Sigortasız Çalıştırılma-II / Celal Kaplan

 Bazı çalışanlar, sigortasız çalıştırıldıklarını ancak işten ayrıldıktan sonra öğrenmektedir. Fakat çoğu kez işçi, sigortasız çalıştırıldığını bildiği halde, sesini çıkaramaz. Bunun çeşitli nedenleri olabilir. En yaygın sebep iş güvencesinin olmayışıdır. Özellikle belirli bir mesleği olmayan düz işçiler için iş bulabilmek, öncelikli ve çok önemli bir sorundur. Bulunan işin devamlılığı da en az iş bulmak kadar önemlidir. Sigortasız çalışmaya yol açan bir başka neden ise piyasada yaygın bir kabul gören, fakat hiçbir yasal dayanağı olmayan "deneme süresi" kavramıdır.

SGK'YA BİLDİRİM
Daha önce de birçok kez bu konuya değindik. Deneme süresi, İş Kanunu'ndan kaynaklanan hukuki bir kavram. Sadece işçi ve işverene en fazla iki aylık süre içerisinde ihbar önel veya tazminatı vermeden işi bırakma veya bıraktırma hakkını vermektedir. Deneme süresi, işverene işçiyi sigortasız çalıştırma hakkını vermez. Sigortalılık statüsü, işçinin işe başladığı ilk günden itibaren başlar. Hatta sigortalı işe giriş bildirgesinin, işçi işe başlamadan önce SGK'ya verilmiş olması gerekir. En azından kanunun hükmü bu yöndedir. Sigortalılar, işe alındıkları tarihten itibaren sigortalı sayılırlar. Bu hüküm sayesinde işçiler, gerek duyulması halinde sigortalılık haklarından işe başladıkları günden başlayarak ve geçmişe dönük şekilde yararlanabilirler. Örneğin sigortasız çalıştırılan bir işçi, işkazası geçirdiğinde, gerekli SGK yardımlarını en azından kaza tarihinden itibaren alabilir. 

İHBAR NİTELİĞİNDE
İster sigortasız çalıştırıldığını işten ayrıldıktan sonra fark etsin, isterse de bildiği halde çalışırken sesini çıkaramamış olsun, işten ayrılan bir işçinin geçmiş sigortalılık haklarını SGK'ya başvurarak kazanması mümkündür. Ancak bu yöntem, henüz çalışırken yapılan başvurulara göre sonuç almada daha az etkili olur. Bir kere işçinin, henüz çalışırken SGK'ya yaptığı başvuru, hukuki anlamda bir ihbar niteliğindedir. İşverenin sigortasız işçi çalıştırma suçunu işlemekte olduğu, sosyal güvenlik kanununa aykırı davrandığı bu kanunun uygulanmasından sorumlu olan kamu kurumuna ihbar edilmiş olur. SGK'ya düşen bu ihbarı bir an önce dikkate alarak işverene suçüstü yapmaktır. Fakat SGK'ya işten ayrıldıktan sonra yapılan başvuru, artık ihbar değil, bir şikayet dilekçesidir. Doğal olarak geçmişte işlenmiş bir suçun ispatı, halen işlenmekte olan bir suçun tespitine oranla daha zordur.
SGK'nın denetimle görevli memurları, işten ayrılan işçilerin sigortasız çalıştırılma iddialarının araştırılmasında, yöntem olarak öncelikle işverenin kayıt ve belgelerini inceler. İşverenin kayıt ve belgeleri, işyeri ile ilgili olan kayıt ve belgelerdir. İşyerinde yürütülmekte olan faaliyet konusuna göre değişmekle birlikte, en başta o işletmenin her türlü gelir ve gider belgeleri inceleme konusu yapılabilir. Fakat en temel kayıt ve belgeler, vergi kanunları ya da işletmenin tabi olduğu diğer kanunlara göre tutulması gereken defterler, faturalar ile gider makbuzu ve bordroları içerir. İşçi ücretleri işletmenin gider kalemlerinden olduğu için, incelemede öncelik gider belgelerinde olur. Fakat bazen sigortalının çalışmasının gelir belgelerinden tespiti de mümkündür. Örneğin fatura veya irsaliyelerin altındaki isim ve imzalar çalışmanın tespitinde önemli bir delil oluşturabilir.

