Hüseyin Ergut
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Lisanslı SPK Uzmanı
smmm.hergut@gmail.com

TÜRİB (Türkiye Ürün İhtisas Borsası) ve ELÜS (Elektronik Ürün Senedi) Nedir? İşleyiş ve Uygulamaları-I-

Elektronik Ürün Senedi (ELÜS) Nedir? Lisanslı depolarda bulunan ürünleri temsilen çıkarılan elektronik belgedir. 

Elektronik ürün senedi (ELÜS), lisanslı depo işletmesince, Elektronik Kayıt Kurallarına uygun olarak Elektronik Kayıt Kuruluşu tarafından kurulan ve işletilen veri tabanı/platform üzerinde oluşturulan elektronik kaydı ifade eder. Merkezi Kayıt Sisteminde ihraç edilmiş olan ELÜS ile temsil edilen ürünler, Ticaret Bakanlığı tarafından düzenlenen ve denetlenen lisanslı depoculuk sistemi güvencesindedir. 

Elektronik Ürün Senetlerinin  güven, serbest rekabet ve istikrar içinde şeffaf ve kolay bir şekilde işlem görebilmesini teminen 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile Odalar ve Borsalar Kanunu’nun 53 üncü maddesi çerçevesinde ELÜS ve ELÜS’e dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasaları işletmek üzere (10.08.2017 Resmî Gazete Sayısı: 30150) TÜRİB (Türkiye Ürün İhtisas Borsası ) kurulmuştur.  

Borsanın kuruluşunu takiben faaliyete geçirilmesine ilişkin yürütülen çalışmalar sonucunda Ticaret Bakanlığı tarafından verilen izin ile 26 Temmuz 2019 tarihinde Elektronik Ürün Senedi Piyasasında ilk gong çalınmıştır. Böylece, Elektronik Ürün Senetleri, ulusal bir borsa çatısı altında sadece TÜRİB’de işlem görmeye başlamıştır. 

Elektronik Ürün Senedi Piyasasında, depolanması amacıyla teslim ettiği ürün için Lisanslı Depo İşletmesince düzenlenen ELÜS’ü elinde bulunduran veya Borsada söz konusu senetlerin alım satımını gerçekleştirmek isteyen tüm gerçek veya tüzel kişiler “Yatırımcı” olarak işlem yapabilirler.  

Emirler yatırımcılar tarafından TÜRİB internet sitesinden erişilebilen “TÜRİB İşlem Platformu’na kullanıcı adı ve şifre ile giriş yapılarak iletilir. Gerçekleşen işlemler aynı gün valörlü olarak takasa konu edilir. Takas, İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) üzerinden Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK) ile birlikte gerçekleştirilir. Piyasa işleyiş esasları detaylı olarak TÜRİB ELÜS Piyasası Yönergesi  ve  ELÜS Piyasası Prosedürü’nde  yer almaktadır.

ELÜS’ün Avantajları Nelerdir?

Tarım üreticileri, sahip oldukları ürünleri ELÜS sistemi sayesinde kolayca finansal ürüne dönüştürebilir. ELÜS’ün diğer avantajları şunlardır: 

-ELÜS kamu teşvikleri açısından mudilere çeşitli avantajlar sağlar. Mudiler, lisanslı depolara teslim edecekleri ürünlerin nakliye, analiz ve depolama kirası bedelleri konusunda Tarım ve Orman Bakanlığının destekleme ödemelerinden yararlanabilir. Üretim yılı içerisinde azami altı ay boyunca yapılan destekleme ödemelerine ait tutarlar, tarımsal ürün bazında değişiklik gösterir.

-Lisanslı depolara teslim edilen tarımsal ürünlerin kalite ve tonajları, elektronik kayıt altında olduğundan mudiler, depolama süresi sonunda aynı kalite ve tonajda ürün teslim alabilir. Böylece tonajda azalma ya da kalite kaybı gibi sorunlar yaşanmaz.

-ELÜS’ün en önemli avantajlarından biri, ürün sahiplerinin fiyatların düşük olduğu dönemde ürününü satmak zorunda olmamasıdır. Ürün sahibi, ürün fiyatlarının yükseldiği dönemde sistemdeki ürünleri satarak emeğinin karşılığını alabilir.

-ELÜS vergi avantajı ile de öne çıkar. ELÜS satışları, 31 Aralık 2023’e kadar gelir ve kurumlar vergilerinden muaf tutulduğundan borsada ELÜS alım satımı ile elde edilen kazançlar, bu tarihe kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaftır. Ayrıca mudi ile lisanslı depo işletmesi arasında yapılan sözleşmeler ile ürün senetleri, damga vergisinden muaf tutulmuştur. 

-Mudiler, turib.com.tr adresindeki TÜRİB internet sitesi üzerinden satışta olan ELÜS’lerini kolaylıkla görüntüleyebilir, işlemleri yakından takip edebilir. Tarım Mahsulleri Ofisi (TMO) ve devlet bankalarının da ortağı olduğu TÜRİB üzerinden yapılan satışlara ait tutarlar, işlem günü içerisinde doğrudan mudinin yatırım hesabına yatar. 

Elektronik Ürün Senedine yönelik destekler; çiftçilerimiz, ürünlerini lisanslı depolarda saklayarak ve ELÜS’e bağlayarak, nakliye desteği, analiz desteği, kira desteği ve muhtelif vergi istisnalarından oluşan devlet teşviklerinden istifade ederler.

