Türev Ürün Nedir, Nasıl Vergilendirilir? / İsmail Kökbulut

 İleriye yönelik fiyat hareketliliğinden ve gelecekteki fiyat değişimlerinin doğurduğu risklerden korunma ihtiyacı ekonomik birimler açısından son derece önemli. Bu anlamda "vadeli işlemler piyasaları" bu ihtiyacın karşılanabildiği piyasalar olarak karşımıza çıkmakta. Öncelikle bu piyasalar ile bu piyasalarda işlem gören ürünleri ve buradan elde edilen kazançların nasıl vergilendirildiği bu haftaki konumuz.

Vadeli işlemler piyasası

Vadeli işlemler piyasası, herhangi bir ürünün ilerideki bir tarihte teslimatının yapılması için yapılmış olan sözleşmelerin alınıp satıldığı piyasalara verilen ad. Bu piyasaların temel işlevi, gelecekte meydana gelebilecek olumsuz fiyat değişimlerinin yaratacağı riskten korunma imkânı vermesi.

Vadeli işlem piyasalarında genel olarak; forward, futures ve opsiyon işlemleri yapılır. Forward, futures ve opsiyon işlemlerine toplu olarak türev finansal araçlar da denilir.

Forward ve futures işlemler

Forward ve futures sözleşmeler; taraflardan birinin sözleşmeye konu olan finansal varlığı sözleşmede belirlenen fiyat üzerinden gelecekteki belirli bir tarihte satın almasını, karşı tarafın da sözleşmeye konu finansal varlığı satmasını şart koşan sözleşmelerdir.

Forward işlemler, organize olmayan piyasalarda yapılmakta olup taraflar sözleşme koşullarını kendi iradeleriyle belirler. Futures sözleşmelerse standartlaştırılmış sözleşme oldukları için ikinci el piyasaları bulunur.

Opsiyon sözleşmeleri, belirli bir miktardaki varlığı (fiziksel emtia veya finansal varlık); belirli bir fiyattan, gelecekteki belirli bir tarihte satın alma veya satma hakkı sağlayan sözleşmelerdir. Opsiyon sözleşmelerinde, satın alma veya satma hakkını alan taraf, bu hakkı satan tarafa opsiyon primi öder.

Türev araçlar neden kullanılır?

Türev finansal araçlar genelde; kredi alma, yabancı parayla borçlanma, satın alınacak mal fiyatındaki artma gibi temel finansal araçlarla ilgili fiyat, döviz kuru, faiz oranı riskinden korunmak veya spekülatif gelir elde etmek amacıyla kullanılır.

Her işlemde olduğu gibi türev işlem sözleşmelerinde de, sözleşmeye konu olan ürünü ileri bir tarihte satın almak ve satmak isteyen karşılıklı iki taraf olur. İleri bir tarihte, fiyatı bugünden belli olan bir ürünü (örneğin dövizi) almak isteyen taraf vadeli işlem sözleşmesi satın alır. İleri bir tarihte fiyatı bu günden belli olan herhangi bir ürünü teslim etmek isteyen taraf ise vadeli işlem sözleşmesi satar.

Tam mükellef gerçek kişilerce türev araçlardan sağlanan kazançlar Gelir Vergisi Kanunu'nun geçici 67. maddesi uyarınca stopaj yolu ile vergilendirilmeye tabi tutulduğundan, tutarı ne olursa olsun yıllık beyanname ile beyan edilmezler.

Kurumların elde ettiği gelirin durumu

Türev araçlardan elde edilen gelirlerin kurum kazancına dahil edilmesi ve varsa bu kazançlardan üzerinden yapılmış olan tevkifatın ödenecek kurumlar vergisinden mahsup edilmesi gerekir.

Esasen türev araçlardan elde edilen gelirlerin nasıl vergilendirileceğinden daha ziyade "ne zaman" vergilendirileceği kafalarda soru işareti oluşturmakta. Zira, bu işlemlerden doğan hakların vade sonunda kullanılacak olması, bazen ise kullanılıp kullanılmayacağının son ana kadar belli olmaması kazancın tahakkuk ettiği dönem belirlemeyi zorlaştırır.

Hangi dönemin geliri/gideri olarak dikkate alınacaklar?

Forward ve futures işlemler esas itibarıyla, bir "taahhüt" niteliğinde olduklarından ve gelirin elde edilmesi sözleşmenin sonuçlandırılması ile gerçekleştiğinden, kurum kazancına dahil edilecek kâr veya zararın vade sonunda tespit edilmesi gerekir.

Opsiyon sözleşmelerinden doğan işlemlerde elde etme ise, opsiyon sözleşmesinde belirtilen hakkın kullanılması ile birlikte gerçekleşir. Bu nedenle opsiyonun kullanıldığı tarihe kadar olan dönem içinde yapılan değerlemelerin kurum kazancıyla ilişkilendirilmemesi gerekir.

(Kaynak: Bugün Gazetesi | 23.09.2013)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.