BELGE İNCELEMESİ
Her işletmenin büyüklüğü, organizasyon yapısı ve faaliyet konusuna göre belge düzeni çok farklı olabilir. Özellikle birçok işletme, vergi kanunlarının zorunlu kıldığı temel kayıt ve belgeler dışında, kendine özgü yardımcı belgeler kullanıp farklı kayıt düzenine sahiptir. Çoğu kez sigortasız çalıştırmayı ispat edecek kayıtlar da bu yardımcı belgeler üzerinde işlenmiş olarak yer alır. İşverenin kanunlardan kaynaklanmayan, fakat kendi ihtiyaçlarına göre düzenleyip tutmakta oldukları kayıt ve belgeleri incelemeye ibraz etmesi zorunlu değildir. Bunları incelemeye çıkarmadığı için SGK kendisine cezai yaptırım uygulayamaz. Ceza sadece kanunlar gereği tutulması ve incelemeye ibrazı zorunlu olan kayıtlar için uygulanabilir. İşletmeye dışarıdan bakan ve kısa süreli inceleme gerçekleştiren denetim elemanının, bu kısa süre içerisinde sigortasız çalıştırılan işçilere ait delilleri kayıt ve belgelerden tespit etmesi son derece zordur. 
Bu nedenle okurumuz Halime Aydoğdu örneğinde olduğu gibi, işten ayrıldıktan sonra SGK'ya başvuruda bulunacak çalışanların, bu incelemeye yön vermesi yararlı olur. SGK'ya sadece sigortasız çalıştırıldığına dair yakınmalarını sunmaları yeterli olmaz. En azından çalışmasının hangi türden kayıt ve belgelerde yer alıp, tespit edilebileceğini dilekçelerinde belirtmeleri gerekir. Hatta mümkünse, ellerinden bu belgelerin örnek ve fotokopileri varsa, bunları dilekçelerine eklemeleri büyük fayda sağlar. Bu belgeler, işyeri ile ilgili olan her türlü belge olabilir. Bunun için de sigortasız çalıştırılan kişilerin, henüz işten ayrılmadan, ileride çalışmalarını ispat edecek belgelerin örnek ve fotokopilerini alıp saklamalarında büyük yarar vardır.Bazı çalışanlar, sigortasız çalıştırıldıklarını ancak işten ayrıldıktan sonra öğrenmektedir. Fakat çoğu kez işçi, sigortasız çalıştırıldığını bildiği halde, sesini çıkaramaz. Bunun çeşitli nedenleri olabilir. En yaygın sebep iş güvencesinin olmayışıdır. Özellikle belirli bir mesleği olmayan düz işçiler için iş bulabilmek, öncelikli ve çok önemli bir sorundur. Bulunan işin devamlılığı da en az iş bulmak kadar önemlidir. Sigortasız çalışmaya yol açan bir başka neden ise piyasada yaygın bir kabul gören, fakat hiçbir yasal dayanağı olmayan "deneme süresi" kavramıdır.

SGK'YA BİLDİRİM
Daha önce de birçok kez bu konuya değindik. Deneme süresi, İş Kanunu'ndan kaynaklanan hukuki bir kavram. Sadece işçi ve işverene en fazla iki aylık süre içerisinde ihbar önel veya tazminatı vermeden işi bırakma veya bıraktırma hakkını vermektedir. Deneme süresi, işverene işçiyi sigortasız çalıştırma hakkını vermez. Sigortalılık statüsü, işçinin işe başladığı ilk günden itibaren başlar. Hatta sigortalı işe giriş bildirgesinin, işçi işe başlamadan önce SGK'ya verilmiş olması gerekir. En azından kanunun hükmü bu yöndedir. Sigortalılar, işe alındıkları tarihten itibaren sigortalı sayılırlar. Bu hüküm sayesinde işçiler, gerek duyulması halinde sigortalılık haklarından işe başladıkları günden başlayarak ve geçmişe dönük şekilde yararlanabilirler. Örneğin sigortasız çalıştırılan bir işçi, işkazası geçirdiğinde, gerekli SGK yardımlarını en azından kaza tarihinden itibaren alabilir. 

