Yabancı Ulaştırma Kurumlarında Kazancın Vergilenmesi / Akif Akarca, Dr.Mehmet Şafak

 Bilindiği gibi kanunî veya iş merkezi Türkiye'de bulunan kurumlar, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilirler. Kanunî ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye'de bulunmayan kurumlar ise sadece Türkiye'de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilirler.

Ticari kazancın Türkiye'de elde edilmiş sayılması, Türkiye'de işyeri veya daimi temsilci bulundurma ve kazancın bu yerlerde veya bu temsilciler aracılığı ile sağlanmış olması şartına bağlanmıştır. Arızi olarak yapılan ticari faaliyetlerde ise, kazancı doğuran muamelenin Türkiye'de ifa edilmesi veya Türkiye'de değerlendirilmesi şartı aranmıştır.

Yabancı ulaştırma kurumları faaliyetlerinin özel nitelikleri dolayısıyla vergilendirilmeleri ile ilgili olarak Kurumlar Vergisi Kanunu'muzda (madde 23) özel düzenleme yapılmıştır.

Yabancı ulaştırma kurumları ve uluslararası nakliyat

Yabancı kurumlarca yapılan ulaştırma işleri de, ticari bir faaliyettir. Normal olarak, devamlı veya arızi nitelikte olmasına göre, kanunla belirlenen esaslar içinde değerlendirilmesi gerekir. Ulaştırma faaliyeti bütünüyle Türkiye içinde yapıldığında, örneğin, yabancı bir kurum, kalkış ve varış noktası Türkiye'de bulunan yerler arasında ulaştırma faaliyeti yaptığında, matrah tespiti genel rejim gereğince, yapılacaktır.

Buna karşılık ülkeler arasında yapılan ulaştırma işlerinde, faaliyetin Türkiye'de ifa edilen veya değerlendirilen kısmını tespit etmek güçtür. Tespit, faaliyet itibariyle yapılabilse bile, birden fazla ülke arasında cereyan eden bir ulaşım işinin kazancını bu ülkeler arasında gerçek usulde paylaştırabilmek imkanı bulunamaz.

Bu nedenle yabancı ulaştırma kurumlarınca yapılan faaliyet kazancının tespitinde götürü bir usule yer verilmiştir. Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 23'üncü maddesine göre, yabancı ulaştırma kurumlarında matrah, Türkiye'de elde edilen hasılata ortalama emsal oranlarının uygulanması suretiyle hesaplanır.

Türkiye’de elde edilen hasılat

Türkiye'de elde edilen hasılatın neyi ifade ettiği, Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 23'üncü maddesinde belirlenmiştir. Buna göre, ister arızi, isterse devamlı olarak Türkiye'de iş yeri açmak veya daimi temsilci bulundurmak suretiyle faaliyette bulunulsun, Türkiye'de elde edilmiş sayılacak hasılat, taşımacılığın karada, denizde veya havada yapılma durumuna göre farklı şekilde belirlenir.

•Kara taşımacılığında

Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 23'üncü madde 3 no.lu fıkrasının (a) bendi hükmüne göre, "Türkiye sınırlan içinde gerçekleşen kara taşımacılığında, bilet bedeli ile birlikte alınan gider karşılıkları dahil olmak üzere yolcu, yük ve bagaj taşıma ücreti olarak her ne adla olursa olsun aldıkları tutarlar" Türkiye'de elde edilmiş hasılat sayılır.

Götürü usul, Türkiye’de elde edilen hasılata maddede belirlenen emsalin uygulanması suretiyle kurum kazancının belirlenmesi, ulaştırma işinin, ancak bir kısmı ile Türkiye sınırlan içinde cereyan ettiği hallerde uygulanır. Kalkış veya varış noktalarından sadece biri Türkiye'dedir. Veya her ikisi de dışarıda olmakla beraber, kara ulaşımının bir kısmı, Türkiye sınırları içinde yapılmıştır. Bütün bu hallerde, Türkiye'de elde edilmiş olan hasılat ulaşımın Türkiye sınırlan içinde yapılan kısmına düşenden ibarettir. Örneğin Milano’dan Bağdat'a trenle taşınan yolcunun bilet bedelinin tümü Milano’da alınmış olmakla beraber, bu bedelden Türkiye sınırlan içinde yapılan ulaşıma düşen kısım, Türkiye'de elde edilmiş hasılat sayılır.

•Deniz ve hava ulaşımında

"Türkiye'deki yükleme limanlarından yabancı ülkelerdeki varış limanlarına veya diğer bir kurumun gemisine aktarma yapılacak yabancı limana kadar gerçekleşen deniz ve hava taşımacılığında, bilet bedeli ile birlikte alınan gider karşılıkları dahil olmak üzere yolcu, yük ve bagaj taşıma ücreti olarak her ne adla olursa olsun aldıkları tutarlar" Türkiye'de elde edilmiş hasılat sayılır.
Deniz ve hava ulaşımındaki esas, kara ulaşımında olduğundan farklıdır. Kara ulaşımında taşımanın Türkiye'den başlaması veya Türkiye'de bitmesi veya varış ve kalkış noktalarının her ikisinin de Türkiye dışında olmasının önemi yoktur. Her üç halde de, Türkiye sınırlan içindeki ulaşıma düşen taşıma bedeli, Türkiye'de elde edilmiş hasılat sayılır.