(*) Lisanslı Depolarda Muhafaza Edilen Tarımsal Ürünler İçin Destekleme Ödemesi Yapılması Hakkında Tebliğ(Resmî Gazete Tarihi: 06.01.2024 Resmî Gazete Sayısı: 32421)

Vergi İstisnası

Lisanslı depolarda stoklanan tarımsal ürünlerin alım/satım işlemlerine ilişkin gelirler 2028 yılı sonuna kadar gelir vergisi  (zirai faaliyetlerden doğan gelirler dahil) ve kurumlar vergisinden muaftır. Diğer yandan ilgili işlemler damga vergisi ve KDV’den istisna edilmiştir.

Sıfır Faizli Kredi Avantajı

Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatiflerince lisanslı depolar tarafından ihraç edilen ELÜS tutarının %75’ine kadar azami 9 ay vadeli olarak faizsiz kredi verilebilmektedir.

Lisanslı Depo İşletmesi 

Tarım ürünlerinin depolanmasıyla iştigal eden ve 5300 Sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu kapsamında geçerli bir lisans belgesine sahip anonim şirketlerdir. Lisanslı depolar Ticaret Bakanlığı tarafından düzenlenmekte ve denetlenmektir. 

Elektronik Kayıt Kuruluşu (EKK) 

Elektronik ürün senedinin (ELÜS) Elektronik Kayıt Sistemi üzerinden oluşturulmasını sağlamak, bu senetlere bağlı tüm hak ve yükümlülükler ile işlemleri ilgili taraflar itibarıyla kayden izlemek amacıyla Ticaret Bakanlığı’ndan lisans almış anonim şirket olup bu kapsamda Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK), EKK olarak yetkilendirilmiştir.  

Elektronik Kayıt Kuralları 

Elektronik Ürün Senedinin oluşturulmasına, bunlara bağlı tüm hak ve yükümlülükler ile işlemlerin ilgili taraflar itibariyle kayden izlenmesine ilişkin EKK’nın önerisi üzerine T.C. Ticaret Bakanlığı’nca belirlenen usul ve esaslardır. 

ELÜS İhracı

ELÜS ihracı için öncelikle ürün sınıflandırma kriterlerine göre belirlenen işlem kodu (ISIN) lisanslı depolar tarafından Türkiye’nin merkezi numaralandırma kuruluşu olarak hizmet veren Takasbank’dan alınır. Yetkilendirilmiş sınıflandırıcı tarafından analizi gerçekleştirilen ürün Lisanslı Depo İşletmesi tarafından teslim alınır. Bu sırada MKK’nın Merkezi Kayıt Sisteminde Elektronik Ürün Senedi ilgili işlem kodunda (ISIN) oluşturularak yatırımcının takas üyesi aracı kuruluşta bulunan hesabına aktarılır. Böylece Elektronik Ürün Senedi ihracı gerçekleştirilmiş olur.

ELÜS Piyasasında ; Arpa, Buğday, Çavdar, Çeltik, Fındık, Mercimek, Mısır, Nohut, Pamuk, Soya Fasulyesi, Ayçiçeği tohumu, Fasulye, Kabuklu Antep Fıstığı, Kuru Kayısı, Tritikale, Yulaf ve Zeytin’e dayalı olarak çıkarılan ELÜS’ler (Elektronik ürün Senedi) işlem görmektedir.

Yatırımcıların ELÜS Piyasasında yapmış oldukları işlemlerin takası İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. tarafından gerçekleştirilecek olup, yatırımcıların satın alacakları ELÜS’lere (Elektronik ürün Senedi)ilişkin bedeli hesaplarına alım emrini sisteme girmeden önce yatırması esastır. Aynı şekilde, yatırımcıların satacakları ELÜS’leri satış emrini sisteme iletmeden önce hesaplarında hazır bulundurmaları esastır.

TÜRİB’de (Türkiye Ürün İhtisas Borsası); ELÜS’ler üzerinde resmi tatil günleri haricinde hafta içi tam çalışma günlerinde 10:00-13:00 ve yarım çalışma günlerinde ise 10:00 – 11:00 saatleri arasında işlem yapmak mümkündür.

*İŞLEM GÜNÜ SÜREÇLERİ Tam iş günü Yarım iş günü Platform Açılışı 09:00 TMO satış işlemi ve Madde 15/3 kapsamında özel emir onay aralığı  09:30-13:00 09:00 09:30-11:00 Normal Seans 10:00-13:00 Seans Geçici Kapanış Bülteni 10:00-11:00 13:00+

 Takas Son Saati 11:00+ 17:00 Kapanış Bülteni 12:45 17:00+ 12:45+ (2)

*Piyasada tam ve yarım iş günleri için seansın işleyişine ait bilgilendirme ve değişiklikler Borsa internet sitesinde duyurulur.

Kaynakça

-5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu

-6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu

-Ürün İhtisas Borsasının Kuruluş, Faaliyet, İşleyiş, Denetim Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik,(R.G.Tarihi: 10.08.2017 R.G. Sayısı: 30150)

-Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği,(R.G Tarihi: 12.11.2011 R.G. Sayısı: 28110)

-Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. Elektronik Ürün Senedi Piyasası Prosedürü

03.06.2024

Kaynak: www.MuhasebeTR.com
(Bu makale kaynak göstermeden yayınlanamaz. Kaynak gösterilse dahi, makale aktif link verilerek yayınlanabilir. Kaynak göstermeden ve aktif link vermeden yayınlayanlar hakkında yasal işlem yapılacaktır.)

>> Duyurulardan haberdar olmak için E-Posta Listemize kayıt olun.

>> Uygulamalı Enflasyon Muhasebesi (171 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> SGK Teşvikleri (150 Sayfa) Ücretsiz E-Kitap: hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Apple Store 'dan hemen indir.

>> MuhasebeTR mobil uygulamasını Google Play 'den hemen indir.