İHBAR NİTELİĞİNDE
İster sigortasız çalıştırıldığını işten ayrıldıktan sonra fark etsin, isterse de bildiği halde çalışırken sesini çıkaramamış olsun, işten ayrılan bir işçinin geçmiş sigortalılık haklarını SGK'ya başvurarak kazanması mümkündür. Ancak bu yöntem, henüz çalışırken yapılan başvurulara göre sonuç almada daha az etkili olur. Bir kere işçinin, henüz çalışırken SGK'ya yaptığı başvuru, hukuki anlamda bir ihbar niteliğindedir. İşverenin sigortasız işçi çalıştırma suçunu işlemekte olduğu, sosyal güvenlik kanununa aykırı davrandığı bu kanunun uygulanmasından sorumlu olan kamu kurumuna ihbar edilmiş olur. SGK'ya düşen bu ihbarı bir an önce dikkate alarak işverene suçüstü yapmaktır. Fakat SGK'ya işten ayrıldıktan sonra yapılan başvuru, artık ihbar değil, bir şikayet dilekçesidir. Doğal olarak geçmişte işlenmiş bir suçun ispatı, halen işlenmekte olan bir suçun tespitine oranla daha zordur.
SGK'nın denetimle görevli memurları, işten ayrılan işçilerin sigortasız çalıştırılma iddialarının araştırılmasında, yöntem olarak öncelikle işverenin kayıt ve belgelerini inceler. İşverenin kayıt ve belgeleri, işyeri ile ilgili olan kayıt ve belgelerdir. İşyerinde yürütülmekte olan faaliyet konusuna göre değişmekle birlikte, en başta o işletmenin her türlü gelir ve gider belgeleri inceleme konusu yapılabilir. Fakat en temel kayıt ve belgeler, vergi kanunları ya da işletmenin tabi olduğu diğer kanunlara göre tutulması gereken defterler, faturalar ile gider makbuzu ve bordroları içerir. İşçi ücretleri işletmenin gider kalemlerinden olduğu için, incelemede öncelik gider belgelerinde olur. Fakat bazen sigortalının çalışmasının gelir belgelerinden tespiti de mümkündür. Örneğin fatura veya irsaliyelerin altındaki isim ve imzalar çalışmanın tespitinde önemli bir delil oluşturabilir.

BELGE İNCELEMESİ
Her işletmenin büyüklüğü, organizasyon yapısı ve faaliyet konusuna göre belge düzeni çok farklı olabilir. Özellikle birçok işletme, vergi kanunlarının zorunlu kıldığı temel kayıt ve belgeler dışında, kendine özgü yardımcı belgeler kullanıp farklı kayıt düzenine sahiptir. Çoğu kez sigortasız çalıştırmayı ispat edecek kayıtlar da bu yardımcı belgeler üzerinde işlenmiş olarak yer alır. İşverenin kanunlardan kaynaklanmayan, fakat kendi ihtiyaçlarına göre düzenleyip tutmakta oldukları kayıt ve belgeleri incelemeye ibraz etmesi zorunlu değildir. Bunları incelemeye çıkarmadığı için SGK kendisine cezai yaptırım uygulayamaz. Ceza sadece kanunlar gereği tutulması ve incelemeye ibrazı zorunlu olan kayıtlar için uygulanabilir. İşletmeye dışarıdan bakan ve kısa süreli inceleme gerçekleştiren denetim elemanının, bu kısa süre içerisinde sigortasız çalıştırılan işçilere ait delilleri kayıt ve belgelerden tespit etmesi son derece zordur. 
Bu nedenle okurumuz Halime Aydoğdu örneğinde olduğu gibi, işten ayrıldıktan sonra SGK'ya başvuruda bulunacak çalışanların, bu incelemeye yön vermesi yararlı olur. SGK'ya sadece sigortasız çalıştırıldığına dair yakınmalarını sunmaları yeterli olmaz. En azından çalışmasının hangi türden kayıt ve belgelerde yer alıp, tespit edilebileceğini dilekçelerinde belirtmeleri gerekir. Hatta mümkünse, ellerinden bu belgelerin örnek ve fotokopileri varsa, bunları dilekçelerine eklemeleri büyük fayda sağlar. Bu belgeler, işyeri ile ilgili olan her türlü belge olabilir. Bunun için de sigortasız çalıştırılan kişilerin, henüz işten ayrılmadan, ileride çalışmalarını ispat edecek belgelerin örnek ve fotokopilerini alıp saklamalarında büyük yarar vardır.

(Kaynak: Yeni Asır | 11.12.2012)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.