Deniz ve hava ulaşımında ise, sadece Türkiye'de başlayan taşımaların bedeli hasılat sayılır. Türkiye'de biten taşımalar dolayısı ile vergileme yapılmaz. Aslında, varış limanının Türkiye'de bulunduğu hallerde de, taşıma faaliyetinin bir kısmı Türkiye sınırlan içinde cereyan eder. Yani, Türkiye'de yapılmış ticari faaliyet mevcuttur. Buna rağmen bu faaliyetin kazanç ve vergisi aranmaz.
Ancak, bu suretle kavranmasından vaz geçilen hasılat, Türkiye'den başlayan taşımalarda, taşıma bedelinin Türkiye sınırları dışındaki kısmı da alınmak suretiyle telafi edilmiş olur. Örneğin, Venedik’teki limandan başlayıp, İstanbul'da bitecek deniz (veya hava) taşıması dolayısı ile taşıma bedelinin Türkiye sınırlan içindeki parkura düşecek kısmı, Türkiye'de elde edilmiş hasılat sayılmaz. Buna karşılık, İstanbul'dan başlayıp, Venedik’teki limanda bitecek taşımada, ücretin tümü, Türkiye'deki hasılata dahil edilir.

•Türkiye'de elde edilen komisyonlar ve ücretler

İster kara, isterse deniz ve hava taşımacılığında olsun, bütünüyle Türkiye dışında cereyan edecek ulaşımlarla ilgili olarak Türkiye'de satılan yolcu ve bagaj biletleri ile, Türkiye'de yapılacak navlun sözleşmeleri dolayısı ile alman komisyon ve benzeri ücretler de Türkiye'de elde edilmiş hasılat sayılır.

Bunun gibi, Türkiye'de bitecek deniz ve hava taşımacılığında yolcu bileti Türkiye'de satıldığında, bununla ilgili komisyon da Türkiye'deki hasılata dahil edilecektir. Yukarıda değindiğimiz gibi, varış limanı Türkiye'de olan deniz ve hava taşımaları dolayısı ile Türkiye'de vergileme yapılmaz.

Kurum kazancının tespiti

Yabancı ulaştırma kurumlarının vergiye matrah olacak kurum kazancı, hasılata ortalama emsal oranlarının uygulanması suretiyle hesaplanır.

Ortalama emsal oranları, Türkiye'de daimi veya arızi olarak çalışan bütün kurumlar için,
a) Kara taşımacılığında %12,
b) Deniz taşımacılığında %15,
c) Hava taşımacılığında %5,
olarak uygulanır.

Dar mükellef kurumun yukarıdaki emsaller dikkate alarak hesapladığı ve yıllık beyanname ile beyan ettiği kurum kazancından kurumlar vergisi ödendikten sonra kalan kısımdan ana merkeze aktarılan tutar üzerinden KVK’nın 30'uncu maddesine göre %15 oranında vergi kesintisi yapılacaktır.
Çifte vergilemeyi önleme anlaşmaları ve yabancı ulaştırma kurumlarının vergilenmesi
Yabancı ulaştırma kurumlarının kurumlar vergisi ve ana merkeze aktarılmış sayılan tutarlar üzerinden temettü stopajına muhatap tutulmaları, ya da kendilerine bu kazanç ve iratları sağlayanlara yüklenen vergi sorumluluğu, taşımayı yapan kurumun mukimi olduğu ülke ile Türkiye arasında Çifte Vergilemeyi önleme Anlaşması (ÇVÖA) bulunmadığı durumlar için geçerlidir. Türkiye ile Çifte Vergilemenin Önlenmesi Anlaşması'nın bulunması halinde vergileme yetkisinin hangi ülkeye ait olduğu anlaşmanın ilgili hükmü esas alınarak belirlenir. Pek çok ülke ile imzalanmış bulunan ÇVÖA' larda uluslararası taşımacılık kazançlarının nasıl vergilendirileceği belirlenmiş bulunmaktadır.
Anlaşmaların tamamında vergilemenin taşımacılık hizmetini veren kuruluşun mukimi olduğu ülkede yapılması prensibi bulunmaktadır. Bununla beraber, bazı anlaşmalarda ise mukim olunan ülkenin yanı sıra diğer ülkede de vergileme yapılabileceği bu durumda da verginin %50 indirimli olarak hesaplanacağı hükmü yer almaktadır.

Ayrıca yabancı ulaştırma kurumunun mukim olduğu ülke İle Türkiye arasında geçerli bir ÇVÖA bulunsa dahi anlaşma hükümlerinden yararlanabilmesi için, İlgili ülkede tam mükellef olduğunu ve tüm dünya kazançları üzerinden bu ülkede vergilendirildiğini yetkili makamlarından alınacak bir belgenin(mukimlik belgesi) tasdikli bir örneğini ilgili vergi dairesine veya vergi sorumlularınca vergi tevkifatı yapılması durumunda ise vergi sorumlularına ibrazı gerekir.

Hasılat defteri

Türkiye’de elde ettikleri hasılatın kaydı için, yabancı nakliyat kurumlan veya bunları Türkiye'de temsil eden şube veya acentaları bir "Hasılat defteri" tutmaya ve bu deftere Türkiye'de elde ettikleri hasılatı tarih sırasıyla ve müfredatlı olarak kaydetmeye mecburdurlar. Bu madde gereğince hasılat defteri tutan yabancı nakliyat kurumları bu işleri için ayrıca muhasebe defteri tutmaya mecbur değildirler.

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 27.11.2014)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.