Ahmet YAVUZ - Maliye, vergi denetmenlerini yüksek maaş veren özel sektöre kaptırıyor

Eğitimden sağlığa, adaletten savunmaya tüm kamu hizmetlerinin iyileştirilmesi ve gelişen toplumumuzun ihtiyaçlarına karşılık verilebilmesi, bu alanlara ayrılabilen kamu harcamalarının yeterli düzeye çıkarılabilmesine bağlı.

Kamu harcamalarının ekonomik açıdan en sağlam kaynağı vergidir. Bu yüzden verginin adil, etkin ve verimli seviyede toplanabilmesi tüm toplumu yakından ilgilendiren bir mesele. Ülkemizde vergi tabanının genişletilmesi, vergi kayıp ve kaçaklarının en aza indirilmesi daima öncelikli tartışma konuları arasında yer alıyor. Artık kayıt dışı ekonomiyle mücadele ve verginin tabana yayılması gerektiği üzerinde toplumsal bir mutabakat sağlanmış durumda. Ayrıca; kayıt dışı ile mücadele, devletin temel finansman kaynağını garanti altına almak bir yana, kayıt altında olup vergisini ödeyen mükelleflerin haklarını korumak açısından da yerine getirilmesi gereken bir görev. Aksi takdirde kayıt dışındaki mükellefler, vergisini ödeyenlere karşı ekonomik üstünlük sağlayacağı gibi psikolojik olarak da baskı oluşturmakta.

Merdiven altı ekonominin kayıt altına alınması ve vergi uygulamalarının herkes tarafından arzu edilen bir noktaya getirilmesi, daha iyi çalışan güçlü bir vergi idaresi ve etkin bir vergi denetimi yapısının oluşturulmasına bağlı. Denetim, sadece mükelleflerin beyanlarının doğruluğu ile ilgili yapılan incelemelerden ibaret değil. Bu fiil geniş manada vergi idaresinin merkez ve taşra örgütünün iç denetime tabi tutulmasını ve lüzumu halinde vergi personelinin soruşturmalarının yapılmasını da ihtiva ediyor. Gelir İdaresi'nin son yıllarda kayıt dışı ile mücadelede önemli adımlar attığına şahit olduk. Bilgisayar destekli denetim programlarından bilgi bankası oluşturulmasına, farklı kurumlardan elde edilen bilgilerin çapraz kontrollerde kullanılmasından cari ve fiili denetimlere kadar birçok projeyle mükellefler daha yakından takip edilmeye başlandı. Bu sayede vergi kaçırmak eskisine oranla çok daha zor. Ama son tahlilde bütün bu sistemin işlemesi ve verilerin vergisel maksatla yorumlanıp kullanılması insan unsuruna bağlı. Yani ne kadar gelişmiş bilgisayar programları kullanırsak kullanalım sonunda onların verilerini alıp kullanacak olanlar insan.

Maliye içerisinde bu denetim işiyle görevlendirilen dört ayrı birim mevcut. Bu birimlerde yer alan eleman sayısı öngörülen kadronun yarısı bile değil. Diğer bir ifadeyle, denetim için verilen kadroların doluluk oranı yüzde 50'yi ancak buluyor. Üstelik az sayıdaki bu personelin verimliliği de çeşitli sebeplerle en alt seviyelerde bulunuyor. Merkez denetim elemanları olarak sınıflandırılan hesap uzmanları, maliye müfettişleri ve gelirler kontrolörleri, idari işlerde görevlendirildikleri ve meslekî olgunluğa eriştikleri dönemde özel sektöre geçtikleri için gerekli sayıyı ve verimliliği sağlayamıyor. Bu gruptaki inceleme elemanlarının tecrübe ve birikimlerinden istifade etmek üzere idari kadrolarda istihdam edilmeleri bir nebze anlaşılabilir. Öte yandan bu grupta çalışırken daha iyi imkânlarla özel sektöre geçenler de tahammül edilebilir sınırlarda olduğu için normal karşılanabilir. Üstelik kamunun özel sektöre kalifiye eleman yetiştirme fonksiyonu da böylece eda edilmiş oluyor. Denetim elemanı sayısındaki azlık IMF'ye verilen iyi niyet mektubunda devlet tarafından da deklare edilmiş ve Gelir İdaresi personelinin yüzde 5'i nispetindeki denetim elemanı sayısının mevcut sayının orta vadede uluslararası standart olan yüzde 20'lere çıkarılacağı garantisi verilmişti.

Aslında dikkatli okurlarım, denetmenlerin bu sıkıntılarını gazete ilanı ile Başbakan'a ve kamuoyuna duyurmaya çalıştıklarını hatırlayacaktır. O ilandan sonra herhangi bir gelişme yaşanmadı. Bakalım seçimleri daha da güçlenerek kazanan Başbakan, bu dönemde çağrıya kulak verecek mi?

