İşçi Buluşları Üzerine / Tahsin Sınav

 Sanayi ve bilgi toplumu şartlarında yaşayan insanımızın daha iyiyi arama yolculuğu, yaşamı boyunca sürmeli ve bu yolculuk bireysel de kalmamalı. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş süreci yaşanırken, geçmiş toplumların düzeylerini aşan buluşlarla günümüz kuşatılırken, sözkonusu teknolojik buluşlar, doğal güçlerin kontrolünde olumlu adımlar sağlamış, günlük hayatı da kolaylaştırıp kalitesini de yükseltmiştir. İşçi buluşları da bu anlamda giderek önem kazanmakta, böylece sosyoekonomik değişimle birlikte, çalışma ilişkileri de değişip gelişmektedir. Bilim ve teknolojik gelişmelerin ortaya çıkardığı yeni buluşların iş süreçlerinde kullanılması da işletmeleri geliştirip geleceğe taşımaktadır.

Öncelikle belirtmek gerekir ki günümüzdeki buluşların büyük bir çoğunluğunu işçi buluşları oluşturuyor. Birçok ülkenin patent ofislerine yapılan patent başvuruları incelendiğinde, patente konu buluşların %80-%90'ının işçiler tarafından gerçekleştirildiği görülüyor. Bir buluşun gerçekleşmesi için uzun araştırma süreci ve mali yatırım gerekli. Diğer taraftan da buluşun gerçekleşeceğinin garanti altına alınamaması durumu da sözkonusu. Bu nedenle buluş uğraşısı işletmelerde çalışan işçilerle sürdürülüyor. İşçi buluşları patent veya faydalı model belgesi ile korunabilir niteliktedir. Patent mevzuatına göre işçi, bir özel hukuk sözleşmesi veya benzeri bir hukuk ilişkisi gereği, başkasının hizmetinde olan ve bu hizmet ilişkisini işverenin gösterdiği belli bir işle ilgili olarak kişisel bir bağımlılık içinde ona karşı yerine getirmekle yükümlü olan kişidir. Ücretsiz olarak ve belirli bir süreye bağlı olmaksızın hizmet gören stajyerler ve pratik yapan öğrenciler de, bu Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre işçi sayılır.

İşçi buluşları, hizmet buluşları ve serbest buluşlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

İşçi buluşları, patent ve faydalı model ile korunabilir nitelikte olan buluşlardır. Buluş, teknik iyileştirme teklifi niteliğinde ise işçi buluşu olarak kabul edilmez ve bu tür teklifler ferdi ve toplu iş sözleşmeleri ile korunur. Ülkemizdeki uygulamalar, 551 sayılı Patent KHK'de özel hükümlerle düzenlenmiştir. Bu hükümler emredici nitelik taşımaktadır. Çalışanların buluş yapmaya özendirilmesi amacıyla, sözkonusu hükümler işçiler aleyhine değiştirilemeyecektir. Patent mevzuatı, özel ve kamusal bir iş ilişkisi içinde bulunan kişileri, yüklendikleri iş gereği ve işin yerine getirilmesi sırasında gerçekleştirdikleri buluşlar dolayısıyla, buluşa adlarının verilmesi gibi manevi ve bedel alma gibi maddi haklarla ödüllendirerek; işletme sahibini de patentin sahibi kabul ederek, Ar-Ge'ye önem verilmesi yönünde teşvik etmiştir.

Hizmet buluşları, işçinin bir işletmede veya kamu idaresinde, yerine getirmekle yükümlü olduğu faaliyeti gereği gerçekleştirdiği, işletmenin veya kamu idaresinin deneyimleriyle çalışmalarına büyük ölçüde dayanan ve iş ilişkisinin devamı süresince yaptığı buluşlardır.

İşçi, buluşu, işletmedeki faaliyeti gereği gerçekleştirmiş olmalıdır. Örneğin, işçi işletmenin Ar-Ge bölümünde çalışıyorsa, yaptığı buluşlar faaliyetinin doğrudan sonucudur. Örneğin, işletmenin insan kaynakları biriminde çalışan bir işçinin gerçekleştirdiği buluş faaliyetinin dolayısıyla sonucudur. Buna rağmen buluş, hizmet buluşudur. Hizmet buluşları üzerinde işveren hak sahibidir. Bu hakkını, işveren iflas edecek olur ve iflas idaresi buluşu işletmeden ayrı devredecek olursa, işçinin kendisine ait buluşun tam hakkını satın almada öncelik hakkı vardır. İşverenin iflas etmesi durumunda, işçinin buluştan ve teknik iyileştirmeden doğan alacağı imtiyazlıdır. Hizmet buluşu, gerçek buluş sahibi ilkesi gereği, önce işçinin kişiliğinde ve mal varlığında doğar. Kararnamede buluş sahibi işçiye gecikmeksizin, işverene bildirimde bulunmak yükümü yüklenmiştir. Buluş birden çok işçi tarafından bulunmuşsa bildirim birlikte yapılmalıdır. Bildirim yazılı olmalıdır.

Serbest buluşlar, işçinin bir iş akdi içerisindeyken yaptığı ve hizmet buluşlarının dışında kalan bütün buluşlardır. Serbest buluşun sahibi işçidir. Buluş işçinin kişiliğinde doğar ve bütün haklarla işçide kalır. İşçi, serbest buluşu devretmek zorunda değildir. İşveren de bu tür buluşları tek taraflı irade açıklamasıyla iktisap etmek hakkına sahip değildir. Bu tür buluşlar ancak üçüncü kişilere olduğu gibi devredilebilir. Serbest buluş yapan işçi bu buluşunu da KHK gereği işverene bildirmek zorundadır. İşveren bu bildirime, bildirimin yetişme tarihinden itibaren üç ay içinde cevap vermezse öncelik hakkını yitirir. Serbest buluşun işverenin iş alanı içinde değerlendirilebilecek nitelikte olmadığı açıksa işçinin bildirim yükümü yoktur. Bildirim yükümüne aykırı hareket etmek, işverene tazminat isteme hakkı verir. Hizmet buluşlarında kanuni devir kendiliğinden gerçekleşse de, buluş önce işçinin kişiliğinde doğmaktadır. Kanuni devre rağmen buluş sahibi manevi ve maddi haklara sahip olmaktadır. SERBEST BULUŞLARDA İSE BULUŞ TAMAMIYLA İŞÇİYE AİTTİR. İşin içinde bulunan işveren sırları kısmen veya tamamen açıklayacak, sızdıracak veya bu konuda gerekli özeni göstermeyecek olursa bundan doğan zararı işveren öder.

Kısacası, işçi buluşlarını uyarmak için teşvik yöntemleri belirlenip geliştirilmelidir.

Kaynaklar:

1-Talat CANBOLAT, 'İşçi Buluşları', Beta, Ocak 2007, s.1, 2.

2-Ayşegül GÜLTEKİN - Marka ve Patent Vekili UPB–2007, 'Buluş Sahipliği ve Patent İsteme Hakkı', http://www.parentpatent.com/bulus sahipligi ve patent isteme hakki.html

3-Ali Çavuşoğlu, 'İşçi buluşları ve bu buluşların patentle tescili hususlarında bilgi verir misiniz?' http://patentuniversitesi.blogspot.com/2010/10/isci-buluslar-ve-bu-buluslarn-patentle.html

4-Prof. Dr. Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU, 'İş Hukuku', Turhan Kitabevi, Ankara 2004, s.435-437.

(Kaynak: Yeni Şafak | 19.08.2013)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.