VERGİLENDİRİLMİŞ OLAN ÜCRET, SERBEST MESLEK KAZANÇLARI, MENKUL VE GAYRİMENKUL SERMAYE İRATLARI İLE DİĞER KAZANÇ VE İRATLAR

Dar mükellef gerçek kişiler ticari kazançları ve gerçek usulde tespit edilen zirai kazançları ile tevkif yoluyla vergilendirilmemiş menkul sermaye iratları, gayrimenkul sermaye iratları ve serbest meslek kazançları için yıllık beyanname vermek zorundadırlar. GVK’nın 86/2. maddesinde yer alan hüküm gereğince dar mükellef gerçek kişiler; tamamı Türkiye’de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar için yıllık beyanname vermeyecekler ve diğer gelirleri için beyanname vermeleri halinde de bu gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir.

Dar mükellefiyete tabi olanlar, Türkiye’de elde ettikleri ve toplamı 2015 yılı için 1.500 TL’yi aşmayan vergi kesintisine tabi tutulmamış ve istisnaya konu olmayan menkul sermaye iratlarının tamamını beyan etmeyecekler. Ancak, 2015 yılında 1.500 TL’yi aşan vergi kesintisine tabi tutulmamış ve istisnaya konu olmayan menkul sermaye iratlarının tamamını iktisap tarihinden itibaren15 gün içinde Münferit Beyanname ile bildirecek ve vergisini de aynı süre içerisinde ödeyeceklerdir. Dar mükellefiyet esasında vergilendirilen Türk vatandaşları da Türkiye’de elde ettiği gelirin tamamı tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratları için beyanname vermeyeceklerdir.

Tevkif yoluyla vergilendirilmemiş konut (mesken) kira geliri elde eden dar mükellef gerçek kişiler (yurt dışında yerleşik olup, dar mükellefiyet esasında vergilendirilmekte olan Türk vatandaşları da dahil), mesken kira gelirinin 2015 yılı için istisna tutarı olan 3.600 TL’yi aşmaması halinde yıllık beyanname verilmeyecektir. Konut kira gelirinin istisna tutarını aşması halinde beyan edilmesi gerekmektedir. Serbest meslek faaliyetinde, GVK’nın 94. maddesine göre, dar mükelleflerden telif ve patent satışından dolayı % 20, diğer serbest meslek kazançlarında da % 20 oranında tevkifat yapılmaktadır. Tevkif yoluyla vergilendirilmiş serbest meslek kazancından dolayı dar mükellef serbest meslek erbabının yıllık beyanname vermesi söz konusu değildir.

III- BEYAN EDİLECEK GELİRDEN YAPILACAK İNDİRİMLER

2015 yılında elde edilen yedi gelir unsurundan elde edilen gelirlerden beyanname verilmesi gerekenler için 1-25 Mart 2016 tarihleri arasında Gelir Vergisi Beyannamesi verilecektir. 2015 yılına ilişkin olarak verilecek Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi üzerine tahakkuk eden gelir vergisi ise iki eşit taksitte olmak üzere 1. taksiti 2016 yılının Mart ayında, 2. taksiti ise Temmuz ayında ödemeleri gerekmektedir. Yıllık beyanname ile beyan edilen gelir toplamından indirim konusu yapılacak hususlar Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. maddesinde, geçici maddelerde ve kendi özel kanunlarında belirtilmiştir. Buna göre indirim konusu yapılabilecek bazı hususlar şunlardır:

