Prof. Dr. Nurettin BİLİCİ - Maliye bilim dalının bağımsızlığı

Maliye (kamu maliyesi); mali olayları inceleyen, mali olayların neden ve sonuçlarını araştıran bir bilim dalıdır. Mali olaylar, devletin ve diğer kamu kuruluşlarının gelir elde etmesi ve bunları harcaması ile alakalıdır. Devlet ile merkezi yönetim kastedilmektedir. Diğer kamu kuruluşlarıyla ise yerel yönetimler (belediye, il özel idaresi, köyler), sosyal güvenlik kuruluşları, fonlar, vakıflar gibi kamuyu ilgilendiren diğer kuruluşlar kastedilmektedir. Bu arada kamu iktisadi teşebbüslerinin faaliyetleri de kamu kesimi içinde değerlendirilir.

Maliyenin konusunu; devletin ve diğer kamu kuruluşlarının ürettiği mal ve hizmetler, bu mal ve hizmetlerin üretilmesi aşamasında yapılan harcamalar ve bu harcamaların finansmanı için başvurulan gelir kaynaklarının incelenmesi oluşturur.

Maliye biliminin merkezinde devletin faaliyetleri vardır. Devlet bilindiği üzere, toplum halinde yaşayan insanların ihtiyaç duydukları çeşitli hizmetlerin üretilmesi ihtiyacı sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu hizmetlerin kapsamı tarihsel süreç içinde genişlemiştir. Devletin "adalet, savunma, asayiş, eğitim gibi hizmetlerin gerçekleştirilmesi yanında, ekonomide dengenin sağlanması, ekonomik kalkınmanın ve tam istihdamın gerçekleştirilmesi gibi önemli görevleri" de bulunmaktadır(1). Bu çerçevede; kamu gelir ve giderlerinin ekonomik denge ve büyüme üzerindeki etkilerinin araştırılması, kıt kamu kaynaklarının etkin şekilde kullanımı, kamu hizmetlerinin ortaya çıkardığı dışsallık gibi konular maliye bilimi içinde incelenir. Aynı şekilde; gelir-kaynak dağılımı, devlet malları, sosyal güvenlik, global kamusal mallar, devletin ekonomiye müdahalesi (regülasyon), özelleştirme gibi konular da maliye biliminin ilgilendiği konular arasında yer alır. Kamunun faaliyetlerinin ekonomi içindeki ağırlığı, ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, ortalama olarak milli hasılanın yarısı civarındaki kısmına tekabül etmektedir.

Son açıklamalar, maliye biliminin iktisat bilimi ile önemli bir ilişki içinde olduğunu ortaya koyar. Hatta Anglo-Sakson geleneğinde, maliye biliminin iktisadın bir alt dalı olarak düşünülmesi, bizde de bazı düşünürlerin maliye bilim dalının önemini yadsımalarına yol açmıştır. Kıta Avrupası eğitim programlarında ise "maliye"nin önemi daha fazladır. Devleti anlamadan ekonominin anlaşılması mümkün olmayacağı için, iktisat bilim dalında çalışanların maliye konularını bilmelerine ihtiyaç vardır. Mali olayların ekonomik boyutu da, maliyecilerin iktisat konularına hakim olmalarını gerekli kılar. Özellikle maliye bilim dalının alanına giren; kamu ekonomisi, devlet borçları, maliye teorisi ve politikası konularının sağlıklı tahlil edilebilmesi için mikro ve makro iktisat konularının iyi bilinmesi gerekir. İki bilim dalı arasındaki temel farklılık, iktisat biliminin bireysel ihtiyaçlarla, maliye bilim dalının ise toplumsal ihtiyaçlarla ilgilenmesinde yatar. İktisat bilim dalı özel sektörün ekonomisini, maliye bilim dalı ise kamu sektörünün ekonomisini inceler. İktisat bilim dalında piyasa mekanizması kuralları, maliye bilim dalında ise bütçe mekanizması ve siyasal tercihler geçerlidir. Kamu ekonomisinde kaynak dağılımı siyasal otoritenin tercihlerine göre oluşur. Siyasal otorite çıkardığı kanun, karar vs. ile uygulamayı şekillendirir.