Maaş konusu açıldığında hemen hemen tüm çalışanlar hallerinden şikâyet edip daha fazla maaşı hak ettiğini dile getirecektir. Oysa vergi denetmenleri maaş artışından çok ek göstergenin 3.600'e çıkarılmasını ve vergi denetmenlerine idari kademelerde daha fazla yer verilmesini talep ediyor. 'Eşit işe eşit ücret' ilkesine sadık kalınırsa aslında kimsenin diyecek bir şeyi kalmaz.

Ben meseleyi, Gelir İdaresi'nde çalışanların yaptıkları göreve uygun mali ve özlük haklarının düzeltilmesinden öte ülkenin önemli ekonomik sorunu olarak görmekteyim. Bu ciddi olarak ele alınır çözülürse kayıt dışılığın azaltılmasının sağlayacağı vergi gelirlerinde artış ülkemizi borç kamburundan kurtarabilir.
 

'Öteki denetim elemanları'

Gelir İdaresi'nin taşra teşkilatında görevlendirilen ve vergi incelemelerinin yüzde 90'ını yapan vergi denetmenleri, kendilerini 'öteki denetim elemanı' olarak nitelendiriyor. 'Öteki Türkiye'den mülhem bu benzetmenin yerindeliği bu grubun sıkıntıları anlaşıldığında daha net görülüyor. Vergi kontrol memuru adı altında görev yaptıkları eski konumlarını arar hale gelen vergi denetmenleri, yıllarca Gelir İdaresi'nin özerk hale getirilmesi ile durumlarının düzeleceği ümidini taşımaktaydı. Eylül 2005'te çıkarılan kanunla yeniden düzenlenen Gelir İdaresi, beklentilerin aksine vergi denetmenlerinin konumunu daha da kötüleştirdi. Eskiden bölge düzeyinde ve bölge müdürüne bağlı olarak görev yapan vergi denetmenleri, şimdi il düzeyinde kurulan başkanlıklara bağlı grup müdürleri emrinde çalışıyor. Bunun ötesinde zorunlu rotasyona tabi tutuluyor. Lojman imkânından çok sınırlı sayıda faydalandırılıyor. Kurum içerisinde yükselmelerine imkân tanınmıyor; yoğun, stresli; fakat verimsiz iş yükü altında bulunuyor. Mali açıdan da yapılan işin karşılığı verilmiyor. Diğer bakanlıklarda aynı fonksiyonu gören birimler çok daha gerilerden gelip ciddi farklar atmış durumda. Hatta yeni kurulan birimler bile çok daha iyi şartlar sunuyor.

25 yaşında kariyerlerini noktalıyorlar

Mesela Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çerçevesinde oluşturulmaya çalışılan ve henüz ne iş yapacağı tam olarak bilinmeyen iç denetçiler, vergi denetmenlerinden çok daha iyi şartları haiz. Bu yüzden bu kadroya geçme imkânı tanınan vergi denetmenleri de yıllarını vererek yetişmiş oldukları alanı bırakarak, tamamen yeni bir iş manası taşıyan ve kendi alanları dışındaki mevzuat kapsamında çalışmayı göze alarak bu kadrolara atanmaya çalışıyor. Denetmenler, 2200 olan ek göstergelerine mukabil 3600 ek göstergede bulunan, bin YTL kadar daha fazla maaş verilen, rotasyonu olmayan, lojman imkânı bulunan, emeklilikte alacağı maaşın neredeyse iki katını alabileceği bu kadrolara atanmak için büyük çaba sarf ediyor. Halihazırda bu kadrolara geçen denetmen sayısı 200'e yaklaşıyor. Geçiş imkânı bulunmayan daha kıdemsiz denetmenler ise yeniden sınavlara girerek meslek değiştirme yoluna gidiyor. Öyle ki 400 kişi olarak vergi denetmen yardımcılığına başlayan bir grup 3 yıl sonraki yeterlilik sınavına 200'ün biraz üzerinde bir sayıyla katılmakta. Çeşitli sebeplerle meslek değiştiremeyenler ise yeterlilik sınavını verdikten itibaren, henüz 25 yaşlarında meslekî kariyerlerini noktalıyor. Çünkü bu aşamadan sonra onlar için tüm kariyer basamakları tıkanmış oluyor. Böylece moral ve motivasyondan uzak çalışmaya devam ediyorlar. Kıdemli vergi denetmenleri de emekliliği hak ettikleri halde emeklilik maaşları 2200 ek gösterge sebebiyle çok düşeceğinden emekli olamamakta, çalışmaya devam etmektedir. Tabii vergi incelemesinin ağırlığı sebebiyle belli bir yaştan sonra verim de çok düşmekte, hem kendileri hem de idare ciddi manada sıkıntı çekmektedir.