• Şahıs sigorta primleri,
• Eğitim ve sağlık harcamaları,
• Bağış ve yardımlar,
• Sponsorluk harcamaları (Amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları için % 50’si),
• Başbakanlıkça veya Bakanlar Kurulu’nca başlatılan yardım kampanyalarına yapılan ayni ve nakdi bağışlar,
• Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve yardımlar,
• Bireysel Katılım Yatırımcısı İndirimi (6327 sayılı Kanunla Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen GVK’nın geçici 82. maddesine göre yapılacak indirim),
• EXPO 2016 Antalya Ajansına yapılan her türlü nakdî ve ayni bağış ve yardımlar ile sponsorluk harcamalarının tamamı (GVK’nın geçici 83. maddesine göre),
• Diğer kanunlara göre tamamı indirilecek bağış ve yardımlar (Örneğin, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu’na, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu’nun Kuruluşu Hakkındaki Kanun’a, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’na, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanunu’na, Türk Silahlı Kuvvetleri Güçlendirme Vakfı Kanunu’na göre yapılan bağış ve yardımlar gibi.).

IV- BEYAN EDİLEN GELİRE UYGULANACAK GELİR VERGİSİ TARİFESİ

GVK’nın 103. maddesinde yer alan gelir vergisine tabi gelirlerin vergilendirilmesinde esas alınan tarife, 2015 takvim yılı gelirlerinin vergilendirilmesinde esas alınmak üzere 287 seri no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. 2015 yılında ücret dışındaki gelir unsurları için beyanname veren bir mükellefin aynı anda ücret gelirinin de olması ve beyannamedeki toplam gelirin 66.000 TL’yi aşması durumunda 25.02.2011 tarih ve 75 Seri No.lu GV Sirkülerinde yapılan açıklamalara göre verginin hesaplanması gerekmektedir. Dolayısıyla, 2015 yılında elde edilen kazanç ve iratların Mart/2016 ayında beyanında aşağıdaki vergi tarifesi uygulanacaktır.

 

12.000 TL’ye kadar	% 15
29.000 TL’nin 12.000 TL’si için 1.800 TL, fazlası	% 20
66.000 TL’nin 29.000 TL’si için 5.200 TL (ücret gelirlerinde 106.000 TL’nin 29.000 TL’si için 5.200 TL), fazlası	% 27
66.000 TL’den fazlasının 66.000 TL’si için 15.190 TL (ücret gelirlerinde 106.000 TL’den fazlasının 106.000 TL’si için 25.990 TL), fazlası	% 35
oranında vergilendirilir.

 

V- SONUÇ

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, 2015 yılında gelirin konusuna giren ticarî kazanç, ziraî kazanç, ücret, serbest meslek kazancı, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve iratları elde eden gerçek kişi tam/dar mükellefler, aksine bir düzenleme olmadığı sürece 1-25 Mart/2016 ayında Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi vermek zorundadırlar. Beyanı gereken gelirlerin yıllık beyannamede toplanması zorunlu olup; tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbapları kazanç elde etmemiş olsalar bile yıllık beyanname vereceklerdir. Gelir vergisi mükellefi ka-

bul edilen adi şirket ortakları, kollektif şirket ortakları ile adi komandit şirketlerin komandite ortakları da yıllık beyanname vermek zorundadırlar.Beyannamede beyan edilen gelir tutarından yapılacak indirimler sonrasında hesaplanan gelir vergisinden varsa yıl içinde ödenen geçici vergi ile tevkif yoluyla kesilen vergilerin mahsup edilmesi ve kalan gelir vergisinin ise iki eşit taksitte (Mart ve Temmuz 2016) ödenmesi gerekmektedir. Ayrıca, 2015 yılı için verilecek Gelir Vergisi Beyannamesi için 47,80 TL damga vergisinin de birinci taksit ödeme süresi içinde ödenmesi gerekmektedir.

 

*           Gelir İdaresi Grup Başkanı

(·)         Bu yazıda yapılan açıklamalar, tamamıyla yazarına ait olup, hiçbir şekilde yazarın çalıştığı Kurum’u bağlamaz; Kurum’un görüşü olarak kullanılamaz ve değerlendirilemez.

(1)         2009/14592 sayılı BKK, Yürürlük: 03.02.2009

(Kaynak: Versav | 03.03.2016)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.