Son söylediklerimiz de maliye biliminin hukuk bilim dalı ile olan bağlantısını ortaya koymaktadır. Mali olaylar siyasal tercihlere göre oluşturulan mevzuat temelinde şekillenir. Kamu gelirlerinin hangi kaynaklardan toplanacağı, harcamaların nerelere ve hangi ölçütlerle yapılacağı, özelleştirmenin hangi kurallar ışığında yapılacağı gibi kamunun tüm faaliyetleri, çıkarılan mevzuata uygun olarak gerçekleştirilmek durumundadır. Maliye bilim dalının bu cephesiyle "Mali Hukuk" alt disiplini ilgilenir. Maliye biliminin siyasetle, sosyoloji, psikoloji, tarih, muhasebe, işletme gibi alanlarla da yakın ilişkisi vardır. Bu şekilde maliye bölümünden mezun olan bir öğrenci; iktisat, hukuk, muhasebe, işletme gibi konuları da öğrenerek çıkar.

Maliye bilimi devletin ilk ortaya çıktığı tarihlerden bu yana vardır. Ülkemizde de maliye bölümlerinin kuruluşu hayli eskiye dayanmaktadır. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde ilk başta; mali, idari, siyasi diye 3 bölüm kurulmuştur. Bu şekilde "Maliye Bölümü" ilk ihtiyaç duyulan ve kurulan bölümlerden biri olmuştur. İlerleyen yıllarda farklı bölümlerin birleştirilmesi yoluna gidilmiş, ilk başta bağımsız bölüm olarak düşünülen "Maliye", "Maliye-İktisat" şeklinde yeniden yapılandırılmıştır. 1980'den itibaren ise maliye bölümleri yeniden bağımsız bölümler olarak kurulmaya başlamış ve günümüzde sayıları 30'u bulmuştur. 1970'li yılların sonunda Gazi Üniversitesi bünyesinde bir "Maliye Fakültesi"nin kurulduğu da bilinmektedir. Bölümlere ilave olarak değişik üniversitelerimiz bünyesinde maliyeyle, vergiyle alakalı çok sayıda araştırma enstitüsü görev yapmaktadır.

Diğer taraftan maliye bilim insanları kendi aralarında bir platform oluşturmuşlar ve bu çerçevede karşılıklı yardım ve dayanışma içinde araştırmalarını yürütmektedirler. Bu platforma maliye öğretim elemanlarının yanı sıra, Maliye Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, Sayıştay, Danıştay gibi maliyeyle alakalı kamu kuruluşlarının elemanları da katılmaktadır. Bu topluluk 22 yıldır "Türkiye Maliye Sempozyumu" adı altında her yıl düzenli olarak bir araya gelmekte ve maliyenin güncel sorunlarını tartışıp bilgi alışverişinde bulunmaktadırlar. 2008 yılı Mayıs ayında yapılacak olan 23. Maliye Sempozyumunun konusu "Türk Vergi Sisteminin Küresel Gelişmeler Bağlamında Değerlendirilmesi" şeklinde belirlenmiştir. 23. Türkiye Maliye Sempozyumunun organizasyonu görevini Hacettepe Üniversitesi Maliye Bölümü üstlenmiş olup sempozyum hazırlıkları sürmektedir.

Ortalama olarak, milli gelirin yarısı civarındaki kısmını kontrol eden (toplayıp harcayan) kamu kesimi faaliyetlerini inceleyen maliye bilimi; tıpkı hukuk, iktisat, işletme, istatistik, muhasebe, sosyoloji ... gibi bağımsız bir bilim dalı olup önemi, kamunun faaliyet alanının genişlemesine paralel olarak artmaktadır.

(1) Akdoğan Abdurrahman, Kamu Maliyesi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş Sekizinci Baskı, Gazi Kitabevi, 2002, Ankara, s. 5.

(Kaynak: Dünya Gazetesi | 19.07.2007)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.